Microsoft Word hc ssri turkiye

509 

 

məsələsində Sultan Türkiyəsi ilə yanaşı çar Rusiyasının da günahının olduğunu 

bildirirdi. SSRİ Nazirlər Sovetinin sədri N.Tixonov isə qeyd etdi ki, mən 

Ermənistan kommunist partiyasının təkliflərini oxuyanda həyəcanlandım. Bizim 

Türkiyə ilə münasibətlərimiz yenicə qaydaya düşür. Mənim bu ölkəyə  səfərim 

zamanı Türkiyənin rəhbərləri Sovet İttifaqını dost ölkə adlandırdılar. N.Tixonov 

əlavə etdi ki, onun Türkiyədə olduğu vaxt bu ölkənin prezidenti və baş naziri 

rəsmi  şəxslərin çıxışlarına istinad edərək Ermənistanda anti-türk əhvali-ruhiyyə 

haqqında ona şikayət ediblər. O dedi: "Yaxşı yadda saxlamaq lazımdır ki, 

Dardanell və Bosfor türklərin əlindədir və Montrödə imzalanmış müqaviləyə görə 

onların imkanı var ki, Boğazların qapısından böyük qıfıl assınlar". Siyasi Büro 

üzvlərinin etirazından sonra Ermənistan kommunist partiyasının təklifləri qəbul 

edilməsə  də, iclasa sədrlik edən M.Qorbaçov 1985-ci ilin aprel ayının 24-də 

"Pravda" qəzetində bu mövzuda geniş yazı verilməsi ilə bağlı Siyasi Büronun 

razılığını aldı və həmin məqalə aprel ayının 24-də "Pravda" da çap olundu (13). 

SSRİ dağıldıqdan sonra Rusiya Federasiyası  və Sovetlər Birliyinin yerində 

yaranmış digər respublikalarla Türkiyənin münasibətlərinin məzmunca tamamilə 

yeni dövrü başlandı. XX əsrin 40-50-ci illərində soyuq müharibənin acı 

təcrübəsini yaşamış Türkiyə 90-cı illərdən başlayaraq Qara dəniz  İqtisadi 

Əməkdaşlıq  Şurasının aparıcı dövləti, Rusiyanın  ən böyük iqtisadi-ticarət 

tərəfdaşı, Ukraynanın və Gürcüstanın mehriban qonşusu, Azərbaycanın isə strateji 

mütəffiqidir.

 

---

510 

 

QAYNAQLAR 

 

I Fəsil 

 

QAYNAQLAR 

 

I Fəsil 

 

1

. Rusiya 

Federasiyası Xarici Siyasət Arxivi (RF XCA), f.06, s.9, q.69 i.1071,  

v.31-88 

2. Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Dövlət Arxivi (AR MDA), f.28, s.4, 

i.3, v.4; Moskva və Qars müqavilələri barəsində daha ətraflı məlumat üçün   bax:  

M. Qasımov.  Xarici dövlətlər və Azərbaycan. Bakı, 1998 s. 139-180 

3. 

AR MDA, f. 28, s. 4, i. 3, v.6 

4. Yenə orada, v.20-37 

5. 

AR MDA, f.28, s.l,i.68, v.12 

6. Yenə orada, v. 52; Kominternin və Sovetlərin Kamalçı hərəkata       münasibəti 

haqqında daha geniş məlumat üçün bax: S.Rüstəmova-Tohidi. 

Kominternin Şərq siyasəti və İran. 1919-1943. Bakı, 2001, s. 122-130 

7. 

AR MDA, f.894, s.10, i.145, v.15 

8. 

RF XCA, f.0132, s.366, q.325, i.l, v.12-13 

9. 

Atatürkün Soylev və Demecleri. Cilt 3, Ankara, 1989, s.133-136 

10.  AR MDA, f.28, s.4, i.4, v. 1 

11.  

Россия и Черноморские проливы (XVIII-XX столетия). М., 1999 c.375 

12.  AR MDA, f.28, s.4, i.4, v.l 

13.  Известия, 1936, 18 апреля 

14.  AR MDA, f.28, s.4, i.3, v. 110-111 

15.  Türkiye Cumhuriyeti tarihi, Cilt II, Ankara, 2002, s.448 

16.  AR MDA, f.28, s.4, i.3, v.2 

17. Yenə orada 

18. Yenə orada, v.3 

19. Yenə orada, v.4 

20. Yenə orada, v.4-5 

21. Yenə orada, v.5 

22. Yenə orada, v.5-6 

23. Yenə orada, v.8-9 

24. Yenə orada, v.9 

25. Yenə orada 

26.  Россия и Черноморские проливы , c.421-422 

27.  AR MDA, f.28, s.4,i.3, v.10-113 

28.    Б.М.Поцкверия. Черноморское проливы в Российско-турецких  отнощениях. 

–В кн.Российско-турецких  отнощения. История, современное состояние и 

перспективы.М., 2003,с.80. 

 

---

511 

 

29.  А.Ф.Миллер.  Турция  и  проблема безопасности  проливов. М., 1947, с.3-4 

30.   Ю.Н.Розалиев.   Мустафа  Кемаль  Ататюрк.   Вопросы   истории, 1995,  №       

08,  с.75-76;   В.Н.Коптевский.   Россия-Турция:  этапы торгово-

экономического сотрудничества. М, 2003, с.95-96 

31.  İsmet İnönünün TBMM-deki konuşmaları. 1920-1973. Birinci cilt 

(1920-1938), Ankara, 1992, s.397-398 

32.  

Россия и Черноморские проливы, с.440 

33. Rusiya 

Dövlət Sosial Siyasi Tarix Arxivi (RDSSTA), f.558, s.ll,İ.388, v.9-12 

34.  Материалы февральско-мартовского пленума УК ВКП (б) 1937 

года. Вопросы истории, 1994, № 01, с.26 

35.  Документы внешней политики СССР (далее-ДВП СССР), том 20. 

М., 1976, с.197 

36. Taм жe, c.69 

37.  İsmet İnönünün TBMM-deki konuşmaları. 1920-1973. Birinci cilt s.423 

38.  AR MDA, f.28, s.4, i.4, v.96 

39.  AR MDA, f.28, s.4, i.3, v. 162-168 

40. Yenə orada, v.121 

41.  А.Ф.Миллер.  Очерки  новейшей  истории  Турции.  М-Л.,   1948, 

с.183 

42.  AR MDA, f.28, s.4, i.3, v. 104-105 

43.  Лев Соцков. Неизвестный сепаратизм: на службе СД и Абвера. 

М., 2003, с.82 

44. Taм жe, c.104-105 

45.  AR MDA, f.28, s.4, i.3, v.160 

46. Yenə orada 

47. Süleyman 

Hatiboğlu. Hatayın Türkiyeye katılması. - Türkler, cilt 16,Ankara, 

2002, s.688-689 

48.  Abdurrahman Melek. Hatay nasıl kurtuldu. Ankara,  1966, s.84; 

А.Ф.Миллер. Очерки новейшей истории Турции, с.189-191 

49. Mehmet 

Saray. 

Türk-İran ilişkileri. Ankara, 1999, s.119; Mustafa Yılmaz. 

Atatürk dönemi Türk Dış Politikası (1919-1938). - Türkler, cilt 16, s.589 

50.  См. А.Ф.Миллер. Очерки новейшей истории Турции, с.184 

51.  AR MDA, f.28, s.4, i.3, v.97 

52. Yenəorada, v. 141-142 

53. Yenə orada, v. 142-143 

54. Yenə orada, v.143 

55. Yenə orada, v.144 

56.  Россия и Черноморские проливы, с.442 

57.  Там же, с.443 

 

---