Microsoft Word içindekiler doc


Batı Dünyasının Çifte Standartlı Yaklaşımlarına Bir Örnek



Yüklə 2,39 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/110
tarix28.08.2018
ölçüsü2,39 Mb.
#65015
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   110

 
Recep YILDIZ, Batı Dünyasının Çifte Standartlı Yaklaşımlarına Bir Örnek: 
"Ermenilerin Tehciri ve Bulgaristan Türkleri Kıyaslaması" / 
Case About Western World’s Double Standarted Attitude: “An 
Comparision Between Armenian’s Forced Emigration and 
Bulgarian Turks”…………………………………………………………..  183-200 
ÇEVİRİLER – AKTARMALAR 
Seyit KASKABASOV (Aktaran: Bibigül OSPANALİYEVA), Kazak 
Folklorunda “Kenesarı” Tipi……………………………………...  201-205 
Ferhat ZEYNALOV (Aktaran: Serpil ERSÖZ), Türk Diyalektlerinin Tasnifi 
ve “Halaç Dili Grubu” Meselesi………………………………….. 
207-217 
DEĞERLENDİRMELER 
Adem ÖGER, Alimcan İNAYET, Türk Dünyası Efsane ve Masallarında Bir 
Dev Tipi: Yalmavuz/Celmoğuz, Külcüoğlu kültür Merkezi 
Yayınları, İzmir 2007, VIII+281 s.………………………………...  219-220 
YAYIN İLKELERİ……………………………………………………………...  221-224 
 


Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, 
  
Cilt: VII, Sayı 1, Sayfa: 1-20, İZMİR 2007. 

 
CENGİZNÂME HAKKINDA BAZI DEĞERLENDİRMELER 
Some Evaluations on Genghisname 
Erdoğan ALTINKAYNAK
*
 
Özet 
Cengiznâme adlı eserdeki bazı mitolojik motifler incelenmiştir. Bu motiflerin Türk 
destanları, halk hikâyeleri, masalları ve mitolojisi ile mukayesesi yapılmıştır. Cengiznâmenin 
oluşumu ile ilgili görüş belirtilmiştir. Bu motiflerin tamamı dini metinlerde geçmektedir.  
Anahtar Kelimeler: Cengiznâme, Ağaç, Kuş, Mitoloji, Doğum, Kur’an, Hadis, Kült. 
Abstract 
In the work called Genghisname some mythological motifs have been considered. 
These motifs have been compared with Turkish legends, folk tales, epic poems and 
mythology. The informations on the formation of Genhgisname have been detailed.  All of 
these motifs are summarized in teological readings. 
Key Words: Genghisname, Tree, Bird, Mythology, Birth, Quran, Hadith, Cult. 
Cengiz (Çingiz) meşhur Moğol hükümdarıdır. 1167–1227 yılları arasında yaşamıştır, asıl adı 
Timuçin olan bir dünya imparatorudur. Orta Asya Türkleri, Cengiz’i İslâm kahramanı olarak görmüşler 
ve ona kutsallık da atfetmişlerdir. Batıdaki Türkler tarafından ise Cengiz adı zulüm remzi olarak 
kullanılmış, edebi eserlere de böyle geçmiştir. Cengiznâme’de Cengiz, bir Türk kahramanı olarak kabul 
edilmekte ve hikâye Türk tarihi gibi anlatılmaktadır. Cengiznâme Moğol hanları destanî tarihi olarak 
kabul edildiğinden; tarih araştırmacılarının da dikkatini çekmiştir. 
Cengiznâme‘nin en eski yazması XVI. asra aittir. XVII. asırdan kalma olduğu tahmin edilen bir 
yazma da Paris Bibliothegue Nationale’(Suppl. Turc. Nu.148) dedir. İlk çalışma Kazan’da I. I. Hal’fın 
tarafından yapılmıştır.
1
 Eser üzerine en son çalışma Maria Ivanıcs – Mirkasım A. Usmanov tarafından 
yapılmıştır.
2
 Türkiye’den Abdulkadir İnan
3
, Orhan Şaik Gökyay
4
, Zeki Velidi Togan
5
 çalışmış ve Mustafa 
S. Kaçalin bir tez hazırlamıştır. Bununla birlikte pek çok kişi de Cengiznâme üzerinde değerlendirmelerde 
bulunmuştur. Üzerinde çalıştığımız metin, Peterburgskoye Atdeleniye, İnstituta Vastokovedeniya 
Rassiiskoy Akademi Nauk’da, B 344 numara ile kayıtlı, Ebubekir bin İbrahim tarafından hazırlanan matbu 
nüshadır. 
 
Cengiznâme; Cengiz Han soyunun efsanevî hayatlarını hikâye eder. Orta Asya Türkleri arasında 
çok yaygın olarak bilinen destani hikâyedir. Cengiznâme’nin Orta Asya Türkleri arasındaki bir diğer adı 
da; “Dâstân-ı Nesl-i Cengiz Han”dır. Adı bilinmeyen biri tarafından yazılmış bu kitap, Başkurtlar, 
Tatarlar ve Kazaklar arasında büyük şöhrete sahiptir. Orta Asya’da yaşayan Türk boyları arasında XIII. 
asırda doğup gelişen Cengiznâme’nin; Moğol hükümdarı Cengiz’in hayatı, kişiliği ve fetihleri ile ilgili 
olarak Cengiz’in oğulları tarafından idare edilen Türkler tarafından meydana getirildiği söylenebilir. 
Eserdeki farklı motiflerin ortaya çıkışı Orta çağ Arap, Fars, Moğol ve Eski Türk tarihi-edebi miraslarına 
bu yönde Cüveyni’nin “Tarih-i Cihangüşa”, Reşidüddin’in “Camiü’t-Tevarih”, Moğollar’ın Yuan çao b 
işi”(Büyük Rivayet) ve “Altın Defter” eserlerine “Kitab-ı Dedem Korkut” ve Ebu’l Gazi’nin “Şecere-i 
                                                 
*
 Yrd.Doç.Dr., Giresun Üniversitesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü
1
 I. I. Hal’fın, Zin ‘Dzingiz-hana i Aksak Timura, Kazan 1822. 
2
 Maria İvanics – Mirkasım A. Usmanov, Das Buch der Dschingis – Legende (Defter-i Çingiz-nâme) I, Szeged 2002. 
3
 Abdülkadir İnan, “Destan-ı nesl-i Çengiz Han Kitabı Hakkında 1”, Azerbaycan Yurt Bilgisi, 9-14, 1934. 
4
 Orhan Şaik Gökyay, “Hânnâme”, Necati Lugal Armağanı, Ankara 1968. 
5
 Zeki Velidi Togan, “Das özbegische Epos Channame”, Central Asiatic Journal I (1955), 1956. 


Erdoğan Altınkaynak 

Türki” gibi eserlerine benzemektedir. Kompozisyon bakımından anonim olan “Cengiznâme” bir girişe ve 
altı destan veya kıssaya ayrılır. Giriş kısmında Cengiz Han’ın soy ağacı verilmiştir. Bu soy zinciri dini ve 
mitik kahramanlardan başlar. Eserin Asıl kısmını oluşturan parçalar tür ve şekil yönünden bir birinin 
aynısı değildir. Yazar bunların hepsini de “destan” (kıssa) diye adlandırsa da ilk üç bölüm, sonraki 
bölümlerden kesin biçimde ayrılır.  
Cengizmâme’de  İslâm ve Moğol kaynaklarında bulunmayan, ancak çok eski Çin yıllıklarından 
öğrenebildiğimiz bir kısım destan motiflerine rastlanmaktadır. Bunlara göre Cengiz’in atalarından biri 
olan Duyın Bayan annesi, ’Ulemâlik Körklü’nün güneş ışığından gebe kalması sonucu doğmuştur. Her ne 
kadar bu hadise ile Uygur destanındaki ağaca nur inmesi sonucu ağaç içinde çocukların olması yolunda 
bir benzerlik kurulsa da
6
 bu motifin, Güneşin oğlu olarak Çin veya Japon mitolojileriyle bağlantısı olacağı 
göz ardı edilmemelidir. Nihayetinde Japon mitolojisinde Güneş Tanrıçası’nın erkek kardeşi yeryüzüne 
inerek, Dağ Tanrısının oğlu Toprak Tanrısı Ashi-na-dzu-chi’nin kızına talip olur.
7
 
Olağanüstü doğumların bir başkası da Cengiz’in doğumudur. Cengiz’in annesi Alango dul 
kaldıktan bir müddet sonra, ışık olup yanına gelen bir bozkurttan gebe kalmış ve Cengiz, böylece 
doğmuştur. Oğulları Alango’ya, “Turgay kuşu musun, su içip gebe olasın, mani denilen (11r) kuş musun, 
güneş sıcaklığına gebe olasın, kavun karpuz musun, erkeksiz zahmet çekmeye, tavuk musun? küle yatıp, 
debelenip yumurta salmaya, kurt annesi misin, köpek yiyip gebe olmaya? senin erkeğin (12r) ölmüştür. 
Karnımda çocuk vardır diye halkı azdırır, kışkırtırsın dediler. Yoksa sen önceki gün bir buta satın alınmış 
Yalın ile eğlenip, oynaşıp gebe mi olmuşsun dediler.’ Bu da bize gösteriyor ki, o zamanki anlayışlar 
içinde, babasız dünyaya gelebilmenin değişik varlıklarda olduğuna inanılıyor. Su içerek, güneş 
sıcaklığından, köpek yiyerek hamile kalma gibi olağanüstü doğum olayları biliniyor ve kabul ediliyor. 
Anlatım esasına dayalı metinlerde de, babası olmayan çocuklar veya bir obje etkisiyle hamile kalan 
kadınlara rastlamaktayız. Yine bu metinlerde en fazla hamile kalma durumu elma vasıtası iledir.
8
 Bütün 
bu hadiselerin temelinde, Meryem’in İsa’ya hamile kalması ilham kaynağı gibi durmaktadır. Anlatım 
esasına dayalı metinlerde kahramanların fonksiyonlarını yapma tarzı birbirinden farklı olsa da, fonksiyon 
itibariyle birbirine benzerlikler gösterir.
9
  İnsanoğlu çok tembeldir, kolay kolay üretemez. Bu 
üretkensizliği onu taklide yöneltir. Anlatım esasına dayalı metinler de, kendinden önceki toplumların 
ürettikleriyle mümkün olmaktadır. Olağan üstü kahraman veya kendilerine kutsiyet yüklenmiş 
kahramanlarla birlikte, eserde masal kahramanlarına da rastlamaktayız. Şabâ Sokur alnında bir gözü olan 
Türükmen’dir ve bu da Tepegöz hikâyesine benzemektedir. Yukarda bir obje vasıtasıyla hamile kalmanın 
yanı  sıra, Dede Korkut Hikâyelerinde geçen
10
 ve Cengizname’de de yerini alan, bir canlının, dua ile 
kadına dönüştürülmesi hadisesi de vardır. ‘Zeheb, Zühut, Zehut, bu üçü Nuh Peygamber aleyhisselâmın 
duasıyla köpekten, eşekten, dişi kediden olmuşlardı.’ Anlatım esasına dayalı metinlerdeki kahramanlar, 
zamanla fonksiyonel değişikliğe uğrayıp, başka anlatım esasına dayalı metin kahramanının yerine 
geçebilmektedir.
11
 
Peygamberlerin büyük çoğunluğu ailenin tek çocuğudur. Hazreti Adem, Hazreti İbrahim, Hazreti 
İdris, Hazreti İsa, Hazreti İsmail, Hazreti İshak, Hazreti Muhammed, Hazreti Musa, Hazreti Nuh, Hazreti 
Süleyman, Hazreti Yahya, Hazreti Yusuf, Hazreti Zekeriya tek çocuktur. Bu peygamberlerden birisi anne 
ve babasız, birisi de babasız dünyaya gelmiştir. Hazreti Yakup’un ise ikizi vardır. 
 
Cengiz Han da, Ülemâlik Körkli ve onun güneşten olma oğlu Duyın Bayan gibi ve anlatım 
esasına dayalı Türk halk edebiyatı mahsullerindeki kahramanlarından; Almanbet, Asuman, Basat, Bey 
                                                 
6
 Bahattin Ögel, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, II. Cilt, Ankara 
1995, s. 485. 
7
 Donald A. Mackenzie, Çin ve Japon Mitolojisi, (Çev. Koray Akten), Ankara 1996, s. 307. 
8
 Esma Şimşek, “Türk Folklor ve Halk Edebiyatında Elma”, Türk Dünyası Araştırmaları, 105, Aralık 1996. 
9
 Vladimir Propp, Masalların Yapısı ve İncelenmesi, (Çev: Hüseyin Gümüş), Ankara 1987, s. 36. 
10
 Muharrem  Ergin, Dede Korkut Kitabı- I / Giriş-Metin-Faksimile, Ankara 1989, s. 77
 
11
 Vladimir Propp, age, s. 37. 


Yüklə 2,39 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   110




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə