Microsoft Word insan huquqlar? v? qacq?nlar doc
Yüklə 180,6 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- QAÇQINLARIN HÜQUQLARI
- QAÇQINMI, YOXSA İQTİSADİ MİQRANTMI
18 miş Millətlər Təşkilatının insan hüquqları sahəsindəki proqramları dövlətin ərazisi daxilində ayrı-ayrı şəxslərin hüquqlarının qorunmasına yönəldilmişdir. Qaçqınların məsələləri ilə məşğul olan təşkilat isə mənsub olduqları ölkəni tərk edən şəxslərin öz ölkələrini tərk etdikdən dərhal sonra minimum hüquqlarının bərpa edilməsi üçün yaradılmışdır. İnsan hüquqları problemi ilə qaçqınlar problemi arasındakı prinsipial əlaqə bir neçə məsələ doğurur: Hər şeydən əvvəl qaçqın kimlərə deyilir və beynəlxalq hüquqa uyğun olaraq onun hüquqları hansılardır? 1951-ci II Konvensiyasına və 1967-ci il Protokoluna uyğun olaraq qaçqın kateqoriyasına aid edilməyən və sığınacaq axtaran şəxslərin hüquqları nələrdən ibarətdir? Qaçqınları iqtisadi miqrantlardan necə fərqləndirmək olar? Beynəlxalq birlik, özlərinin təsdiq etdiklərinə görə mənşəcə mənsub olduqları ölkələrdə müdafiə olunmayan şəxsləri müdafiə hüququndan məhrum edə bilərmi? Bundan əlavə, insan hüquqlarının pozulması ilə qaçqın axınları arasında məhz hansı əlaqə mövcuddur? İnsan hüquqlarının pozulması halları yaşayaş yerlərini kütləvi surətdə tərk etmələrə nə dərəcədə səbəb olmuşdur? Qəbul edildikləri ölkələrdə sığınacaq aldıqları dövrdə qaçqınların hüquqları necə pozula bilər? Nəhayət, vətənə geriyə qaytarılma-repatriasiya ilə insan hüquqları arasında hası qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Qaçqınların mənsub olduqları ölkələr öz vətəndaşlarının mülki, siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni hüquqlarına riayət olunmasını təmin edə bilmədiyi və təmin etmək istəmədiyi halda repatriasiya həqiqətən necə könüllü ola bilər?
19
Müasir beynəlxalq müdafiə konsepsiyası tədricən təkamül prosesindən keçmişdir və hal-hazırda bir sıra təsisati və hüquqi mexanizmləri nəzərdə tutur. Qaçqınların müdafiə olunması və onların problemlərinin həlli üçün uzunmüddətli variantların axtarılması - Qaçqınların İşi üzrə Ali Komissarın İdarəsinin iki əsas funksiyası bunlardan ibarətdir. Beynəlxalq müdafiənin təmin edilməsi funksiyasına praktik planda məcburi geri qaytarmalara yoi verilməməsi, sığınacaq axtaran şəxslərin sorğularının nəzərdən keçirilməsinə köməklik göstərilməsi, hüquqi məsləhətlər verilməsi və hüquqi köməklik göstərilməsi, qaçqınların fiziki təhlükəsizliklərinin təmin edilməsinə dair tədbirlər görülməsinə yardım göstərilməsi, könüllü repatriasiya yardım və buna müvafiq köməklik göstərilməsi, habelə qaçqınların köçürülməsinə yardım göstərilməsi daxildir (QİAKİ Nizamnaməsinin 8-ci maddəsi). Beləliklə, beynəlxalq müdafiə funksiyaları hüquqi əsasa malikdir və Ali Komissar onu təmin etməyə borcludur. Müdafiədən istifadə hüququ ayrıca hüquq kimi xüsusi qeyd edilməsə də, 1951-ci il Konvensiyasında onun əsasını təşkil edən müddəalarda, xüsusilə də məcburi geri qaytarmaların qadağan edilməsi prinsipində nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, hamılıqla qəbul olunmuş insan hüquqlarının bir çoxu birbaşa qaçqınlara da aiddir. Bunlara yaşamaq hüququ, işgəncələrdən və pis rəftardan qorunma hüququ, vətəndaşlıq hüququ, sərbəst hərəkət hüququ, öz ölkəsi də daxil olmaqla istənilən ölkəni tərk etmək və öz ölkəsinə qayıtmaq hüququ və məcburən geri qaytarılma-
20 ğa məruz qalmamaq hüququ daxildir. Bu hüquqlar həm vətəndaşlığı olan, həm də vətəndaşlığı olmayan bütün insanlara şamil edilən digər mülki, siyasi, sosial və mədəni hüquqlarla yanaşı İnsan Hüquqları Ümumi Bəyannaməsində, Mülki və siyasi Hüquqlar Haqqında Beynəlxalq Paktda və İqtisadi, Sosial və Mədəni Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Paktda təsbit edilmişdir. Bu sənədlərin hamısı bir yerdə İnsan Hüquqları haqqında Beynəlxalq Billi təşkil edir. a) “Heç kim
əsassız həbs edilməyə, tutulub saxlanılmaya və sürgün edilməyə məruz qalmamalıdır” (İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə, 9-cu maddə). b) “Hər bir insan təqiblərdən qurtulmaq üçün başqa ölkələrdə sığınacaq axtarmaq və bu sığınacaqdan istifadə etmək hüququna malikdir” (İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə, 14-cü maddə). c) “Hər bir insan vətəndaşlıq hüququna malikdir” (İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə, 15-ci mad-də). d) “Hər bir insan sərbəst hərəkət etmək və hər bir ölkə daxilində özünə yaşayış yeri seçmək hüququna malikdir. Hər bir insan öz ölkəsi də daxil olmaqla istənilən ölkəni tərk etmək və öz ölkəsinə qayıtmaq hüququna malikdir” (İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamə, 13-cü maddə; Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt, 12-ci maddə).
Qaçqınların heç də bütün mühüm hüquqları İnsan Hüquqları haqqında Beynəlxalq Billdə konkret şəkildə xatırlanmır. Beynəlxalq müdafiənin mərkəzi elementi istəni-
21 lən adamın həyatı və ya azadlığını təhlükə altında qoya biləcək situasiyalarda onun məcburi geri qaytarılmaya və sürgün edilməyə məruz qalmamaq hüququdur. Bu, məcburi geri qaytarılmanın qadağan olunması prinsipi 1951-ci Konvensiyanın 33-cü maddəsində təsbit edilmişdir. Həmin prinsip Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İşgəncələrə və digər ağır, qeyri-insani və ya insan ləyaqətini alçaldan davranışlara və cəzalara qarşı Konvensiyasının 3-cü maddəsində daha da inkişaf etdirilmişdir. Həmin maddədə nəzərdə tutulur ki, “heç bir iştirakçı dövlət hər hansı bir şəxsə qarşı orada işgəncə tətbiq ediləcəyinə ciddi və əsaslı ehtimalların mövcud olduğu təqdirdə onu digər bir dövlətə sürgün etməməli, qaytarmamalı (refouler) və yaxud təhvil verməməlidir”. (1-ci bənd). Bundan əlavə, “belə əsaslı ehtimalların mövcudluğunu müəyyənləşdirmək üçün səlahiyyətli hakimiyyət orqanları bu işə aid olan bütün vəziyyətləri, o cümlədən müvafiq hallarda həmin dövlətdə insan hüquqlarının müntəzəm olaraq kobud, yolverilməz və kütləvi şəkildə pozulmasını mövcudluğu ilə bağlı vəziyyətləri diqqətə alırlar” (2-ci bənd).
Bəzi ölkələr iddia edirlər ki, sığınacaq axtaran şəxslərin əksəriyyəti faktiki olaraq qaçqın deyil, iqtisadi miqrantdırlar. Hal- hazırda sığınacaq axtaranların yalnız təqribən 15-20%-i bu ölkələrdə qaçqın statusu ala bilmişlər. İndiki qaçqın axınları İkinci dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə olan qaçqın axınlarından fərqlidir. Ölkədən çıxma hallarının səbəbləri indi çox mürəkkəbdir və yalnız bilavasitə təqiblər ucbatından baş vermir. İnsanlar indi öz ölkələrini vətəndaş müharibələri, insan hüquqları-
Yüklə 180,6 Kb. Dostları ilə paylaş:
|