Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi
17
Hakimlardan biri aytadi: «Men ikki kishiga achinganimchalik
boshqa hech kimga
achinmaganman: ilmni tushunmasdan turib o‘rgangan kishiga, ilmning muhimligini
tushunib, uni o‘rganmagan kishiga».
Abu Dardo (r.a.) aytadilar: «Sen olim, yo o‘rganuvchi yoki unga quloq tutuvchi bo‘l.
Lekin to‘rtinchisi bo‘lmagilki, halok bo‘lasan».
Tobe’inlardan Ato ibn Abu Raboh aytadilar: «Bir ilm majlisi lahv-behuda majlislardan
yetmishtasiga kafforat bo‘ladi».
Umar (r.a.) aytadilar: «Kunduzlari ro‘zador, kechalari qoyim-bedor bo‘lgan mingta
obidning o‘limi halol-haromni ajrata oluvchi bir olimning o‘limidan yengilroqdir».
Imom Shofe’iy (r.a.) aytadilar: «Ilm o‘rganish nafl ibodatidan afzalroq».
Ibn Abdulhakam (r.a.) aytadilar: «Men Imom Molik huzurlarida ilm o‘qirdim. Peshin
vaqti kirishi bilan nafl namoz o‘qish uchun kitoblarimni yig‘ishtira boshladim.
Shunda
ustoz, agar niyating durust bo‘lsa, hozir mashg‘ul bo‘lib turgan ishing bajarmoqchi
bo‘layotgan ishingdan afzalroqdir, dedilar».
Abu Dardo (r.a.) aytadilar: "Kim ilm o‘rganishga chiqish jihod emas desa, uning aqli va
fikrida noqislik bor ekan».
Ta’lim berish fazilati
Ta’lim berish fazilati haqida Qur’oni karim oyatlarida shunday deyiladi:
«(Qolganlari esa Madinada) dinni o‘rganib, (jangga ketgan) qavmlari ularning
oldilariga qaytgan vaqtlarida, ularni ogohlantirgani (qolmaydilarmi)?! Shoyad u
qavmlar Allohning azobidan saqlansalar» (Tavba surasi, 122-oyat). Bu oyatdan
ko‘zlangan maqsad ta’lim berish va to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatishdir.
Alloh taolo aytadi:
«Eslang (ey Muhammad), Alloh Kitob berilgan kimsalardan «Albatta, u Kitobni
odamlarga ochiq bayon qilursizlar va yashirmaysizlar», deb ahd-paymon olgan
edi» (Oli Imron surasi, 187-oyat). Bu oyat ta’lim berishning vojibligiga dalolat qiladi.
«Biz Kitob ato etgan kimsalar (yahudiy va nasroniylar) uni (Muhammad
payg‘ambarni) o‘z farzandlari kabi taniydilar. Va ulardan bir guruhi bilganlari
holda haqiqatni yashiradilar» (Baqara surasi, 146-oyat). Bu oyat ilmni yashirish,
boshqalardan bekitish haromligiga dalildir.
Guvohlik hukmi bayon qilingan oyatda ham ilmni bekitishdan ogohlantiriladi:
«Kim uni yashirsa, bas, uning qalbi osiy – gunohkordir» (Baqara surasi, 283-
oyat).
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) ilm o‘rgatish
fazilati haqida shunday
marhamat qiladilar: «Alloh taolo payg‘ambarlardan so‘z, va’da olgani kabi, qaysi olimga
ilm bergan bo‘lsa, undan ham ilmini yashirmasdan, odamlarga bayon qilish va’dasini
Ihyou ulumid-din (Din ilmlarini jonlantirish) – Ilm kitobi. Abu Homid al-G’azzoliy
www.ziyouz.com kutubxonasi
18
olgan».
41
Alloh taolo aytadi:
«(Odamlarni) Alloh(ning dini)ga da’vat qilgan va o‘zi ham yaxshi amal qilib:
«Shak-shubhasiz, men musulmonlardandirman», degan kishidan ham
chiroyliroq so‘zlovchi kim bor?!» (Fussilat surasi, 33-oyat).
Alloh taolo marhamat qiladi:
«(Ey Muhammad, insonlarni) Parvardigoringizning yo‘li – diniga donolik –
hikmat va chiroyli pand-nasihat bilan da’vat eting» (Nahl surasi, 125-oyat).
41. Abu Nu’aym rivoyati. Alboniy bu hadisni juda zaif degan.
Alloh taolo aytadi:
«Unga yozish va ilm – hikmatni ta’lim beradi» (Oli Imron surasi, 48-oyat).
Hadislarda bu haqda ko‘p rivoyatlar kelgan.
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) Muoz ibn Jabalni Yamanga voliy qilib
jo‘natayotib: «Alloh taolo sen tufayli bir insonni hidoyat qilishi dunyo va undagi barcha
narsalar seniki bo‘lishidan yaxshiroqdir», deganlar.
42
Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi vasallam) marhamat qiladilar: «Kim insonlarga ta’lim
berish maqsadida bir bob ilm o‘rgansa, unga yetmish siddiqning savobi beriladi».
43
42. Imom Ahmad Muozdan rivoyat qilgan. «Sahihati»da Sahl Ibn Sa’ddan rivoyat qilingan.
43. Abu Mansur Daylamiy zaif sanad bilan rivoyat qilgan.
Iso (a.s.): «Kim ilm o‘rganib, unga amal qilsa va uni boshqalarga o‘rgatsa,
butun osmon
farishtalari orasida «Buyuk» deb chaqiriladi», degan ekanlar.
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Qiyomat kuni Alloh taolo obidlar va
mujohidlarga: «Jannatga kiringlar», deydi. Shunda ulamolar: «Bular bizning ilmimiz
sharofati bilan ibodat etdilar, jihod qildilar», deyishadi. Shunda Alloh taolo aytadi:
«Sizlar mening huzurimda ba’zi farishtalarim kabidirsiz. Shafoat qilinglar, shafoatingiz
qabul qilinadi». Olimlarning shafoatlari qabul bo‘lgach, jannatga kiradilar».
44
Bu shafoat qilish haqqi «olimman»
deganning barchasiga emas, balki ilmiga amal qilib,
uni boshqalarga o‘rgatganlarga xosdir.
Payg‘ambar (sollallohu alayhi vasallam) aytadilar: «Alloh taolo insonlarga bergan ilmini
ulardan qaytarib olmaydi. Lekin ilm olimlarning ketishi bilan yo‘qoladi. Har bir olim
qaytsa (vafot qilsa), u bilan birga undagi ilm ham ketadi. Hattoki diniy maqomlar nodon,
johil rahbarlar qo‘lida qoladi. Ulardan fatvo so‘ralsa,
johilona fatvo beradilar, o‘zlari ham
adashadilar, boshqalarni ham adashtiradilar».
45
44. Abul Abbos Zahabiy Ibn Abbosdan zaif sanad bilan rivoyat qilgan.
45. Muttafaqun alayh
