Microsoft Word humbatova xadica docx

76 
 
səviyyəsi SDR deflyatorunun dəyişməsini göstərir, o, isə bu ölkələrin SDR ilə ifadə 
olunmuş ÜDM deflyatoru əsasında müəyyən edilir. 
Hesablama  metodundan  asılı  olmayaraq  son  nəticələr  uyğun  gəlməlidir.  Əks 
halda deməli statistikada qeyri-dəqiqliyə yol verilmişdir. 
qtisadi  artım  müəyyən  dövr  ərzində  ÜDM  artımıdır.  ÜDM  isə  yuxarıda  qeyd 
olunduğu  kimi  xərc  və  gəlir  metodları  ilə  hesablanır.  ÜDM-də  gəlir  və  xərclər  öz 
ə
ksini  tapdığı  üçün  büdcə  kəsirinin  səviyyəsi,  dövlət  borclarının  ödəmə  səviyyəsi, 
ixrac  və  idxalın  səviyyəsi,  investisiyaların  həcmi  və  s.  iqtisadi  artıma  təsir  göstərir. 
belə ki, ölkədə maliyyə sabitliyini təmin etmədən iqtisadi artıma nail olmaq olmaz. 
Maliyyə  siyasətinin iqtisadi  artıma  təsirinin  obyektiv əsası  onun  təkrar  istehsal 
prosesi ilə geniş əlaqədə olması ilə şərtlənir. Geniş təkar istehsal prosesinin maliyyə 
resursları  ilə  təmin  olunma  siyasətinin  iqtisadi  artım  tempinin  sürətlənməsinin 
mühüm  şərti  kimi  qəbul  etmək  olar.  qtisadi  artıma  gedən  yоl  heç  də  yeni  isteshal 
güclərinin  yaradılmasından  başlanmır.  Yalnız  mövcud  istehalın  səmərəli  surətdə 
reallaşması üçün şərait yaradılması sоnrakı inkişaf üçün zəmin оla bilər. 
qtisadi  artıma  nail  olunması  istehsal  amillərindən  istifadə  formasına  görə, 
kəmiyyət  və  ya  keyfiyyət  artımına  daha  çox  diqqət  ayrılmasına  görə  iki  tip  üzrə 
təsnifləşdirilir. Bunlar 1) ekstensiv 2) intensiv tipdir. 
Ekstensiv  tip  dedikdə,  əvvəlki  texniki  vəsaitlər  əsasında  istehsal  güclərinin 
artırılması  nəzərdə  tutulur.  stehsalın  həcmi  mövcud  istehsal  amillərinin,  istifadə 
olunan resursların, işçi qüvvəsinin və s.-nin kəmiyyətini artırmaqla əldə olunur. 
ntensiv  tip  dedikdə,  istehsal  gücünün  texnika  və  texnologiyanı 
təkmilləşdirilməsi, əlavə vəsaitlərin cəlb edilməsi ilə əldə olunması nəzərdə tutulur. 
Lakin heç bir iqtisadiyyatda bu tiplərin yalnız biri mövcud olmur. Onlar adətən 
qarışıq halda mövcud olurlar ki, bu tip qarışıq (real) tip adlanır. Bu zaman istehsalın 
genişlənməsi  istifadə  olunan  amillərin  kəmiyyət  artımı  və  texnikanın 
təkmilləşdirilməsi  yolu  ilə  əldə  olunur.  Hər  bir  tipin  özünəməxsus  üstünlükləri  və 
çatışmazlıqları vardır. 

---

77 
 
qtisadi artım tempini artırmaqdan ötrü bu tiplərdən hansı birinin seçilməsi hər 
bir  ölkənin  ilk  öncə  inkişaf  səviyyəsindən,  maliyyə  imkanlarından,  elmi 
potensialından, resurs ehtiyatlarının həcmindən, iqtisadi-siyasi vəziyyətindən asılıdır. 
Bunun  üçün  seçim  etməzdən  əvvəl  göstərilən  amillər  gözdən  keçirilməli,  hər  bir 
ölkəyə uyğun istiqamət seçilməlidir. 
Ölkədə iqtisadi artımı təmin etmək və insanların maddi rifahını yaxşılaşdırmağın 
ə
sas  amili  sabitlikdir[28,  səh.21].  Ölkənin  iqtisadi  tənəzzüldən  tərəqqiyə  keçməsi 
ə
halinin  sosial-iqtisadi  vəziyyətinə  müsbət  təsir  göstərmiş  və  sonrakı  inkişaf  üçün 
maliyyə nəticələrinin formalaşmasına şərait yaratmışdır. 
Aşağıdakı  cədvəldə  2005-ci  ildən  2015-ci  ilədək  MDB  ölkələri  üzrə  ÜDM-in 
həcmi  milyard  dollarla  verilmişdir.  Bu  cədvələ  əsasən  Azərbaycan  ilə  digər  MDB 
ölkələrinin iqtisadi artımını müqayisə edək. 
                                         ÜDM-in həcmi milyard dollar 
 
 
 
                                                      
                                          
                
 
  
  
 
 
  
 
         
 
 
  
  
                                      MƏNBƏ: www.worldbank.org 
2005-2009  illər  ərzində  Azərbaycanda  ÜDM  həcmində  artım  baş  vermişdir. 
Lakin,  2009-cu  ildə  keçən  ilə  nisbətən  ÜDM-in  həcmi  4,561  milyard  dollar 
azalmışdır.  2005-2009  illər  ərzində  ÜDM-in  həcminə  görə  MDB  ölkələri  içərisində 
Ölkələr 
2005 
2006 
2007 
2008 
2009 
Azərbaycan 
13,245 
20,982 
33,050 
48,852 
44,291 
Ermənistan 
4,900 
6,384 
9,206 
11,662 
8,648 
Rusiya 
764,001 
989,931 
1299,705 
1660,844  1222,644 
Ukrayna 
86,142 
107,753 
142,719 
179,992 
117,227 
Moldova 
2,988 
3,408 
4,402 
6,055 
5,439 
Belarus 
30,210 
36,962 
45,276 
60,763 
49,209 
Gürcüstan 
6,411 
7,762 
10,172 
12,799 
10,767 
Qazaxıstan 
57,124 
81,004 
104,850 
133,442 
115,309 
Qırğızıstan 
2,460 
2,834, 
3,803 
5,140 
4,690 
Özbəkistan 
14,307 
17,030 
22,311 
27,934 
32,816 
Tacikistan 
2,312 
2,830 
3,719 
5,161 
4,979 

---

78 
 
Rusiya  I  yeri  tutur.  II  yeri  isə  Ukrayna  tutur.  2009-cu  ildə  Azərbaycanda  ÜDM-in 
həcmi  44,291  milyard  dollar,  Rusiyada  isə  1222,644  milyard  dollar  olmuşdur. 
Azərbaycan Rusiyadan təqribən 30 dəfə geri qalmışdır.  
Lakin  bu  illər  ərzində  Azərbaycan  ÜDM-in  həcminə  görə  Ermənistanı 
qabaqlamışdır.  Azərbaycanda Ermənistandan ÜDM-in həcmi təqribən 2005-cı ildə 3 
dəfə; 2006-ci ildə 3 dəfə; 2007-ci ildə 4 dəfə; 2008-ci ildə 4 dəfə, 2009-cu ildə 6 dəfə 
çox olmuşdur. 
                                         ÜDM-in həcmi milyard dollar 
 
 
 
 
                                                  
 
                                  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                        MƏNBƏ: www.worldbank.org 
  
2010-2013 illər ərzində  MDB ölkələri içərisində ÜDM-in həcminə görə I yeri 
Rusiya tutur. Qazaxıstan Ukraynanı qabaqlayaraq MDB ölkələri içərisində ÜDM-in 
həcminə II yeri tutmuşdur.  
2010-cu  ildə  ÜDM-in  həcmi  Azərbaycanda  52,903  milyard  dollar,  Rusiyada 
1524,916 milyard dollar, Ermənistanda 9,260 milyard dollar olmuşdur. Azərbaycanda 
ÜDM həcmi  Rusiyadan  təqribən 30 dəfə az, Ermənistandan isə 6 dəfə çoxdur. 2011-
ci  ildə  ÜDM-in  həcmi  Azərbaycanda    65,952  milyard  dollar,    Rusiyada  1904,793 
milyard dollar, Ermənistanda isə 10,142 milyarda dollar olmuşdur.  ÜDM-in həcmi  
Ölkələr 
2010 
2011 
2012 
2013 
Azərbaycan  52,903 
65,952 
68,731 
73,560 
Ermənistan 
9,260 
10,142 
9,958 
10,432 
Rusiya 
1524,916  1904,793  2017,471 
2096,777 
Ukrayna 
136,419 
163,422 
176,603 
177,431 
Moldova 
5,812 
7,016 
7,285 
7,970 
Belarus 
55,221 
59,735 
63,615 
71,710 
Gürcüstan 
11,639 
14,435 
15,846 
16,140 
Qazaxıstan 
148,047 
188,049 
203,517 
231,876 
Qırğızıstan 
4,794 
6,198 
6,605 
7,226 
Özbəkistan 
39,332 
45,324 
51,183 
56,796 
Tacikistan 
5,642, 
6,523 
7,633 
8,508 

---