2. Əşyanın yaranmasının sübutları;
3. Zənadiqə firqəsinə cavab;
4. Sənəviyyə firqəsinə cavab;
5. Tövhid;
6. Hişami–Cəvaliqiyə cavab;
7. Təbiətçilər firqəsinə cavab;
8. Qoca və cavan;
9. Tövhiddə tədbir;
10. Mizan;
11. Meydan;
12. Üstün şəxsin İmam olması əqidəsində olan şəxslərə cavab;
13. Camaatın İmamət məsələsində mübahisəsi;
14. Vəsiyyət vəsiyyəti inkar edənlərə cavab;
15. Məcburiyyət və qəzavü-qədər;
16. İki münsif;
17. Mötəzilə məzhəbinin Təlhə və Zübeyr barədə olan əqidələrinə cavab;
18. Qəzavü-qədər;
19. Gəlmələr;
20. Mərifət (tanıma);
21. Qüdrət (imkan);
22. Səkkiz qapı;
23. Şeytani–Tariqə cavab;
24. Qapını açmaq necə xəbər ola bilər?
25. Tövhiddə Aristotelə cavab;
26. Mötəzilə məzhəbinin əqidələrinə cavab;
27. İmamət barədə məclislər;
28. Haram edilməyin səbəbləri;
29. Vacibi hökmlər (İrs bölməsi).
İmam Sadiq əleyhissəlamın siyasi fəaliyyəti
Burada bunu qeyd etmək lazımdır ki hamının təsəvvürünün əksinə olaraq İmam Sadiq
əleyhissəlamın hərəkatı təkcə elm sahəsində (baxmayaraq ki bu sahə çox geniş olmuşdur)
olmamışdır. Eyni zamanda, o Həzrət siyasi fəaliyyət də göstərmişdir. Ancaq İmam əleyhissəlamın
hərəkatının bu hissəsi bir çox yazıçı və təhqiqatçılar üçün naməlum qalmışdır. İndi isə “İmam
Sadiq (əleyhissəlam) o dövrün vəziyyət və şəraitini nəzərə alıb əsla siyasət işinə qarışmamış və
heç bir siyasi fəaliyyət göstərmədən xəlifələrin siyasətləri ilə hərəkət etmişdir” deyənlərin bu
fikrinin əsassız və səhv olduğunu başa düşmək üçün İmam Sadiq əleyhissəlamın bəzi siyasi
fəaliyyətlərini oxucuların nəzərinə çatdırırıq.
İmaməti təbliğ etmək məqsədi ilə nümayəndələrin göndərilməsi
İmam Sadiq (əleyhissəlam) İmamət məsələsinin əsl həqiqətini təbliğ etmək məqsədi ilə müxtəlif
yerlərə nümayəndələr göndərirdi. O cümlədən, Kufə şəhərindən olan bir nəfər İmam Sadiq
(əleyhissəlam) tərəfindən Xorasan vilayətinə gəlib oranın əhalisini o Həzrətə tabe olmağa dəvət
etdi. Bəziləri onun dəvətini qəbul edib İmam əleyhissəlamın itaəti altına keçdi lakin bəziləri onun
dediklərini qəbul etməyib itaətdən boyun qaçırtdı həmçinin, bəziləri də ehtiyat edib heç bir tərəfi
seçmədilər. Sonra hər dəstədən bir nəfər nümayəndə seçilib İmam Sadiq əleyhissəlamla görüşə
getdi. Səfər zamanı üçüncü dəstənin nümayəndəsi öz səfər yoldaşlarından birinin kənizi ilə
bəyənilməz bir iş gördü. (Bu işdən heç kimin xəbəri olmadı.) Elə ki, onlar İmam Sadiq
əleyhissəlamın hüzuruna gəldilər həmin şəxs sözə başlayıb dedi: “Kufə şəhərindən bir nəfər gəlib
bizi sizə itaət etməyə dəvət etdi. Bir dəstə onun dediklərini qəbul etdi başqa bir dəstə isə qəbul
etmədi bir dəstə də ehtiyat edib heç bir tərəfi seçmədi.” İmam Sadiq (əleyhissəlam) buyurdu:
“Sən hansı dəstədənsən?” O cavab verdi ki mən ehtiyat edənlərdənəm. İmam Sadiq
(əleyhissəlam) buyurdu: “Sən ki, ehtiyat edirsən bəs, onda nəyə görə filan gecə ehtiyat etməyib
elə xəyanətkar iş gördün?”
Gördüyümüz kimi qeyd olunan bu hadisədə İmam Sadiq əleyhissəlamın nümayəndəsi kufəli onun
nümayəndəliyə getdiyi yer isə Xorasan vilayəti olmuş halbuki, İmam Sadiq əleyhissəlamın özü
Mədinədə yaşamışdır. Bu İmam Sadiq əleyhissəlamın siyasi fəaliyyət dairəsinin genişliyini
göstərir.
Əməvilər sülaləsinin süquta uğramasının səbəbləri
Əməvilər sülaləsi İmam Sadiq əleyhissəlamın dövründə süquta uğradığı üçün indi də, onların
süquta uğrama səbəblərini qısaca olaraq oxucuların nəzərinə çatdırırıq.
Əməvi xəlifələri hakimiyyətdə olarkən bir sıra bidət və mövhumatlar yaratmış bunlar da, üst-üstə
yığılıb camaatın qəzəbinə səbəb olmuşdur. Bütün bunlar axırda müsəlmanların qiyamı və Bəni-
Üməyyənin süqutu ilə nəticələndi. Camaatın qəzəbinə səbəb olmuş amilləri aşağıdakı şəkildə
xülasə etmək olar:
1. İslam hökuməti Müaviyənin dövründən etibarən zülm əsasında qurulmuş irsi və fərdi bir
hökumətə çevrildi.
2. Ümumi işlər üçün işlənilməli olan və mücahidlərə çatmalı olan döyüş qənimətləri hökumətin
ixtiyarına keçdi və hökumət də onları şəxsi rifah istiqamətində sərf etməyə başladı.
3. Təqib həbs olunma işkəncə qətl və bəzən də kütləvi soyqırım adi hala çevrilmişdi.
4. Əməvi sülaləsi hakimiyyət başına gəlməmişdən qabaq şiə fiqhinin bir o qədər də nəzəri cəlb
etməməsinə və bütün İslam hökmlərini bilən şiə İmamlarının fiqhi alimlər kimi tanınmamasına
baxmayaraq, rəsmi fiqhi qayda-qanunlara zahirdə də olsa, riayət olunurdu. Məsələn, bir mövzu
haqqında hökm vermək istərkən, əvvəl Qurana sonra isə Peyğəmbər sünnəsinə müraciət edilirdi.
Əgər həmin mövzuya aid bir ayə tapılmasaydı Peyğəmbər (səlləllahu əleyhi və alih) səhabələrinə
üz tutub soruşurdular ki bu hökm barədə Peyğəmbərdən (səlləllahu əleyhi və alih) bir hədis
eşitmisiniz ya yox? Bu qədər araşdırmadan sonra əgər bir nəticəyə gələ bilmirdilərsə onda fiqh
sahəsində mütəxəssis olan şəxslərin araşdırmaları nəticəsində hökmü təyin edirdilər. Ancaq bu
şərtlə ki verilmiş hökm Quran və Peyğəmbər sünnəsinin əksinə olmasın. Ancaq Əməvilər sülaləsi
hakimiyyətə gəldikdən sonra hər hansı bir verilən hökmün Quran və Peyğəmbər sünnəsi ilə zidd
olduğu təqdirdə, buna qarşı heç bir reaksiya vermir və bunun qarşısını almırdılar. Belə ki
Müaviyə Peyğəmbərin (səlləllahu əleyhi və alih) buyurduğunun əksinə olaraq Ziyadı qeyri-şəri
yolla Əbu Süfyanın oğlu və özünə qardaş qərar verdi.
5. Bildiyimiz kimi İslam şəriətində dini hökmlərdən kənar iş görmüş şəxslər üçün “hədlər və
diyələr” adlanan bir sıra hökmlər təyin olunmuşdur. Günahkar şəxs həmin hökmlərə əsasən,
cəzalandırılmalıdır. Ancaq Əməvi sülaləsi hakimiyyətdə olduğu müddətdə bu hədlərin heç biri
günahla uyğunlaşdırılmırdı. Günahkarın cəzası hakimdən asılı idi bəzi vaxtlar hakim günahkarı
əfv edir bəzi vaxtlar günahsız bir şəxsi edam etdirir bəzi vaxtlar isə günahkar üçün həddindən çox
cəza təyin edirdi.
6. Böyük fəqihlərin İslami elm ocaqlarında yetişmələrinə baxmayaraq ümumiyyətlə, heç kəs
onların dediklərinə diqqət yetirmirdi. Əgər bir fəqihin verdiyi şəri hökm hakimin zərərinə
olurdusa həmin fəqihə qarşı mütləq təzyiqlər olurdu. Beləliklə də, İslam şəriətinin iki mühüm
əsaslarından olan əmr be-məruf və nəhy əz-münkər icra olunmur və xəlifə və ya onun işçilərindən
birini pis işlərdən çəkindirməyə kimsənin cürəti çatmırdı.
7. İslam müqəddəsatları hörmətsizliyə məruz qaldı və müsəlmanlar üçün müqəddəs hesab olan
şeylər təhqir olundu. Belə ki Məscidül-həram və Kəbə evi viran edildi və Peyğəmbərin (səlləllahu
əleyhi və alih) məzar minbər və məscidinə hörmətsizlik edildi habelə, Mədinə camaatı üç gün
kütləvi qırğına məruz qaldı.
8. İslam tarixi ərzində ilk dəfə olaraq Peyğəmbər ailəsi kütləvi şəkildə öldürüldü və onun qız-
gəlinləri əsir götürülərək şəhərbəşəhər gəzdirildi.
9. Cahiliyyət dövrünün əlamətlərindən olan və Peyğəmbərin dövründə pislənilən mədhiyyə və
öyünmə şerləri yenidən adət oldu. Əməvilər sülaləsi dövrünün şairləri xəlifə və ya hakimləri
onlarda olmayan sifətlərlə tərifləməyə və onlarda olan mənfi sifətləri isə ört-basdır etməyə
başladılar.