səbəbdən bu vəzifəni öz öhdəsinə götürən vahid təşkilat yaratmaq haqqında ailələr
(icmalar, kollektivlər) arasında razılaşmalar (müqavılələr) bağlanmış və onların
məhsulu kimi dövlət meydana gəlmişdir.Dövlətə həmçinin “onun üçün ayrılmış
ə
razidə insanların ictimai münasibətlərini təşkil və tənzim edən təkilat” kimi,
“əhalinin sosial qruplarının həmin dövlətin mənafeyinə uyğun ali hakimiyyət
altında ümumbəşəri ədalət prinsipinə əsaslanan ittifaq” kimi tərif verənlər də var.
4. Dövlət zorakılıq vasitəsi kimi. Bu nəzəriyyə öz başlanğıcını quldarlıq
quruluşundan götürmüşdür. Bir qrup alimlərin (Makiavelli, Hobbs və i.a.) fikrincə,
insanda öz təbiəti etibarı ilə müsbət keyfıyyətlərlə bərabər eqoistlik, varlanmaq,
ə
traf aləmə hakim olmaq, şöhrətpərəstlik, qorxu, paxıllıq hıssləri də var. nsan
ə
ksər hallarda bu sahələrdə özünün şəxsi mənafe və marağının ödənilməsinə can
ataraq başqa insanların mənafeyini tapdalayır, onlara zülm edır, fiziki və mənəvi
zərər verir, həyatını,varlığını təhlükə altında qoyur. Bu vəziyyətdən
qurtarmaq,eqoizmi cilovlamaq, cəmiyyətdə siniflərin, insan qruplarının
mənafeyində və münasibətlərində müvazinəti təmin etmək üçün insanlara qarşı
zorakılıq etmək zərurəti yaranır.Məhz bu zorakılıq funksiyasını dövlət yerinə
yetirir.
19-20ci əsrlərdə alman alimi E.Dürinqin, Karl Kautskinin ,avstriyalı
Qumploviçin əsərlərində dövlətin zorakılıq vasitəsi olmasının daha geniş miqyasda
ə
saslandırılmaına cəhd göstərilmişdir.Müvafiq mənbələrə istinad edərək demək
olar ki,onların ümumi fikri belədir ki, xüsusi mülkiyyət, siniflər və dölət
cəmiyyətin bir hissəsinn o biri hissəsi üzərində daxili və xarici zorakılığının,
istilaçılığının və qarətçiliyinin inkişafı məhsulu kimi meydana gəlmişdir. Qaliblər
idarəedən sinfi, məğlublar fəhlə və kəndli sinfini təşkil etmişlər.K.Kautski dğvlətin
yaranmasında xarici zorakılığı ,müharibələri əsas vasitə hesab edir: Müharibə
nəticəsində qaliblər varlanır, yenə torpaq sahələri ələ keçirilir, məcburedici
dövlətaparatı yaranır, məğlublar qaliblər üçün işləməyə məcbur edilir və s.
5.Dövlətin cəmiyyətin üzvi tərkib hissəsi olmasını müdafiə edən nəzəriyyə. Bu
nəzəriyyənin
vətəni
qədim
Yunanıstandır(Demokrit.
Aristotel,Platon).bu
nəzəriyyəyə görə dövlət insan orqanizmində ürəyi (Platon ), cəmiyyət də canlı
insan orqanizmini (Aristotel) xatırladır. nsan ürəksiz ola bilmədiyi kimi cəmiyyət
də dövlətsiz ola bilməz. Dövlət özünün tərkib hissələrindən (insanlardan) yaranır.
Dövlət hakimiyyəti –tamın (bütün əhailinin) özünün tərkib hissələri (ayrı-ayrı
fərdlər) üzərində ümumi rifahı təmin etmək üçün hükmranlığıdır. Bu nəzəriyyənin
19-20ci əsrlərdə ən böyük nümayəndə Qerberq Spenser olmuşdur.
6. Bir qrup alimlərin, xüsusilə marksizm banilərinin(K.Marks, f.Engels, V. .Lenin
və i.a.)və onların davamçılarının uzun illər hakim olmuş baxışlarına görə dövlət:
ə
vvəla, iqtisadi səbəblərdən , ictimai əmək bölgüsünün inkişafı, izafi məhsul
istehsalının artması və xüsusi mülkiyyətin yaranmasından ;ikincisi ,cəmiyyətin bir-
birinə zidd mənafelərə malik siniflərə bölünməsindən yaranmışdır.Dövlət bir sinfin
digər sinfi əzməsi üçün maşındır, hakim sinfə məxsus mülkiyyəti və siyasi
hökmranlığı təmin etmək vasitəsidir.Bu nəzəriyyə tarixə dövlət haqqında
materialist (sinfi)nəzəriyyə kimi daxil olmuşdur.
Bütün bu nəzəriyyələrin və ddövlətçiliyin inkişafında 20ci əsr müstəsna rol
oynamışdır. 20ci əsr həqiqətən dövlətçilik əsri olmuşdur.Lakin ,əvvəlki əsrlərdə
olduğu kimi 20ci əsrdə də dövlətin mahiyyətinin , rolunun dərk olunması və
dövlətçiliyin inkişafı sahəsində xeyli nailiyyətlər əldə edilsə də, hər halda bu
məsələ özünün tam həllini tapa bilməmişdir. Xüsusilə Sovetlər ttifaqı dağılandan
və sosializm süqut edəndən sonra dövlətə münasibətin bir daha nəzərdən
keçirilməsi ,elmi və praktiki mövqelərin dəqiqləşdirilməsi zərurəti yenə müəyyən
aktuallıq kəsb etməyə başlamışdır.
Əlbəttə, dövlət haqqında digər nəzəriyyə və konsepsiyalar da vardır(məs. dövlət
haqqında psixoloji nəzəriyyə,irqçilik nəzəriyyəsi). Adı çəkilən hər bir nəzəriyyənin
ayrı-ayrı tərkib hissələrində fərqli cəhətlər çoxdur.Dövlətə və dövlətin mahiyyətinə
bu növ münasibətlərin hər birinin özünəməxsus müsbət cəhətləri ilə bərabar
düzgün olmayan və mübahisə doğuran cəhətləri də vardır.
Eyni zamanda dövlət haqqında fikirlər nə qədər müxtəlif olsa da, onların
ə
ksəriyyətinin əsasında “dövlət zorakılıq vasitəsi, siyasi hakimiyyəti qoruyub
saxlamaq vasitəsi” olması durur. Alman filosofu M.Veber yazmışdır: “Dövlət-
insanların insanlar üzərində hökmranlıq münasibətiir.O,bu hökmranlıq
münasibətini təmin etmək üçün təzyiqdən, zordan əsas vasitə kimi istifadə edir”.
20-ci əsrin axırlarında və 21-cı əsrin əvvəllərində baş verən hadisələr, SSR -nin
dağılması və keçmiş müttəfiq respublikaların müstəqil demokratik inkişaf yolu
seçməsi, dövlətlərarası münasibətlərin inkişafı və qloballaşma müasir dövrdə
dövlətin cəmiyyətin təşkilində rolunu artırmış və ona elmi münasibətin də xeyli
təkmilləşməsinə səbəb olmuşdur. Başqa sözlə , ”Dövlət, cəmiyyətin
sosial,iqtisadi,siyasi,mənəvi proseslərin idarə olunmasını həyata keçirən,siyasi
cəhətdən suveren hakimiyyət təşkilatıdır.” Bu hakimiyyət təşkilatı ictimai
hakimiyyətdən əhalinin inzibati-ərazi təşkilindən və suverenlikdən ibarətdir.
Suverenlik dövlətçilik əlamətidir, o, dövlətin hər şeydən yüksəkdə durduğunu, asılı
olmadığını göstərir.
8.Dövlət haqqında mövqe və fikirlərin müxtəlif olma səbəbləri
Cavab: Dövlət haqqında mövqe və fikirlərin müxtəlif olmasının bir sıra
obyektiv səbəbləri var.Buna misal olaraq aşağıdakıları göstərmək olar:
1.Dövlət cəmiyyətlə birlikdə daim inkişaf edən, dəyişən bir siyasi və inzibati-
təşkilati strukturdur. Cəmiyyət inkişaf edib bir mərhələdən o birinə keçdikdə dövlət
də inkişaf edır,təkmilləşir və cəmiyyətin yeni inkişaf mərhləsinin tələblərinə