Microsoft Word Insan huquqlari I kitab doc
Yüklə 2,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Xüsusi güzəştli təbəqənin hüquqları, xarici ölkə diplomatik nümayəndələrinin hüquq və güzəştləri – imtiyazlar və toxunulmazlıqlar baxımından
- “İnsan hüquqları” anlayışı
- Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd cilddə. I Cild, Bakı, “Şərq- Qərb”, 2006, 744 səh., s. 120.
96 Xüsusi güzəştli təbəqənin hüquqları, xarici ölkə diplomatik nümayəndələrinin hüquq və güzəştləri – imtiyazlar və toxunulmazlıqlar baxımından, -xüsusi titula malik olan şəxslərin (ordenlər, medallar və fəxri adlar almış şəxslər) hüquqları; -dövlət və hökumət rəsmilərinin imtiyaz və toxunulmazlıqları (ölkə daxilində və beynəlxalq aləmdə); -millət vəkillərinin toxunulmazlıqları; -dövlət qulluqçularına verilən güzəştlər; -diplomatik nümayəndəliklərin imtiyazları, immunitetləri və s. Ümimiyyətlə, bölgünü çox geniş şəkildə (insan hüquqları anlayışını ümumiləşdirməklə) aparmaq olar. Burada fəaliyyət və çatışmazlıqlar hüquqların genişlənməsinin (məsələn, alimin fəaliyyəti onun hüququnu genişləndirir, xəstəlik çatışmazlıq olduğuna görə müəyyən məsələlərdə xəstə insanların hüquqlarını genişləndirir) və məhdudlaşmasının (cinayət əməli hüquqları məhdudlaşdırır) əsaslarını təşkil edir. Hüquqlardan güzəştlər yaranır. Güzəştlər həm çatışmazlıqları aradan qaldırmaq üçün (pozulmuş vəziyyəti təkrar nisbi tarazlıq vəziyyətinə qaytarmaq üçmün), həm də əlavə olaraq inkişafı şərtləndirmək məqsədilə (məsələn, əlavə mükafatların verilməsi şəxslərdə əmək qabiliyyətinin çoxalmasına və ruhun yüksəlməsinə gətirib çıxara bilir) tətbiq olunur. “İnsan hüquqları” anlayışı İ nsan hüquqları məfhum kimi əsasən bir qədər məhdud mənada başa düşülür. Burada insan hüquqları məfhumunun tərkibi və məfhumun özünün digər məfhumlar üçün tərkib olması məsələsi aydınlaşdırılır. İnsan hüquqları məfhumunun tətbiqi məsələləri və tətbiqi obyektləri burada önəmə malik olur. İnsan hüquqları bir anlayış kimi isə daha da geniş 97 mənada dərk olunmalıdır. Anlayış özü elə məfhumdan yaranır. Azərbaycan dilinin izahlı lüğətinə əsasən, anlayış bir şey haqqında məntiqi cəhətdən formalaşmış ümumi fikir, təsəvvür, məfhum kimi başa düşülür. 82 İnsan hüquqlarının anlayış kimi dərk olunması baza etibarilə mürəkkəb məzmunun üzə çıxmasından ibarətdir. İnsan hüquqlarının anlayış kimi başa düşülməsində həmçinin onun ayrı-ayrı sahələrə bölünməsi də mühüm rol oynayır. İnsan hüquqlarının sahələr üzrə bölünməsi və sahələr arasında əlaqələrin yaradılması vahidliyi meydana gətirir və bu da insan hüquqlarının geniş məzmununu ortaya çxıarır. İnsan hüquqları anlayışı dialektik formada dərketmənin ə saslarını meydana gətirir. İnsan hüquqları anlayışının formalaşmasının əsasları bu məfhumun insanların ayrı-ayrı sahələrdə fəaliyyətləri ilə ə laqədar olaraq meydana gəlməsindən ortaya çıxır. İnsan hüquqlarının geniş formada dərk olunması onun konseptuallığını zəruri edir. İnsan hüquqları məfhumlarının tərkibi və bölgüsü onun anlayış kimi dərk olunmasının nəzəri əsaslarını yaradır. İnsan hüquqlarının mürəkkəbliyi və zəncirliyliyi onun anlayış kimi formalaşmasında xüsusi önəmə malik olur. İ nsan hüquqları anlayışı onun həm fəlsəfi, həm də elmi ə sasla izahında öz əksini tapır. Anlayış olaraq geniş təbiq olunması da daxili zəngin məzmun etibarilə mühüm əhəmiyyət kəsb edir. İnsan hüquqları fəlsəfə və elmin obyekti olaraq dərk olunmaq baxımından mühüm önəmə malik olur. İ nsan hüquqları (əsas hüquqlar) imperativ olduğundan onu daima formal məntiq ə sasında anlamaq daha məqsədəuyğundur. Lakin bununla yanaşı, burada dialektik məntiq də mümkündür. Məsələn, insan faəliyyətinin nəticələri vardır. Bu nəticələr insanların hüquqlarının daxilən və xaricən genişlənməsinə gətirib çıxarır. Bu anda dialektikanın qanunları 82 Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti. Dörd cilddə. I Cild, Bakı, “Şərq- Qərb”, 2006, 744 səh., s. 120. 98 ə sasında dərketmə meydana gəlir. Dialektikanın metodları insan hüquqlarını resurs və məkan, zaman əsasında öyrənilməsinin əsaslarını üzərə çıxarır. İnsan hüquqlarını dialektikanın əsasları ilə öyrənmək o deməkdir ki, insan hüquqları şərtlər əsasında genişlənir və şərtləndiricilik yolu ilə bu hüquqlar böyüyür və insan fəaliyyəti genişlənir. Böyüdükcə insan hüquqları özündə həm də dərk olunmaq üçün formal məntiqin mürəkkəb əsaslarını yaradır. Formal məntiq (klassik məntiq) həm də riyazi bir məntiqdir. Ona görə də təfəkkürün dərinləşməsində bu məntiqdən geniş istifadə olunmalıdır. Formal məntiqdə mühakimə düzgünlüyü vardır. Mühakimə düzgünlüyünün və mürəkkəb düşüncələr, çoxlu sayda formal məntiqi fikirlər özü dialektik məntiqin zənginləşməsinə gətirib çıxarır. Bu baxımdan formal məntiqi dialektik məntiqin içərisində axtarmaq daha məqəsəduyğundur. Dialektik məntiq obyekti hərtərəfli öyrənir. İnsan hüquqları da hərtərəfli olduğundan və sahələr arasında əlaqələr mövcud olduğundan dialektik məntiq yolu ilə mühakimələr aparmaqla insan hüquqlarını geniş şəkildə öyrənmək olar. İnsan hüquqları anlayışının genişliyi insan hüquqlarının struktur baxımından təhlilinin əsaslarını təşkil edir. Tam şəkildə tərkibin öyrənilməsi anlayışların əsaslarını yaradır. Ümumiyyətlə, dərk olunması baxımından hüquqların geniş spektrləri onun anlayışı kimi dərk olunmasının şərtlərini meydana gətirir. İ nsan hüquqları da dərk olunmaq baxımından, əvvəlcə qeyd olunduğu kimi, formal və dialektik məntiqin obyektidir. İ nsan hüquqlarının tərkibi çox geniş olduğundan və universal mənalar kəsb etdiyindən fəlsəfənin əsas obyekti kimi qəbul olunur. Yüklə 2,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|