sistem yaradılmalıdır) və bu sistem sosial sistemlər sinfinə aiddir. Sosial sistem
dedikdə, elementləri sosial subyekt sayılan sistem nəzərdə tutulur. Sosial sistemin
digər mühüm cəhəti məqsədyönlü olmasıdır, yəni belə sistemin bir və ya bir neçə
fəaliyyət məqsədləri vardır. Nəhayət, sistemin məqsədə çatması üçün fəaliyyəti
idarə olunmalıdır. Beləliklə, dövlət idarəçilik sistemi məqsədyönlü və idarə olunan
sosial sistem növüdür) .
Dövlət idarəçilik sistemi cəmiyyətdə ictimai prosesləri idarə edən əsas subyektdir.
Bununla yanaşı ictimai sistemi təkcə dövlət idarə etmir, ictimai idarəetməni digər
subyektlərlə birlikdə həyata keçirir. Beləliklə, dövlət idarəçilik sistemini
müəyyənləşdirərkən nəzərə almaq lazımdır ki, belə sistemin nüfiız etdiyi təsir
obyektlərinə digər subyektlər də təsir edə bilər. Digər tərəfdən isə belə dövlət
idarəçilik sisteminin bir neçə məzmunlu tərifmi təklif etmək məqsədəuyğun olar.
Dövlət idarəçilik sistemi anlayışını əmələ gətirən təməl kateqoriyalann (dövlət və
idarəetmə kateqoriyalarının) mühüm münasibətlərini və əlaqələrini aydınlaşdırmaq
vacibdir:
-
Dövlət cəmiyyətin sosial, siyasi və hüquqi institutudur və bu səbəbdən onun
mürəkkəb bir qurum kimi təsirləri çoxşaxəlidir;
-
Dövlət həm idarəetmə subyektidir, həm də mürəkkəb qurum (sistem) kimi
idarə olunmalıdır;
-
Dövlətin yaranması və inkişafı həm təkamül proseslərinin məhsulu, həm də
sosial subyektlərin məqsədyönlü fəaliyyətinin nəticəsidir.
Dövlət idarəetməsinə ən azı iki mənada yanaşılır:
1) bu, ictimai idarəetmədir (geniş mənada anlanan dövlət idarəetməsi);
2) dar mənada isə bu, dövlət hakimiyyət orqanlarının fəaliyyətidir.
16.Dövlət idarəçilik sisteminə klassik sistemli yanaşma
Cavab: Dövlət idarəçilik sisteminə klassik sistemli yanaşmanı iki mənada
müəyyənləşdirmək olar:
1.Klassik sistemli yanaşma: Dövlət idarəetmə sistemi idarə edən (dövlətin) və idarə
olunan (cəmiyyətin) yanm sistemlərin qarşılıqlı əlaqəli vəhdətidir.
2.Institusional yanaşma. Dövlət idarəçilik sistemi dövlət tərəfindən idarəetmə
təsirlərinin həyata keçirilməsini təmin edən məqsədlər, vəzifələr, prinsiplər,
metodlar və funksiyalar məcmusudur.
Birinci tərif dövlət idarəçilik sisteminin klassik qaydada sistemli təhlilini və
idarəetmə modellərinin sintezini həyata keçirməyə imkan verir. kinci institu sional
tərif isə dövlət idarəçilik sisteminin formalaşması və mütəşəkkil qaydada fəaliyyət
göstərməsinə təsir edən daxili və xarici amillərin öyrənilməsinə imkan yaratmaqla
yanaşı tarixi təcrübə və digər elmlərin nailiyyətlərinə müraciəti nəzərdə tutur.
Hər iki tərifə uygun olaraq əsas anlayış kimi dövlət idarəetməsinin subyekti
anlayışını aydmlaşdıraq. Bu, idarəçilik sisteminin idarə edən yarım sistemini iki
mənada təyin edir. Birinci tərifə görə bu, geniş mənada özündə dövlət idarəetmə
orqanları sistemini, siyasi, ictimai, peşəkar, qeyri-hökumət, media və s. təşkilatları,
kollektivləri və hər bir vətəndaşx birləşdirən ictimai idarəetmə subyektidir. kinci
tərifdə isə dar mənada dövlət idarəetmə subyektlərinin mərkəzi, yerli və sahə
səviyyəsində fəaliyyət göstərən bütün qanunverici, məhkəmə və icra orqanlarından
ibarət olduğu nəzərdə tutulur.
Dövlət idarəçilik nəzəriyyəsinin ikinci mühüm anlayışı kimi idarəetmə obyekti
dövlət idarəçilik sistemində aşağıdakı mənalarda təyin edilir.
Dövlət idarəçiliyinin təsir etdiyi sosiumun hər bir üzvü, hər bir fərd (insan)
idarəetmə obyektidir. Sosial sistemdə fərdlər müxtəlif münasibətlərdə olduğuna və
müxtəlif qruplar təşkil etdiyinə görə, onlarm əlaqələri və münasibətləri də
idarəetmə obyektidir. Məsələn: bir sosial sistem kimi, təhsil sistemi çərçivəsində
həm şagird, həm də müəllim dövlət idarəçiliyinin obyektidirlər. Müəllim-şagird
münasibətləri də (təlim, tədris prosesi) dövlətin idarəedici təsirinə məruz qalan
obyektdir.
darəolunan yarım sistemin əlamətlərinin seçilməsindən asılı olaraq dövlət
idarəçilik sisteminə daxil olan obyektlər müxtəlif iqtisadi və sosial sahələr,
regionlar, fərqli mülkiyyət formalanna aid olunan təşkilatlar və digər formal
birliklər ola bilərlər.
darəçilik sisteminin daha geniş ictimai idarəetmə sistemi kimi yozulması digər
sosial və siyasi tənzimləyicilərə: dəyərlər, adət və ənənələr, mənəviyyat və s.
söykənir. Beləliklə, qeyd edilən amillərin dövlət quruculuğu prosesində (o
cümlədən dövlət idarəçilik sisteminin formalaşmasında) rolunu nəzərə almaq
vacibdir.
17.Dövlə t idarə çilik sisteminə yanaş malar
Cavab.Müasir zamanda sistem baxışların məhsulu sayılan sərhədlər və
rekursiya («özünə müraciət») prinsipinə əsasən obyektin fəaliyyətini şərtləndirən
məhdudiyyətlər və amillər, eyni zamanda bu fəaliyyətin nəticələrinin və əldə
olunması prosesinin qiymətləndirmə meyarına çevrilirlər. Bu prinsipi dövlət
idarəçiliyinə tətbiq etsək, onda real dövlət idarəçilik sisteminin nəzəri (ibtidai)
qiymətləndirmə qaydasını əldə etmiş olanq. Bu qaydaya görə müasir dövlətin
idarəetmə subyekti (bu və digər dövlət idarəetmə orqanı) sistemin fəaliyyətində
dərketmə prosesinin yer tutduğu dərəcədə səmərəlilik göstəricisinə malik olur.
Lakin bu prinsipi digər prinsiplər və şərtlər nəzərə alınmadan mütləq qaydada
tətbiq etmək düzgün olmazdı, çünki idarəetmə prosesi yalnız dərketmə (məsələn,
müşahidə və təhlil) işindən ibarət deyildir. Bu prosesdə subyektin həm iradə və
təşəbbüs, həm də maraq və kompromis xarakterli fəaliyyətlərinin yeri vardır,
bunların hər biri isə fərqli qaydada qiymətləndirilməlidir.
Dövlət idarəetmə sistemi idarə edən (dövlətin) və idarə olunan (cəmiyyətin) yanm
sistemlərin qarşılıqlı əlaqəli vəhdətidir -klassik sistemli yanaşma.
Dövlət idarəçilik sistemi dövlət tərəfindən idarəetmə təsirlərinin həyata
keçirilməsini təmin edən məqsədlər, vəzifələr, prinsiplər, metodlar və funksiyalar
məcmusudur -institusional yanaşma.
Birinci tərif dövlət idarəçilik sisteminin klassik qaydada sistemli təhlilini və
idarəetmə modellərinin sintezini həyata keçirməyə imkan verir. kinci institu sional
tərif isə dövlət idarəçilik sisteminin formalaşması və mütəşəkkil qaydada fəaliyyət
göstərməsinə təsir edən daxili və xarici amillərin öyrənilməsinə imkan yaratmaqla
yanaşı tarixi təcrübə və digər elmlərin nailiyyətlərinə müraciəti nəzərdə tutur.
Hər iki tərifə uygun olaraq əsas anlayış kimi dövlət idarəetməsinin subyekti
anlayışını aydmlaşdıraq. Bu, idarəçilik sisteminin idarə edən yarım sistemini iki
mənada təyin edir. Birinci tərifə görə bu, geniş mənada özündə dövlət idarəetmə
orqanları sistemini, siyasi, ictimai, peşəkar, qeyri-hökumət, media və s. təşkilatları,
kollektivləri və hər bir vətəndaşx birləşdirən ictimai idarəetmə subyektidir. kinci
tərifdə isə dar mənada dövlət idarəetmə subyektlərinin mərkəzi, yerli və sahə
səviyyəsində fəaliyyət göstərən bütün qanunverici, məhkəmə və icra orqanlarından
ibarət olduğu nəzərdə tutulur.
Dövlət idarəçilik nəzəriyyəsinin ikinci mühüm anlayışı kimi idarəetmə obyekti
dövlət idarəçilik sistemində aşağıdakı mənalarda təyin edilir.
Dövlət idarəçiliyinin təsir etdiyi sosiumun hər bir üzvü, hər bir fərd (insan)
idarəetmə obyektidir. Sosial sistemdə fərdlər müxtəlif münasibətlərdə olduğuna və
müxtəlif qruplar təşkil etdiyinə görə, onlarm əlaqələri və münasibətləri də
idarəetmə obyektidir. Məsələn: bir sosial sistem kimi, təhsil sistemi çərçivəsində
həm şagird, həm də müəllim dövlət idarəçiliyinin obyektidirlər. Müəllim-şagird
münasibətləri də (təlim, tədris prosesi) dövlətin idarəedici təsirinə məruz qalan
obyektdir.
Dostları ilə paylaş: |