146
mədəniyyət öz-özünü islah edərək, sadə və yetkin formada
xidmətə istiqamətlənir. Mədəniyyət özündə etik və estetik
qaydaları əks etdirdiyindən, daha çox mənəvi aləmdir,
nemətdir. Mədəniyyət insanlarda əxlaq və zövq amilini
vəhdətdə
birləşdirmək
üçün
vasitə
rolunu
oynayır.
Demokratiyanın baza prinsiplərinin cəmiyyətdə təşəkkül
tapması və bu prinsiplərin təbii olaraq insanlar tərəfindən dərk
edilməsi, onların şüurunda hakim kəsilməsi məhz mədəniyyət
və onun tərkibinə daxil olan komponentlərin keyfiyyət
göstəricilərindən asılı olur. İnsanların sosial-rifah hallarının
yüksəlməsində mədəniyyət əvəzsiz mənəvi rola malik olur. Bir
sözlə, mədəniyyət insanların mənəvi həyatının tərkib hissəsini
təşkil edir.
Dünya
xalqlarının
çoxluğu
dünyada
mədəniyyət
nümunələrinin, eləcə də mədəniyyət regionlarının çoxluğuna
gətirirb çıxarır. Dil zənginliyi, adət-ənənə, ədəbiyyat
zənginliyi,
fikir
plüralizmi
bəşəriyyətin,
insanlığın,
humanistliyin əhəmiyyətini artırır. Xalqların sayının çoxluğu
və say tərkibinin müxtəlifliyi dünyanın böyük və kiçik xalqları
anlayışlarını ortaya çıxarıb. Elə xalqlar olub ki, dünyada zəngin
elmi və mədəni irsi yaradıblar. Digər xalqlar da həmin irsdən
faydalanıblar. Məsələn, Aralıq dənizi mədəniyyəti (Misir,
Yunan, Roma), İkiçayarası mədəniyyət, Hindistan və Çin
mədəniyyəti, sivilizasiyaları öz beynəlxalq xidmətlərinə görə
digər xalqları qidalandlırıcı funksiyanı yerinə yetirmişlər.
Dünya öz mədəniyyətini başlıca olaraq bu mədəni və siyasi
qurşaqdan götürmüşdür. Şimal və Qərb xalqları qurşaq
xalqlarının mədəniyyətindən və elmindən bəhrələnmişlər.
Bu gün qloballaşan və vahid məzmun etibarilə nəhəng
struktur təşkil edən dünyanın qarşısında duran başlıca məqsəd
də xalqlar arasında sıx yaxınlığı təmin etməkdən və bəşəri
dəyərlərdən birgə faydalanmaqdan ibarətdir. Bununla yanaşı,
bəşəri nümunələrin sayını birgə olaraq artırmaqdır və birgə
147
şə
kildə məsuliyyət və öhdəlikdir. Hal-hazırda xalqlar arasında
olan və onların münasibətlərinə xələl gətirən siyasətin məhsulu
olmuş dəmir torlar cırılmaqdadır. Xalqlar bir-birilərinin mədəni
dəyərləri ilə dəmir tüllərdən baxmaqla və səslənməklə tanış
olmurlar. Artıq müasir yetkin və bu baxımdan yumşalmış və
humanizmi ixrac edən sivil təfəkkür onu tələb edir ki, xalqlar
bir-birilərinə birbaşa əl uzadaraq yaxınlıq etməkdə maraqlı
olsunlar. Xalqların yaxınlaşması və vətəndaşlar arasında
birbaşa əlaqələrin, münasibətlərin genişlənməsi ona gətirib
çıxarır ki, xalqlar inkişafa daha tez məruz qalırlar, dəyərlər,
elementlər mübadiləsi sürətlə həyata keçirilir. Mövcud
informasiya texnologiyaları, rəqəmsal yayımlar münasibətlərdə
vasitəçilik və kəskin nəzarət və süzgəc elementlərinin
funksiyalarını minimuma endirməkdədir. Bu amildən istifadə
edən, informasiya vasitələrindən faydalanan əksər xalqlar
sürətlə inkişafa məruz qalırlar. İnformasiya vasitələri rasional
təfəkkürün, təkmil idrakın formalaşması üçün müvafiq
məlumatları asan şəkildə tərəflərə ötürmək qabiliyyətinə malik
olur ki, bu da özlüyündə düşüncələrin total qaydada
yüksəlməsinə, bəşəri dərketməyə gətirib çıxarır. Dünya
sakinləri bütün dünyada baş verən proseslərə ardıcıl olaraq
reaksiyalar verməklə, əslində öz idraklarını daima islah
etməklə məşğul olurlar ki, bu da bir tərəfdən yeniləşmə, digər
tərəfdən əqli nəticələrə gəlmək imkanlarını səfərbər edir.
Xalqların yaxınlaşması dünya sakinləri arasında birlik
məsələsini sürətləndirir və bu istiqamət də dünyanın
problemlərinə birlikdə tez reaksiya vermək reflekslərini artırır.
Beynəlmiləlləşmə özü bir geniş siyasətdir və müxtəlif
mili-mədəni elementləri yaxınlaşdırıcı funksiyanı yerinə yetirir
və yaxınlaşmadan, rastlaşmadan meydana gələn qovuşmanı
mahiyyət olaraq əks etdirir, təzahür yaradır. Bu baxımdan
xalqların beynəlmiləlləşməsi tək onların nümayəndələrinin
rastlaşması demək deyil. Məkan yerdəyişmələri vasitəsilə
148
rastlaşarkən qovuşma, yəni, birlik və qarşılıqlı anlaşma,
imkanlardan birgə istifadə etmə, müəyyən məsələlər üzrə
razılaşma, zövqləri uyğunlaşdırma, maraqların harmoniyasını
yaratmaq və bu kimi tərkib komponentləri müəyyən
məqamlarda və koordinatlarda birləşdirmək beynəlmiləlləşmə
siyasətinin tərkib elementləridir və prosesin strukturunu təşkil
edir. Beynəlmiləlləşmə regional səviyyədən tutmuş qlobal
səviyyəyə qədər strukturlaşma proseslərinə malik olur və bu da
ümumilikdə dünya mədəniyyət siyasətinin ümumi strukturunu
yaradır.
Beynəlmiləlləşmə
beynəlxalq
münasibətlərin
yaranması prosesi ilə vəhdət təşkil edir onun tərkib
məzmununu üzə çıxarır. Beynəlmiləlləşmə forma olsa da, daha
çox mahiyyət məzmunu təşkil edir. Bu proses dövlətlər
arasında həyata keçirilən əlqələr vasitəsilə reallaşır. Məsələn,
bir dövlət ərazisinə digər xalqların nümayəndələrinin köçməsi
hüquqi yolla dövlətlər vasitəsilə təmin edilir. Mədəniyyətlər
arasında qovuşmada, eləcə də dillərin öyrənilmə yolu ilə
mübadiləsində də dövlətlər və ictimai təşkilatlar iştirak edirlər.
Beynəlmiləlləşmə özündə daima çoxpolyuslu mədəniyyətlər
arasında tellərin yaranmasını zəruri edən vəziyyət və
vəziyyətləri
ə
ks
etdirən
müvafiq
proseslərdir.
Beynəlmiləlləşmə xalqlar arasında diqqət və qayğını ortaq
mövqelərə gətirmə prosesidir ki, burada problemlərin həllində
güclərin birləşdirilməsi prosesləri baş verir. Bir məkan
daxilində, bir dövlət ərazisində beynəlmiləlləşmə dedikdə daha
çox, həmin dövlətin etnik tərkibinin rəngarəngli olması başa
düşülür. Bu rəngarənglik prosesində məhz mədəniyyət
elementləri yerli məkanlar üzrə qovuşurlar.
149
Beynəlmiləlləşmə siyasətinin və proseslərinin müsbət
tərəfləri:
- xalqlar arasında sıx yaxınlıq və dostluq münasibətləri
yaşanır;
-xalqlar arasında düşmənçilik və müharibə məzmunlu
münasibətlərə müəyyən zamanlar üçün, həm də uzun müddətə
son qoyulur;
-mədəni dəyərlərin birgə paylanması prosesləri yaşanır;
-elmi-texniki nailiyyətlər birgə əldə edilir;
-xalqlar
arasında,
onların
nümayəndələri
arasında
mədəniyyət elementləri üzrə sintez prosesləri yaşanır;
-beynəlmiləlləşmə xalqar arasında müəyyən məsələlər üzrə
razılaşmanı yaradır, tolerantlığı və səbrli olmanı, milli
məsələlərdə dözümlülüyü əmələ gətirir;
-beynəlmiləlləşmə siyasəti ölkənin beynəlxalq müdafiəsini
artırır. Xalqların sahib olduqları dövlətlər tərəfindən müdafiə
və dəstək prinsipini ortaya çıxarır;
-beynəlmiləlləşmə prosesləri ölkənin beynəlxalq siyasətini
gücləndirir və beynəlxalq təsirlərini artırır;
-beynəlmiləlləşmə bir və ya bir neçə xalqın mədəniyyətini
öz məkanından ətraflara doğru yayan elementləri hərəkətə
gətirir,
xalqın
tanınmasına
və
beynəlxalq
nüfuzunun
möhkəmlənməsinə xidmət edir və s.
Beynəlmiləlləşmə yerli, regional və qlobal səviyyədə
həyata keçirilir. Məsələn, ABŞ üçün belə bir şüar var: “çoxlu
sayda xalq bir dövlət”, Rusiyada da çoxlu sayda xalqlar
yaşayır. Müasir Avropa üçün də həmin prinsip var: “çoxlu
sayda xalq-vahid Avropa məkanı”. Qeyd edildiyi kimi,
beynəlmiləlləşmə prosesləri adətən regional səviyyədən qlobal
səviyyəyə qədər genişlənən bir prosesdir. Qlobal proseslər də
özlüyündə regional səviyyəyə təsir edə bilir. Elə dövlətlər var
ki, onlar monoetnik tərkibə malikdir. Belə dövlətlər özlərini
150
beynəlxalq mədəni rəngkarlıqdan kənarda hiss edə bilər. Bu
kimi ölkələrdə daxilən sistemli və təkmil mədəni inteqrasiya
proseslərindən söhbət gedə bilməz. Monoetniklik daxili mədəni
proseslərin
vahid
məzmunda,
tək
tərkibdə
qalmasını
şə
rtləndirir ki, bu da ictimaiyyətin inkişafının qarşısını alır.
Monoetniklik milli mərkəzliliyi və etnik mərkəzliliyi
formalaşdırır və digər xalqlara qarşı düşmənçiliyə və eqoist
məzmunlu siyasətiə gətirib çıxarır.
Beynəlmiləlləşmə siyasəti nəticəsində bütün xalqlar
arasında münasibətlərin istiləşməsi prosesləri və müəyyən
məsələlərdə mərkəzlərə qaçmaq prosesləri yaşanır. Mərkəzlərə
qaçmaq prosesləri vahidləri qismində isə müəyyən mədəniyyət
məsələləri dayanır.
Azərbaycan hal-hazırki zamanda həm də beynəlmiləlləşmə
siyasətini qarşısına məqsəd qoyub. Müvafiq siyasətin həyata
keçirilməsi Azərbaycanın Qərb-Şərq mədəniyyət qovşağında
yerləşməsi ilə əlaqədardır. Beynəlmiləlləşmə siyasəti sivil
Azərbaycançılıq məfhumunu genişləndirir, digər tərəfdən də bu
məfhumu nümunəvi model olaraq dünyaya təqdim edir.
Beynəlmiləlləşmə
Azərbaycanın
milli
adət-ənənələrində
islahatçılığı gücləndirir və köhnə vərdişlərdən, stereotiplərdən
təmizləyir. Bununla yanaşı, ölkənin beynəlxalq siyasətinə
müsbət
təsirlərini
göstərir.
Azərbaycan
cəmiyyətinin
humanistləşməsinə xidmət edir. Xalqın sivilləşmə proseslərinə
güclü təkan verir, mədəniyyətin və cəmiyyətin baxışlarının
zənginləşməsinə
xidmət
edir.
Beynəlmiləlləşmə
xalqın
inteqrasiyasını şərtləndirir və layiqli dünya üzvü olması
statusuna töhfələr verir.
151
NƏTİCƏ
Qeyd edildiyi kimi, ideyalar əqli təfəkkürə, idraka bağlı
olduğundan, say baxımından sonsuzluq təşkil edir. Cəmiyyət
inkişaf etdikcə, ideyalar da genişlənir. Həyatın bütün sahələri
ideyaları, yenilikləri tələb edir. Yeniliklər həyatın sahələri
arasındakı məntiqi, obyektiv bağlılığın yeni aspektlərini üzə
çıxarır, bu baxımdan da hərəkətverici, təkanverici funksiyanı
yerinə yetirir. İdeyalar daima enerjinin sərf olunması üçün
cəlbediciliyi şərtləndirir.
Bu kitabda qeyd edilən fikirlər çox kiçik bir hissəni təşkil
edir. Ola bilər ki, ideyalar özü ilə digər şaxəli fikirlərin
yaranmasını şərtləndirsin. Müvafiq kitabda vahid istiqamət
üzrə qəti nəticələrin bildirilməsi nəzəri baxımdan mümkün
deyil. Çünki ideyalar müxtəlif sahələr üzrədir və hər bir
ideyanın sonunda qısa olaraq müvafiq qənaətlər yer alır.
Kitabda qeyd edilən ideyalar toplusu isə cəmiyyət üçün vahid
ideoloji kompleksin tərkibini təşkil edə bilər. Cəmiyyətin
nəzəri
ə
saslarının
özü
ideyalar
strukturundan
təşkil
edildiyindən və ideyalar daima artan prosesə malik olduğundan
və öz-özünü dinamik və statistik əsaslarla islah etdiyindən,
qeyd etmək olar ki, müvafiq fikirlər bu prosesin nəzəri tərkib
elementinə çevrilə bilər.
Azərbaycan hal-hazırda qəti inkişaf yolunu müəyyən
etdiyindən gələcəkdə daha da fundamental nəzəri təkliflərin
irəli sürülməsi zamanın tələbinə çevriləcək. Dövlətin və
cəmiyyətin qarşılıqlı inkişafında istər hakimiyyət, istərsə də
ictimaiyyət tərəfləri ideyalar, yeni fikirlər üzərində öz işlərini
152
təşkil edəcəklər. Həm hakimiyyət qolunda, həm də
ictimaiyyətin
özündə
isə
ideoloji
rəqabət
cəmiyyətin
müdafiəsini kompleks olaraq təşkil ed
20Tр/R16 1244s ola20.8q t
əş
teTd( )Tjmolar8 Tf5.28 0 Td(c)Tj/R17 12 Tf5.28 0 Td()Tj/R16 12 Tf5.28 0 Td[(kl)278]TJ/R17 12 Tf9.36,//R16 12olar5fi
153
İ
STİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ:
1. Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına
Dilçilik İnstitutu. Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd
cilddə. II Cild. Bakı, Şərq-Qərb, 2006.
2. Cəfər Cabbarlı. “Ədirnə fəthi”.-Bakı: “Elm”-1996,-
320 səh.
3. S.Y.Süleymanova, tarix elmləri doktoru, BDU-nun
professoru. Türk xalqları tarixi (ən qədim zamanlardan bu
günümüzədək). Ali məktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti. Rus
dilindən tərcümə. Bakı, “Elm və təhsil”, 2011, 352 səh.
4. Yusif Rüstəmov. Fəlsəfənin əsasları. (mühazirə
kursu). Bakı, “Nurlar” Nəşriyyat-Poliqrafiya mərkəzi,
2007, 504 səh.
5. Xəlilov S.S. Şərq və Qərb: ümumbəşəri ideala doğru.
Fəlsəfi etüdlər. Bakı, “Azərbaycan Universiteti” nəşriyyatı,
2004, 624 səh.
6. Ə. S. Bayramov, Ə.Ə. Əlizadə. B19 Psixologiya. Ali
məktəblər üçün dərslik. Bakı, “Çinar-çap” Nəşriyyat-
Poliqrafiya müəssisəsi, 2006, -620 səh.
7.
Ramin
Allahverdiyev.
Çərşənbə
ritualları.
Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına dair tədqiqlər. (otuz
beşinci kitab). Bakı, Nurlan, 2010.168 səh.
8. Творчество шекспира.
http://culture –world.ru/?p=78.
154
9. Английский театр.
http://www.2uk.ru/culture/kulture2.
10. Театр в Англии. http://www.uk-
info.ru/culture1/html
11.http://azadqadin.az/index.php?cstart=2&newsid=3106).
12. Oktay Hacımusalı. Gün.Az
http://gun.az/interview/6616).
13.http://www.mix.az/interesting/page,1,2,66681-
qohum-evliliyi.html
14.Qohumla evlilik: kim nə deyir?
http://yaxinsan.net/maraqli/10536-qohumla-evlilik-
kim-n601-deyir.html)
155
ELŞƏN MİSİR OĞLU NƏSİBOV
İ
NKİŞAF VƏ SÜLH
İ
DEYALARI
I KİTAB
156
Каьыз форматы 60
×
84
1
/
16
. Тираж 300. Сифариш 87.
«Елм вя тящсил» няшриййат-полиграфийа мцяссисяси
Dostları ilə paylaş: |