Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 arabada oturaraq onu gözləyir! Bəxtiyar kişinin dustağı türməyə təhvil verib Şəkiyə dönməkdən özgə çarəsi qalmır. Bu əhvalat gerçək də ola bilər, uydurma da. Aradan neçə-neçə illər ötüb. Ortada bunu təsdiqləyəcək, yaxud danacaq heç bir sənəd, tutarqa qalmayıb. Ancaq bu rəvayət Ə.Qədimovun iç dünyasını, xasiyyət və mənəviyyatını olduqca dəqiq əks etdirir. Əlimizdəki maddi sübutlar – çoxlu sənədlər bu gerçəkliyi dönə-dönə təsdiqləyir. 54 İ K İ N C İ B Ö L Ü M S O N U N C U H Ə B S (Əliabbas Qədimov həbsxanada) STALİN ZİNDANINDA Əliabbas Qədimov 1920 və 1921-də tutularkən hələ SSRİ mövcud deyildi. Doğrudur, formal baxımdan Azər- baycanın müstəqil olduğu bəyan edilir və hətta İnqilab Komitəsinin sədri, sonra Xalq Komissarları Şurasının da sədri, gerçəkdən müstəqil olmuş və Avropanın de-fakto tanıdığı ilk milli dövlətimizi – Azərbaycan Cümhuriy- yətini yıxmaq üçün Rusiyaya əlindən gələn hər cür yardımı etmiş Nəriman Nərimanov onun rəhbəri sayılırdı, ancaq ölkənin gerçək ağası çar dönəmindəki kimi yenə ruslardı və Nərimanovun səlahiyyətləri FK-nın adi mə- murlarının, yaxud Azərneftin rəhbəri Serebrovski’nin 55 katibəsinin səlahiyyətlərindən də azdı. Təkcə bunu demək yetər ki, Nərimanovun ən çalçağırlı vaxtında – 1920-nin iyulunda “ÇK”-nın iki əməkdaşı onu və Azərbaycan nazirlərini “İslam” gəmisində iki saat həbsdə saxlamışdı! 25 Bu dönəmin səciyyəvi cəhəti ondaydı ki, çar zama- nında olduğu kimi indi də Azərbaycanın təbii sərvətlərini heç kəsə gənəşmədən sümürən və burada da kadr siya- sətini istədiyi kimi yürüdən Rusiyanın özündə hakimiy- yət hələ tək əldə cəmləşməmişdi – Lenin hamıdan öndə olsa da Trotski, Zinovyev, Kamenev, Rıkov da hakimiyyətdə gerçək söz sahibləriydi və Stalin onların çiyinləri arxasın- dan boylanan bir fiqurdu (partiyaya başçılıq etməsinə və komissar olmasına baxmayaraq). Dövlət idarəçiliyi çox- qütblü olduğuna görə Rusiyadakı kimi Azərbaycanda da məhbuslar ədalətə müəyyən dərəcədə umud bəsləyə bilirdilər. Dzerjinski cəlladları keçmiş qeyri-kommunist- lərə amansız işgəncələr versə də iş bir çox hallarda güllələməyədək gedib çıxmır, dustaqlar bəzən bir neçə ildən, hətta bir neçə aydan sonra buraxıla da bilirdi. Ancaq 1937-də Azərbaycan artıq “SSRİ” adlı vahid dövlətin bölünməz parçasıydı, SSRİ-dən ayrılmağı dilə gətirən istənilən şəxsi güllələmə gözləyirdi və bu dövlətdə bütün hakimiyyət 1934-də Kirov’un öldürülərək sıradan çıxarılmasından sonra təkcə Stalinin əlində cəmləşmişdi, o isə ölkəni mövcud iqtisadi-siyasi böhrandan, aclıqdan 25 Bu haqda geniş bilgi almaq üçün baxılsın: Azərbaycan Prezidenti İşlər İdarəsinin Siyasi Sənədlər Arxivi, fond 1, siyahı 1, iş 89, vərəq 123. 56 çıxarmağın yeganə yolunu kütləvi terrorda görürdü. Qalın buzlaqlar altındakı xam qızılı və başqa strateji məhsulları dövlətin malı etmək üçün o, milyonlarca dustağı havayı işlətməyi ən münasib yol seçmişdi. Düzdür, milyonlarca dustağı əhatə edəcək həbs düşər- gələrinin yaradılması ideyasını Lenin irəli sürmüşdü, ancaq Rusiyanın ölüm-dirim məsələsini həll edəcək bu dövlət siyasətini gerçəkləşdirmək Stalinin üzərinə düşmüşdü. Bununla o həm ölkənin iqtisadi, sosial, siyasi problemlərinə çarə tapmağı, həm də bütün siyasi rəqiblərini aradan götürməyü düşünürdü. Bildirmək yerinə düşər ki, 1937-də dərc edilmiş QULAQ 26 arxipelaqı düşərgələrinin siyasında hər birində 200 düşərgə olmaqla 35 qrup (üst-üstə 7.000 düşərgə!) göstərilib. 1935-1937-ci illərdə bu şəbəkə məhbuslarının (kişi və qadınlar) ümumi sayı 5-6 milyon nəfər arasında dəyişib. Onların çoxu məhv olub. Bu düşərgələr şəbəkəsinin iki ən böyük mərkəzindən biri Komidə, biri isə Lena çayıyla Şelixov körfəzindən quzeydəki Kolıma dağ zənciri arasında yerləşirdi. Onla- rın nə qədər geniş sahəni tutduğunu göz önünə gətir- məkçün təkcə bunu demək yetər ki, Kolımadakı düşər- gələrin ərazisi Fransanın ərazisindən iki dəfə böyükdü! Amerika tarixçisi Alan Bullok yazır: 26 Rusca “Главное управление исправительно-трудовых лагерей ОГПУ” («Birləşmiş Dövlət Siyasi İdarəsinin İslah-Əmək Düşərgələri Baş İdarədi») adının qısaltmasıdır. Şəxsən Stalinin 1929- dakı əmriylə 1930-dan yaradılmağa başlayıb. 57 “Nə qədər adam tutulub, güllələnib və ölüm düşərgəsinə göndərilib? Bu suala yəqin ki, heç vaxt qəti cavab almayacağıq. Robert Konvest’in 1991-də dərc etdirdiyi yeni faktlara əsasən, 1930-un başlanğıcıyla 1939-un başlanğıcı arasındakı dövrdə həlak olanların ümumi sayı 18 milyondan az olmadığını güman etmək mümkündür. Volkoqonov 16 milyona yaxın rəqəm göstərir, başqa qaynaqlar 20 milyondan söz açır. Öncədən qırılmış 11 milyonu çıxsaq 1937-nin başlanğı- cında dustaqxana və düşərgələrdə, Konvest’in fikrincə, yeddi milyona yaxın adam saxlanırdı. Yeddi milyon da 1937-38-ci illərdə həbs edilib” 27 . Şübhəsiz ki, əslində mütəşəkkil dövlət cinayəti olan bu kütləvi terroru nisbətən demokratik mövcud qanunlarla və məhkəmə sistemiylə həyata keçirmək mümkün deyildi. Milyonları zindanlara göndərməyi asanlaşdırmaq və dövlət cinayətinə hüquqi don geydirmək üçün o, saxta Baş prokuror (Vışinski) və cinayətin izini itirmək üçün tez- tez dəyişərək cismən məhv etdiyi, bir-birindən amansız daxili işlər komissarları/nazirləri (Yaqoda, Yejov, Beriya 28 ) və gerçək məhkəməni əvəz edən oyuncaq “troyka” (“üçlük”) yaradaraq onların əliylə istədiyini etdi. Baş prokuror Vışinski onun əmriylə dünya hüquq sistemi tarixində bənzəri çox az görünən ən cəfəng müddəaları (məsələn, cinayəti boynuna götürməsi haqqında məhbusun imzasının onun cinayətinin sübuta yetirilməsi 27 Алан Буллок. Гитлер и Сталин. Жизнь и власть. (Alan Bullok. Hitler və Stalin. Həyat və hakimiyyət). Smolensk: Rusiç, 2-ci cild, səh. 105. 28 Lavrenti Beriya Stalinin ölümündən sonra məhv edildi. Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|