Microsoft Word Idare?tm? n?z?riyy?s Cavabi doc

 

  9.Hakimiyyət qüvvəsinin mənbəyinə görə dövlətin tipləri 

Cavab:  Dövlətlər  istər  keçmişdə,istərsə  də  hazırkı  dövrdə,  bir-birindən 

fərqlənirlər.Bu  fərqlər  həm  prinsipial,  dərin,  həm  də  bəzən  az  əhəmiyyətli  olsa 

idarəetməyə  öz  təsirini göstərir.Buna  görə  də  ayrı-ayrı  tarixi dövrlərdə və hər bir 

konkret  tarixi  şəraitdə  dövlətləri  bir-birindən  fərqləndirən  əlamətləri  bilmək 

lazımdır.  Bu  əlamətlər  çoxdur.Lakin  dövlətləri  qruplaşdırmaq  və  onların  təşkilati 

formsına , idarəçiliyinə ən çox təsir göstərən əlamətləri müəyyənləşdirmək olar. 

Hakimiyyət  qüvvəsini  daşıyanların  hakimiyyət  qüvvəsinin  mənbəyinə  görə 

dövlətlər aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir: Monarxiya,Aristokratik,Demokratik. 

Monarxiyada mali hakimiyyət bir nəfərə məxsus olur.Hakimiyyət nəslən keçir.Ali 

hakimiyyət  başçısı  öz  fəaliyyətinin  nəticələrinə  görə  təkcə  allah  qarşısında 

cavabdeh  olur.Bu  onunla  müşayiət  olunur  ki,  monarxa  ali  hakimiyyət  həvalə 

edilməsi  mərasimində  dini  rəhbərlər  iştirak  edir  və  ona  xeyir-dua  verirlər.Qədim 

dövlətlərdə  və  orta  əsrlərdə  dövlətçiliyin  başlıca  forması  monarxiya 

olmuşdur.Hazırda  monarxiya  dövləti  tarixi  nailiyyətə  çevrilmişdir.Keçən 

yüzilliklər  ərzio,əsaslı  surətdə  inkişaf  etmiş,  təkmilləşmiş,  konstitusiyalı,müxtəlif 

səviyyə  və  nisbətlərdə  monarxiya  ,aristokratiya  və  demokratiyanı    özündə 

birləsdirən  hakimiyyət  formasına  çevrilmişdir.Böyük  Britaniya,  Belçika, 

Danimarka, spaniya,  Yaponiya  və  digər  çoxsaylı  inkişaf  etmiş  ölkələrdə 

monarxiya  forması  tarixi  keçmışın  qorunub  saxlanması  kimi  mövcuddur.Lakin, 

monarx əsasən fəxri vəzifədir ki, o, ölkənin idarə ounmasına əhəmiyyətli dərəcədə 

təsir  göstərmir.Monarxiya  forması  digər  idarəetmə  formaları  ilə  əvəz  olnduqca 

mütləq  monarxiyanı  ikili  monarxiya  əvəz  edir.Monarxiya  prinsipində  monarxın 

yuxarıdan  aşağıyadək  təkbaçına  hökmranlığı  və  yerlərdə  onun  eyni  səlahiyyətli 

nümayəndələrinin olması ölkənin idarə olunmasının əsas prinsipidir. 

Belə  hesab  edilir  ki,  aristokratik  dövlətdə  ali  hakimiyyət  cəmiyyətin  elitasına  və 

xüsusilə onun yaxşı , ağıllı, təcrübəli, təhsilli nümayəndələrinə məxsus olur.Xüsusi 

aristokratik dövlətin təşkili çətindir.Odur ki, çox hallarda elitanı monarxiya və ya 

demokratiya  əvəz  edir.Aristokratik  idarəetmə  forması  vaxtı  ilə  taliyada-Romada 

təşkil  olunmuşdur.Aristokratik  dövlət idarəetməsinin  əsas  prinsipi  elita  tərəfindən 

kollektiv  idarəetmənin  həyata  keçirilməsidir.Xalis  aritokratik  dövlət  yaratmaq 

təşəbbüsü  Yunanıstanda-  Afinada  olmuşdur.Eyni  zamanda  monarxiya, 

demokratiya dövründə də hakimiyyət əsasən elitanın əlində olub. 

Dövlətin  monarxiya  və  demokratiya  formasında  da  hakimiyyət  tez-tez  elitanın 

ə

lində  olmuşdur.Burdaa  bilikli  nəslə  mənsub  olanların  əvəzinə  “dolu  pul 

kisəsi”həlledici  rol  oynamışdır.Hakimiyyətə  sahib  olmaq  aristokratik  üstquruma 

cəmiyyətdə  aparıcı  mövqe  tutmaq  imkaı  verir.  Lakin  hakimiyyətdən  getsə, 

---

müxalifət  mövqeyinə  keçsə  belə  onun  cəmiyyətdə  aparıcı  mövqeyə  malik  olması 

dəyişmir.  

Aristokratik  elitanın  hakimiyyəti  o  zaman  qəbul  edilir  və  möhkəm  olur  ki,  xalq 

kütləsi  bu  elitaın  xüsusi  mövqeyinə  inansın,  bu  hakimiyyəti  qəbul  etsin. 

Aristokratik    hakimiyyətə  kimin  seçilməsi  məsələsi  aktualdır.Çünki  hakimiyyətə 

daxil olanların heş də hamısı öz fiziki sağlamlığına,natiqlik qabiliyyətinə, mənəvi 

keyfiyyətinə  görə  lider  olmaq  tələblərinə  cavab  vermir.  Misal  olaraq,  avstriyalı 

Hitler  ,gürcü  Stalin,  rus-tatar  Lenin,  hind  ndira  Qandi  və  başqalarını  göstərmək 

olar.Bunların  hər  birində  hansı  keyfiyyətsə  üstünlük  təşkil  edirdi,  hansı 

keyfiyyətlərdə isə müəyyən çatışmazlıq vardı. 

Demokratik  cəmiyyətdə  ali  dövlət  hakimiyyəti  xalqa-həmin  dövlətin  bütün 

vətəndaşlarına  məxsus  olur.20-ci  əsrin  axırlarında  və  21-ci  əsrin  keçən  illəri 

ə

rzində  demokratik  inkişaf  yolunu  tutan  dövlətlərin  sayı  sürətlə  artmışdır.20-ci 

ə

srin  90-cı  illərinə  qədər  sosializm  quruluşu  hökmran  olan  dövlətlər  hazırda 

demokratik  dövlətçiliyi  qəbul  etmişlər.Demokrayik  dövlətdə  xalq  hakimiyyəti 

qəbul  edilir  və  qurulur.  Lakin  bu,  hər  bir  ölkədə  özünün  həyata  keçirilmə 

məntiqinə  malik  olur.Hələ  1787-ci  ildə  ABŞ-ın  konstitusiyasında  bu  haqda 

yazılmışdır:”hər bir ali hakimiyyət tipi öz dövlət idarəçiliyinin təşkili və fəaliyyəti 

məntiqinə malikdir.” 

Ali  hakimiyyətin  demokratik  prinsipi  dövlət  hakimiyyətinin  və  dövlət 

idarəçiliyinin  aaşağıdan  yuxarıya  doğru  xalqəın  nümayəndəəri  və  açıq  dövlət 

qulluğu  vasitəsilə  qurulur.Əksər  hallarda  demokratik  dövlət  xalqın  siyasi  və 

hüququ  cəhətdən  təkili  formasında  olur. nsanların  hüquq  bərabərliyi  prinsipinə 

ə

sslanaraq  demək  olar  ki,  məntiqi  cəhətdən  yalnız  demokratik  tipi  azadlıq  və 

həməyliyitəmin etmək qabiliyətinə malikdir. 

 

10. darəetmə formasına görə dövlətin tipləri  

Cavab:  darəetmə formasına görə də  dövlətlər bir-birindən fərqlənirlər. darəetmə 

forması dedikdə dövlət hakimiyyətinin bütün orqanlarının strukturu və qarşılılıqlı 

münasibətlərinin,  eləcə  də  əhali  ilə  onların  birbaşa  və  dolayı  əlaqələrinin  təşkili 

üsulları nəzərdə tutulur. darəetmə formasına, yaxud ümumi dövlət hakimiyyətinin 

təşkili  formasına  görə  parlament  və  prezident  respublikaları  mövcuddur.Qarışıq 

formalar  da  var:yarım  prezident  respublikası  və  parlament  monarxiyası.Burada 

həlledici cəhət hakimiyyətin bölünməsi prinsipini və onun praktiki reallaşdırılması 

mexanizmini qəbul etməkdir. 

Parlament  respublikasında  həlledici  dövlət  hakimiyyət  orqanı  seçkili  qanunverici 

orqandır-yəni  parlamentdir.Bu  orqan  öz  tərkibinə  daxil  olan  üzvlərdən  birini 

prezident seçir və prezident hakimiyyəti formalaşdırır.Yaxud parlament hökuməti 

---