vermədiyinə görə xüsusi investorların buna marağı olmur.
-
Təbii sərvətlərin azalması, bəzən isə tamamilə tükənməsi onların istifadəsinin
dövlət tərəfindən tənzimlənməsi və istifadəsinin birinci növbədə ümummilli
problemlərin həllinə yönəldilməsi vəzifələrini qarşıya qoyur.
- Ekoloji mühitin çirklənməsi onun sağlamlaşdırılması vəzifəsini qarşıya
qoyur, bu da öz növbəsində dövlət büdcəsindən çoxlu xərclər və ümummilli
xarakterli qərarlar qəbul edilməsini tələb edir.
- Antisosial, kriminal fəaliyyətin müxtəlif növ və formalarının artması və
cəmiyyətə böyük ziyan vurması dövləti məcburiyyət qarşısında qoyur ki,
cinayətkarlıqla, terrorizm və narkobizneslə mübarizə üçün xüsusi aparat yaratsın
və maliyyələşdirsin.
-
Dövlətin
cəmiyyət həyatına müdaxiləsinin genişlənməsində onun maliyyə imkanlarının,
ümumi daxili məhsulda dövlət gəlirləri və xərclərinin xüsusi çəkisinin artması da
mühüm rol oynayır: XX əsrin ikinci yarısında, xüsusilə son illərdə dünyanın
inkişaf etmiş ölkələrində dövlət xərclərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi daim artır.
Məsələn: ABŞ, Yaponiya və spaniyada dövlət xərclərinin ÜDM-də xüsusi çəkisi
30-35%, Niderland, Norveç və sveçrədə 60%-ə qədər təşkil edir. Bu xərclər
ə
sasən elmə, təhsilə, səhiyyəyə, sosial təminata və ölkənin müdafiəsinə
yönəlmişdir.
Demokratik
cəmiyyətdə
dövlətin
rolunun artmasını tələb edən başqa səbəbləri də göstərmək olar. Lakin, elə bu
göstərilənlər də belə bir mühüm nəticəni təsdiq etməyə imkan verir ki, vətəndaş
cəmiyyəti, bazar iqtisadiyyatı tənzimləyiciləri hələlik bu cəmiyyətdə ortaya çıxan
çox saylı sosial, iqtisadi, siyasi və digər problemlərin həllini təmin edə bilmirlər.
Bütün bunlar dövləti məcburiyyət qarşısında qoyur ki, cəmiyyət həyatının müxtəlif
sahələrinə təşkiledici və tənzimləyici təsir göstərsin, cinayətkarlığa, narkobiznesə
qarşı mübarizə üçün xeyli qüvvə və vəsait sərf etsin. Bu səbəblərdən də müasir
dövrdə dövlətin cəmiyyət həyatının müxtəlif sahələrinə müdaxiləsi genişlənir.
Xüsusilə ictimai məhsulun yaradılması, milli müdafiə, ictimai təhlükəsizlik, elmi
bilik, vətəndaşların sosial müdafiəsi, hüquq və azadlığına təminat verilməsi,
ümumi rifahın təmin edilməsi məsələlərinin həlli dövlətin bir başa müdaxiləsi
olmadan mümkün deyil.
14.Dövlətin funksiyaları
Cavab: Dövlətin funksiyalarında onun iradəsi, hakimiyyəti və fəaliyyəti
reallaşdırılır. Müxtəlif dövlətlərin funksiyaları eyni deyil, az-çox fərqlidir, hətta
eyni bir dövlətin funksiyaları ölkənin inkisaf səviyyəsindən asılı olaraq dəyişir.
Dövlətin funksiyaları onun sosial təbiətindən, formasından (quldarlıq, feodal,
kapitalist dövləti) və tipindən (demokratik, aristokratik və monarxiya) çox asılıdır.
Bununla yanaşı, dövlətlər ümumi funksiyalar da yerinə yetirirlər, başqa sözlə,
dövlətin funksiyaları bir-birindən fərqlənsələr də onlarda oxşar ümumi cəhətlər də
vardır.
Dövlətin funksiyalarını onun ayrı-ayrı strukturlarının (məhkəmə, hökumət,
xarici işlər nazirliyi, yerli icra hakimiyyət orqanları və i.a.) funksiyalarından
ayırmaq lazımdır. Ayrı-ayrı dövlət orqanlarının funksiyaları daha konkret və
məhdud xarakter daşıyır və dövlətin ümumi funksiyalarının tərkib hissəsini təşkil
edir.
Elmi ədəbiyyatda dövlətin
funksiyalarını müxtəlif formalarda təsnifləşdirmək təşəbbüsləri var: Məsələn, əsas
və qeyri-əsas funksiyalar. Əsas funksiya dövlətin əsas vəzifəsi ilə (məs: ölkənin
müdafiəsinin təşkili-bunun üçün dövlət silahlı qüvvələri yaradılır) əlaqədardır.
Qeyri-əsas funksiya (baxmayaraq ki, mühüm əhəmiyyət kəsb edir) məs: rabitə
sisteminin təşkili, təbii fəlakətlə mübarizə və i.a., yaxud daimi (müəyyən hüquq
qaydalarının təmin olunması və i.a.) və müvəqqəti, keçici funksiyalar (məsələn,
“soyuq müharibə” dövründə SSR -də roket-nüvə sənayesi yaratmaq vəzifəsi
qarşıya çıxmışdır). Nəhayət ümumi xarakterli, dövlətin təbiətindən asılı olmayan
funksiyaları (məs. ölkənin müdafiəsi funksiyası) və sosial xarakterli funksiyalar,
bunlar dövlətin tarixi tipindən və inkişaf səviyyəsindən asılıdır. (məs. sosialist
mülkiyyətinin qorunması başqa tip dövlətlərdə yoxdur).
Dövlət hakimiyyətinin əsas mərkəzi vəzifəsi öz ərazisində yaşayan insanların
xoşbəxt həyatını, hər tərəfli inkişafını təmin etməkdən ibarətdir. Dövlət mövcud
iqtisadi inkişafa və müdafiəyə təminat verməlidir. Dövlətin bu ümumi vəzifəni-
funksiyanı yerinə yetirməsi ölkə daxili və xarici amillərdən asılıdır. Beləliklə
dövlətin funksiyalarını başlıca olaraq daxili və xarici (beynəlxalq arenada)
funksiyalar formasında təsnifləşdirmək hamılıqla qəbul edilir.
15.Dövlət idarəçilik sistemi anlayışını əmələ gətirən təməl
kateqoriyalar
Cavab: Bir ictimai hadisə kimi dövlət idarəetməsi geniş və əhatəli ictimai
sistem çərçivəsində baş verir və cəmiyyətin xüsusi təsisatı kimi sistemin
dayanıqlığı və tamlığını təmin etmək məqsədini daşıyır. Digər ictimai hadisə və
proseslərlə əlaqəli şəkildə nəzərdən keçiriləndə bu təsisatı dövlət idarəçilik
sistemini təşkil edən bir bütövlük kimi qəbul edirlər. Başqa sözlə, dövlət
idarəçiliyinin əsl təyinatı ictimai sistemin yanmsistemi kimi onun tamlığını təmin
etməkdir. Dövlət idarəçiliyi üçün bu ümumi müddəanın əhəmiyyətinin izahata
ehtiyacı vardır.
Dövlət idarəçilik sisteminin müəyyən edilməsində bir çox vacib amilləri nəzərə
almaq lazımdır. Nəzəriyyədə fərz olunur ki, dövlət idarəçiliyi həqiqətən sistem
təşkil edir (digər tərəfdən dövlət quruculuğu prosesində məhz məqsədə müvafiq bir