Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 GİRİŞ: Hər bir anlayış digər anlayışlarla vəhdətdə elmi istiqamətləri və fənləri meydana gətirir. Elm aidiyyatı istiqamətlər üzrə biliklər sistemini təcəssüm etdirir. Elmlərarası fənlər də formalaşır. Bu fənlərin obyekti ə sasən qarışıq elmlərlə öyrənilir. Məsələn, miqrasiya sosial-siyasi mahiyyətli bir prosesdir. Bu prosesi öyrənmək və bilikləri sistemləşdirmək üçün sosiologiya, politologiya və hüquqşünaslıq, eləcə də iqtisadiyyat elmləri vəhdətdə çıxış edir. Miqrasiya prosesləri öyrənilmək baxımından qarışıq elmlərin obyektidir. Miqrantın sosial-siyasi hüquqlarını daxili hüquq və beynəlxalq hüquq elminin metodları öyrənir. Miqrantın sosial-demoqrafik vəziyyətini sosiologiya, siyasi aspektlərini isə politologiya tədqiq edir. İ stənilən obyekt və predmet (predmet obyektlər üzərində meydana gələn anlayışlardan formalaşan fikirlər toplusudur, dialektik mətndir) təfəkkürün dərketmə məhsuludur, istinadıdır, həm də siqnallar qəbul etdiyi məkanıdır. Obyekt və predmetin dərk olunması bir tərəfdən obyektlərin və onlar üzərində formalaşan fikirlərin əks olunmasıdır (başlanğıc sübut olaraq fikirlər burada mühüm əhəmiyyət kəsb edir, yəni fikirlər-fikirlər üçün əksolunma obyekti rolunda çıxış edir), digər tərəfdən isə intellektual (zəka) intuisiyasına bağlıdır. Belə hesab etmək olar ki, intuisiya (dərrakəli hissetmə) da əqlin xassəsidir və ş üurla (əqllə) duyğu orqanlarının vəhdətindən meydana gələndir. Fəlsəfə bütün konsepsiyalarda və anlayışlarda mövcuddur. Xüsusilə nəzəri anlayışlar daha çox fəlsəfi məzmun kəsb edir. Mənəvi-etik anlayışlar fəlsəfənin obyektinə çevrilir. 5 İ nsanların maraq və mənafelərinə söykənən proseslərdə geniş fəlsəfi məzmun mövcuddur. Həm də ona görə ki, proseslərdə dəyərlər sistemi formalaşır. Proseslərin pozitiv əsasları məhz dəyərlərin məzmununu özündə əks etdirir. Əqlin geniş obyektində olan və əqli nəticələrin ə saslı şəkildə çıxarılmasına söykənən anlayışlar məhz fəlsəfi anlayışlardır. O anlayışlar fəlsəfi olur ki, orada daha çox rəngarənglik, bu baxımdan da mürəkkəblik, eləcə də konseptuallıq var. Zənginliyin tərkibinin düşüncələr yolu ilə dərindən dərk olunması, yəni tərkib hissələrin daha çox müəyyən olunması, tərkib istiqamətlərin daha çox müəyyən olunması elə fəlsəfi məzmunun əsasıdır. Tərkib daha da dərindən dərk olunduqca açılır və məna aşkarlanır. Fəlsəfi məzmun geniş və sistemləşdirici təriflərdə meydana gəlir. Fəlsəfənin əsasını müəyyən hədlər və əlamətlər sərhədləri (burada sərhədlər təfəkkürün mücərrəd müstəvi sərhədləridir) daxilində olan bütövlük və onun mənası təşkil edir. Bütövlüyün mənasını isə məntiq aşkarlayır. Buradan da elm meydana gəlir. Məntiqi proseslərin nəticələrində elm formalaşır. Elmin istiqamətləri məhz sintezlərdə və analizlərdə özünü büruzə verir. Obyektə yanaşmada məntiqi funksiya elə beyinin universal konstruktiv funksiyasıdır. Bu da ondan irəli gəlir ki, insan sistemli və nizamlı bir məxsluqdur, fəlsəfi (dərin mahiyyətli) aləmin sahibidir. Qeyd olunduğu kimi, fəlsəfənin əsası nəzəri fikirlərdə, konseptual əhəmiyyət kəsb edən baxışlarda cəmləşir. Bir anlayış özündə fəlsəfi məzmunu birləşdirir. Fəlsəfi məzmun həm də mənəviyyatla bağlıdır. Hər bir dərin məna mütləq qaydada mənəvi kriteriyaları üzündə əks etdirməlidir. 6 Fəlsəfə mənəvi kriteriyaların tərkibi olan aksioloji 1 aspektlərə ə saslanaraq özündə dəyərlər sistemini yaratmalıdır. Dəyərlər sisteminin ontologiyası və qnoseologiyası hüquq və mənəviyyatın qarşılıqlı vəhdət təlimini öyrənərək bu anlayışı konseptual əsaslarla dərk etmək üçün sistemləşdirici məna kəsb edir. Anlayışın tərkibinin dərindən araşdırılması onun bütöv təfəkkür sistemində yerini geniş aşkar etməkdən ibarətdir. Fəlsəfə nəzəriyyədə (nəzəri fikirlərin obyekt rolunu oynaması anında) daha da əsaslıdır. Nəzəriyyə də əqlin məhsuludur, bu baxımdan da həm də təcrübənin fikirlərlə ifadəsidir. Ə qli nəticələr şüur-materiya vəhdətinin siqnalları ilə formalaşan məhsuldur. Deməli, fəlsəfə əslində dərin əqli mühakimələrdə qərarlaşıb. Ə qli mühakimələrin də tərkibini əqli mühakimələr yürütməklə məntiq aşkarlayır. Fəlsəfənin obyekti isə mənəviyyatdır, mənəvi dəyərlərdir. Fəlsəfə fəzilət və məziyyət anlayışlarının digər mənəvi anlayışlarla qarşılqılı əlaqələndirici şərtləri ilə nəzəri fikirləri özünə obyekt edir. İ nsan hüquqları dəyərdir, dəyər olduğuna görə fəzilətlə (müdriklik, yüksək mənəviyyatlılıq) bağlıdır, həm də məziyyətlə (üstün xüsusiyyətlərlə) əlaqəlidir. Dəyərlər hüququn tərkibi olduğuna görə hüquq normaları ilə 1 Qeyd: aksiologiya –yunanca dəyərlər haqqında təlimlər mənasını verir. Ensiklopedik izahlara əsasən, aksiologiya fəlsəfi fənn olaraq “dəyərlər” kateqoriyasını, dəyərlər dünyasının iyerarxiyasını, struktur və xarakteristikasını, dərketmə üsullarını və ontoloji dəyərlərini araşdırır, eləcə də dəyərlər mühakiməsinin təbiətini və xüsusiyyətlərini öyrənir. Aksiologiyanın öyrənmə sahələri digər fəlsəfi və ayrı-ayrı elmi fənlərin dəyərli aspektləri, eləcə də geniş mənada bütün sosial, bədii və dini təcrübənin, ümumilikdə insani və mədəni sivilizasiyanın bütün spektlərini əhatə edir. “Aksiologiya” termini 1902-ci ildə fransız filosofu P. Lapi tərəfindən “timologiya” termininə (qiymət haqqında təlim) əks olaraq irəli sürülmüşdür. Аксиология. Институт Философии Российской Академии Наук. Новая философская энциклопедия. http://iph.ras.ru/elib/0086.html Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|