İmam Sadiq (əleyhissəlam) Zürarəyə buyurdu: “Onunla bəhs et!”
Zürarə onunla bəhs edib qısa bir zamanda onu məğlub etdi.
Şamdan olan kişi dedi: “İstəyirəm əqaid barəsində sizinlə bəhs edəm.”
İmam Sadiq (əleyhissəlam) Mömin ibn Tağa buyurdu ki onunla bəhs etsin. Çox çəkmədi ki
Mömin ibn Taq da onu məğlub etdi.
Daha sonra Şam şəhərindən olan kişi insanın xeyir və ya şər işi tərk edə bilməsi yaxud bilməməsi
tövhid və İmamət barədə bəhs etmək istədikdə İmam Sadiq (əleyhissəlam) ardıcıl olaraq
Həmzeyi-Təyyar Hişam ibn Salim və Hişam ibn Həkəmə buyurdu ki onunla bəhs etsinlər. Bu üç
nəfərin üçü də Şam şəhərindən olan kişini qəti və əsaslı sübutlarla məğlub etdilər.
Bu həyəcanlı hadisəni müşahidə etməklə sevincdən İmam Sadiq əleyhissəlamın dodaqlarına şirin
bir təbəssüm qonmuşdu.1
İmam Sadiq əleyhissəlamın münazirələri
Bundan öncə qeyd etdik ki İmam Sadiq əleyhissəlamın yaşadığı dövr fikir və düşüncə mübarizəsi
müxtəlif məzhəb və firqələrin meydana gəldiyi dövr olmuşdur. İslam maarif və mədəniyyətinin
yunan alim və filosofların fikir və rəyləri ilə mübarizəsi nəticəsində bir sıra şübhələr meydana
çıxmışdı. Buna görə də, İmam Sadiq (əleyhissəlam) İslam və şiə əsaslarını tanıtdırmaq məqsədi
ilə bu məzhəblərin başçı və tərəfdarları ilə çoxsaylı və həyəcanlı münazirələr edirdi. Bu
münazirələrlə o bu məzhəblərin əqidəsinin puç İslam əqidəsinin isə üstün olduğunu kəskin və
məntiqli sübutlarla isbat edirdi.
İmam Sadiq əleyhissəlamın müxtəlif münazirələri arasından nümunə üçün o Həzrətin Hənəfi
məzhəbinin banisi Əbu Hənifə ilə münazirəsini hörmətli oxucuların nəzərinə çatdırırıq.
Bir gün Əbu Hənifə İmam Sadiq (əleyhissəlam) ilə görüşmək məqsədilə onun evinə gəlib görüş
üçün icazə istədi. İmam Sadiq (əleyhissəlam) icazə vermədi.
Əbu Hənifə deyir: Bir qədər qapının ağzında gözlədim. Bu vaxt bir neçə kufəli şəxs gəlib İmam
əleyhissəlamla görüşmək üçün icazə istədi. İmam onlara icazə verdi. Mən də onlarla birlikdə içəri
girdim. Onun hüzuruna yetişdikdə dedim: “Yaxşı olar ki siz Kufəyə bir nümayəndə göndərib
oranın əhalisini Peyğəmbərin səhabələrinə nalayiq sözlər deməkdən çəkindirəsiniz. Orada on min
nəfərdən çox adam Peyğəmbərin dostları üçün nalayiq sözlər deyir.” İmam Sadiq (əleyhissəlam)
buyurdu: “Camaat mən deyəni qəbul etmir.”
Əbu Hənifə: “Siz Allah Peyğəmbərinin nəvəsi olduğunuz bir halda necə ola bilər camaat sizin
sözünüzü qəbul etməsin?!”
İmam Sadiq (əleyhissəlam): “Mənim sözümə qulaq asmayanlardan biri də, elə sən özünsən.
Məgər mənim icazəm olmadan evə daxil olmamısan mənim icazəm olmadan oturmamısan və
mən icazə verməmiş sözə başlamamısan?”
Sonra əlavə edib buyurdu: “Eşitdiyimə görə sən müqayisə əsasında hökm verirsən!”
— Bəli!
— Vay olsun sənə! Müqayisə əsasında hökm verən ilk şəxs (məxluq) Şeytan olmuşdur. Allah ona
“Adəmə səcdə et” - deyə buyurduqda o cavab verdi ki: “Mən səcdə etmirəm çünki mən ondan
daha yaxşıyam. Sən məni oddan onu isə palçıqdan yaratdın.”
(Sonra İmam Sadiq (əleyhissəlam) şəriətdə müqayisənin batil olduğunu isbat etmək üçün bununla
zidd olan bir neçə şəriət hökmü qeyd edərək buyurdu:)
— Səncə bir nəfəri nahaqdan öldürməyin günahı ağırdır yoxsa zinanın?
— Bir nəfəri nahaqdan öldürməyin.
— (Əgər müqayisə olunan hökmə əməl etmək olarsa) bəs nə üçün qətl hadisəsini isbat etmək
üçün iki zinanı isbat etmək üçün isə dörd şahid lazımdır? İslamın bu qanunu müqayisə ilə uyğun
gəlirmi?
— Xeyr!
— Sidik daha çox murdardır yoxsa məni?
— Sidik.
— Bəs nəyə görə birincidə (sidikdə) Allah-taala insanlara dəstəmaz almağı ikincidə (mənidə) isə
qüsl almağı əmr edir? Bu hökm müqayisə ilə uyğundur?
— Xeyr!
— Namaz daha çox əhəmiyyətlidir yoxsa oruc?
— Namaz.
— Bəs nəyə görə heyz (aybaşı) halı görmüş qadına namazın qəzası vacib deyil ancaq orucun
qəzası vacibdir? Bu hökm müqayisə ilə uyğun gəlir?
— Xeyr!
— Qadın daha çox zəifdir yoxsa kişi?
— Qadın.
— Bəs nə üçün kişinin irs payı qadının irs payının iki bərabəri qədərdir? (Əgər qadın zəifdirsə
onda qoy o daha çox irs aparsın.) Bu hökm müqayisə ilə uyğun gəlirmi?
— Xeyr!
— Nə üçün on dirhəm oğurlamış şəxs barədə Allah onun əlinin kəsilməsini ancaq bir nəfər digər
birisinin əlini kəsərsə beş yüz dirhəm diyə verməsini əmr etmişdir? Bu hökm müqayisə ilə uyğun
gəlirmi?
— Xeyr!
— Eşitmişəm ki sən
“Sonra da həmin gün Qiyamət günü Allahın dünyada sizə əta
etdiyi nemətlər barəsində mütləq sorğu-sual olunacaqsınız”
ayəsini belə təfsir edirsən:
“Allah insanları yay fəslində yedikləri dadlı yeməklər və içdikləri sərin sular barədə sorğu-suala
çəkəcək.”
— Düzdür mən bu ayəni bu cür təfsir etmişəm.
— Əgər bir nəfər səni evinə qonaq aparıb qarşına dadlı yemək və sərin su qoysa sonra bu işinə
görə sənə minnət qoyarsa bu adam barəsində necə fikirləşərsən?
— Deyərəm ki xəsis adamdır.
— Allah xəsisdirmi? (Yəni bizə bəxş etdiyi yeməklər barədə bizi sorğu-suala çəkər?)
Əbu Hənifə: “Bəs, Quranın “insanlar onlar barədə sorğu-sual olunacaqlar” dediyi
nemətlərdən məqsəd nədir?”
İmam Sadiq (əleyhissəlam): “Ondan məqsəd biz Əhli-beyt əleyhissəlamın dostluğudur.”
Əhkamın şiəliyə xas olan şəkildə bəyan olunması
İmam Sadiq (əleyhissəlam) vasitəsilə böyük elm və fiqh ocağının təsis edilməsi mövzusunda o
Həzrətin həyatını araşdıranların əksəriyyəti üçün məlum olmayan cəhət bu işin siyasi və əks
mövqe daşımasıdır. Bu hərəkətin siyasi cəhətlərinin aşkar olunması üçün ilk növbədə aşağıdakı
məsələyə diqqət yetirməliyik.
İslamda xilafət sistemi digər ölkələrin hakimiyyət sistemi ilə ona görə fərqlənir ki bu təkcə siyasi
təşkilat yox eyni zamanda siyasi-məzhəbi bir təşkilatdır. İslami rəhbərə xəlifə adının
ünvanlanması onu göstərir ki o siyasi rəhbərdən əlavə ilk növbədə Peyğəmbər canişinidir
Peyğəmbər isə din gətirmiş və əxlaq öyrədən bir şəxs olmuşdur. Deməli İslamda xəlifə olmaq bu
deməkdir ki o siyasi aləmdə vəzifə daşıması ilə yanaşı camaatın dini məzhəbi işlərini də öhdəsinə
götürmüşdür. Tam qəbul edilmiş bu məsələ ona gətirib çıxartdı ki ilk İslami xəlifələrdən sonra
hakimiyyətə gələn dini məlumatı az olan bəzən də dini məlumatı sıfır səviyyəsində olan xəlifələr
bu qərara gəldilər ki bu çatışmazlığı onlara tabe olan din alimlərinin köməyi ilə aradan
qaldırsınlar və yaltaq hədisçi təfsirçi və fəqihləri öz saraylarına cəlb etməklə hakimiyyət sistemini
yenə də din və siyasət əsasında qursunlar. Bu cür şəxsləri saraya cəlb etməkdə xəlifələr üçün
başqa bir məqsəd də ondan ibarət idi ki onlar zalım və ədalətsiz xəlifələrin istəyinə əsasən, şəriət
hökmələrini günün məsləhəti bəhanəsi ilə asanlıqla dəyişib xəlifələrin tamahı əsasında (avam
camaat üçün fərq qoyulması məlum olmayan) hökmləri istənilən şəkildə ələ gətirsinlər.
Ötən əsrlərin yazıçı və tarixçiləri insanı dəhşətə gətirən bir sıra qondarma olan yalan hədis və
şəxsi fikir əsasında verilmiş təfsir nümunələrini qeyd etmişlər ki onlarda siyasi qüvvələrin təsiri