Microsoft Word Hazir kitab docx
Yüklə 3,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
13 vəzifədə bulunan kimsəni vecinə almayan Hacilias başının dəstəsiylə gecələr səhərədək evləri gəzir, soyğun- çuluq edir, adamları məhkəməsiz güllələyir, bəzən də kefi istəyənlərə məhkəmə qururmuş. Azərbaycana ən yüksək vəzifələrdən birinə göndərilmiş bu adam, sən demə, Odessalı bir tələbə və adi quldurmuş. Moskvaya edilən çoxlu şikayətlərdən sonra həbs edildiyi zaman evindəki seyfindən öldürdüyü adamların ağzından sökdüyü qızıl dişlər, barmaqlarından qopardığı almaz üzüklər, qızıl bəzək əşyaları və çoxlu ləl-cəvahirat çıxmışdı. Kommu- nistlər öz günahlarını ört-basdır etməkdən, xalqı sakitləş- dirməkdən ötrü həbsindən bir neçə gündən sonra onu edam etmişdilər. Ancaq bu vaxt o, artıq Bakıda 5-10 min adam öldürmüşdü 3 . Öz hakimiyyətləri üçün ən qorxulu olan başlıca siyasi düşmənlərini təmizlədikdən sonra ruslar daha ağıllı siyasət yürütməyə başlayaraq cəza orqanlarına (məsələn, Fövqəladə Komissiyaya) rəhbərliyi Mircəfər Bağırov kimi- lərinə tapşırdılar və onlar da sədaqətlərini sübuta yetir- mək üçün qaniçənlikdə Haciliasdan heç də geri qalma- dılar. Azərbaycanda 1923, 1927-1928-ci illərdə kütləvi “müsavatçı ovu” keçirildi, 1930-cu illərin başlanğıcında ölkəni bürümüş üsyan alovları kütləvi qırğınlarla sakitləş- dirildi. 3 Onun törətdiyi vəhşiliklər haqqında geniş bilgi almaq üçün baxılsın: Rza Tağı. Hacı lyas. – Azərbaycan Milli Birliyinin orqanı olan “Azərbaycan” dərgisi (Münxen), 1952, sayı 6-7, ss. 33-34. 14 Beləliklə, 1920-ci illərin hamısı və 1930-cu illərin ilk yarısı on minlərcə mübariz övladımızın şəhid edilməsiylə tarixə düşdü. Ancaq burası da danılmazdır ki, repres- siyanın ən şiddətli çağı 1934-də Kirovun öldürülməsiylə 1939-cu illər arasında olub. Hesablamalara görə, 1934-cü il yanvarın 1-dən 1939-cu il yanvarın 1-dək Azərbaycanda 27.458 insan güllələnib (10, 127). 1937-1938-ci illərdə nə az, nə çox – 40.000 yurddaşəmız həbs edilib. Ümumiyyətlə, 1930-1950-ci illərdə Azərbaycanda 70.000 adam repressi- yaya məruz qalıb. Onların 29.000 nəfəri ziyalı idi (10, 141). 1937-ci il iyunun 27-də Azərbaycanda “millətçiliyi təbliğ edən” əsərlərin siyahısı elan edildi. Bu siyahıya 44 şair, yazıçı və ədəbiyyatşünas müəllifin adı salınmışdı. Hüseyn Cavid, Mikayıl Müşfiq, Seyid Hüseyn, Əhməd Cavad, Salman Mümtaz, Böyükağa Talıblı, Qafur Əfəndiyev (Qan- təmir), Əli Nazim, Bəkir Çobanzadə, Əziz Qubaydullin və b. adları bu ölüm siyahısının başında yazılmışdı. Stalinin Azərbaycana təhkim etdiyi cəllad Mircəfər Bağırov AK(b)P-nin XIII qurultayında barmaını silkələyərək de- mişdi: “Bir baxın, Yazıçılar İttifaqında kimlər əyləşmişdir: hazırda ifşa edilmiş Hüseyn Cavid, Əhməd Cavad, Mikayıl Müşfiq, Əli Nazim, Böyükağa Talıblı, Tağı Şahbazi, Əhməd Triniç və başqa əclaflar” (13, 179). Onun mənfur dodaqla- rından qopan bu mənhus cümlə təkcə həmin görkəmli oğullarımızın deyil, yüzlərcə başqalarının da ölüm hök- münə çevrildi. Yalnız insanlar yox, milli-mənəvi dəyərlər, o sıradan şifahi xalq ədəbiyyatı örnəkləri də repressiyaya uğradıldı. 15 “Kitabi-Dədə Qorqud” un taleyi ən üzdəki örnəklərdəndir. Mircəllad Bağırov 1951-ci ildə Azərbaycan K(b)P XIII qurultayına hesabat məruzəsində nökərlik etdiyi Stalin və Beriyanın tələbiylə şərəfli oğuz babalarımızı şərəfsizcəsinə “qatil və soyğunçu” adlandırmış, ağız ədəbiyyatımızın bu ölməz şah əsərinə də ölüm hökmü çıxarmışdı: “Bəzi ədəbiyyatşünaslar və yazıçılar siyasi sayıqlıq və məsuliyyət hisslərini itirərək uzun müddət ərzində bu təhlükəli, xalqa zidd olan kitabı Azərbaycan dastanı adı altında təbliğ etmişlər. “Dədə Qorqud” xalq dastanı deyil. O, əvvəldən axıra kimi Azərbaycan torpaqlarına qatil və soyğunçu kimi gəlmiş oğuz köçəri tayfalarını idarə edən yuxarı təbəqənin tərifinə həsr olunmuşdur. Kitab büsbütün millətçilik zəhərinə hopdurul- muşdur. O, müsəlmanlara qarşı deyil, başqa dinə mənsub olan, əsasən də qardaş gürcü və erməni xalqına qarşı yönəldilmişdir” (13, 224-225). SSRİ-nin başqa Türk cümhuriyyətlərində olduğu kimi, Azərbaycanda da milli aydınlar əsasən “pantürkist”, “panislamist”, “millətçi” ittihamlarıyla tutuqlanır, ya ölümə, ya da ölümdən daha betər olan Sibir, Orta Asiya sürgünlərinə göndərilirdi. Avropalıların və kommunistlərin nifrət və qorxu ilə “pantürkizm”, “panislamizm” adlandırdığı ideologiyanın yaradıcısı Cənubi Azərbaycandan olan soydaşımız, böyük alim Şeyx Cəmaləddin Əfqani (1836-1897) idi. O, “Milli vəhdət fəlsəfəsi və dil birliyinin həqiqi mahiyyəti” adlı məşhur əsərində tərəqqiyə nail olmağın yolundan bəhs edərək yazırdı ki, millət özünü tanımalıdır, soyuna-kökünə 16 bağlanmalıdır, dilinə, dininə sarılmalıdır. Ş.C.Əfqani xal- qın fəlsəfi ruhlu olması gərəkliliyini önə çəkərək yazırdı: “Bir millətin fəlsəfəsi yoxdursa o millətin hamısı alim olsa da o millətdə elmlər inkişaf edə bilməz və həmin millət ayrı-ayrı elmlərdən lazımi nəticə çıxarmaqda çətinlik çəkər... Fəlsəfi ruhu olan bir millətdə ayrı-ayrı elmlər olmasa da, şübhəsiz, həmin fəlsəfi ruh milləti başqa elmlərə yiyələnməyə vadar edəcək” (11, 172). Ş.C.Əfqani Şərq xalqlarının bir çoxunun Avropanın yem bazasına çevrilməsini, müstəmləkə əsarətinə düşmə- sini onların elmsizliyi ilə əlaqələndirirdi. O yazırdı: “Dünya elm üzərində bərqərar olur, elmi bəşəriyyətin əlindən alsan daha dünyada insan qalmaz. Elm bir nəfərin gücünü on nəfərə, yüz nəfərə, min və on min nəfərə bərabər edir... İndi bütün dünyanı öz təsiri altında saxlayan Avropanı, Əfqanıstanı tutan ingilisi, Tunisi işğal edən Fransanı götürün. Bunlar nə ingilisin, nə də fransızların hünəridir, bunlar yalnız onların elminin gücünədir. Gerilik və nadanlıq isə hər yerdə başını zəlillik torpağına qoymaqdan başqa bir çarə tapmamışdır” (11, 183). Avropalıların da “böyük müsəlman” adlandırdıqları S.C.Əfqani həmin əsərində Şərq xalqlarına müraciətlə yazırdı ki, ölkələrini müstəmləkə əsarəti kimi bir rəzalət- dən qurtarmaq istəyirlərsə dirçəlişə nail olmalıdırlar. Dirçəliş üçünsə o, iki məsələnin həllini olduqca vacib sayırdı: “...Bunlardan biri dil birliyidir. Buna milli vəhdət də deyirlər. Alimlər millətin mahiyyətini və ariflər onun məziy- yətlərini o zaman yaxşı aşkar və zahir edərlər ki, təhsil, təlim, Yüklə 3,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|