Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BMT-nin Uşaq hüquqları haqqında Konvensiyası
13 hüquq sahəsində nəzəri fikirlər elə empirik elmlərlə sıx bağlıdır. İnsanların empirik üsullarla əldə etdiklərini nəzəriyyə öz obyektinə çevirə bilir. Əqli nəticələr sayəsində meydana gələn nəzəri biliklər, elə digər fikirlər üçün faktlar rolunu oynaya bilər. Əqli nəticə universaldır və bu baxımdan da onun məhsulu çox insanlar üçün fəlsəfi məna kəsb edə bilər. Fəlsəfi-məntiqi metodlar insan hüquqları anlayışının sistemləşməsini meydana gətirməklə yanaşı, sistemli əsaslarla, komponentlərin qarşılıqlı qaydada əlaqələrini, bu baxımdan tərkib və bütövün dərk olunmasını da təmin edir. Hüquq nəzəriyyələri sistemdən faydalanmaqla, sistemləşmənin böyüməsinə də xidmət edir. Burada sistemin komponentləri hüququn genişlənməsi üçün şəraitləri və vasitələri meydana gətirir. Hüququn sistemli dərk olunması onun əhatəli və universal əsaslarla dərk olunmasında böyük rol oynayır. Hüququn sahələr üzrə sistemli dərk olunması hüquq normaları sisteminin yaranmasına gətirib çıxarır. Hüquq anlayışının sistemli dərk olunmasında məntiqi metodlar böyük rol oynayır və metodlar özü elə sistemin formalaşmasını təmin edən modellər rolunda çıxış edir. Məsələn, tərkiblərdən bütövün meydana gəlməsi məsələləri elə bütün sistemlilikdə, sistemlərin xassələnməsində model kimi öz əksini tapır. Bu baxımdan, məsələn, insan hüquqları ilə bağlı beynəlxalq konvensiyalar da sistemlilikdən meydana gəlir. Burada universal metodlar, yəni insanların bütün beynəlxalq əlaqələrdə olan hüquqları obyekt-model kimi ümumi olaraq tətbiq olunur. Beynəlxalq konvensiyaların universal mahiyyətində ümumi insan hüquqları anlayışı dayanır. Hər bir məsələdə, sistemləşmədə insanlara xidmət amili universal olaraq nəzəri fikirlərin, müddəaların, hüquq normalarının əsasını təşkil edir. Hüquq anlayışının dərk olunmasında dərketmənin sistemli obyektləri içərisində insanlar və onların fəaliyyət göstərdikləri məkanlar böyük rol oynayır. Burada insan-subyekt, məkan isə obyekt rolunu ifadə edir. Bir çox hallarda insan öz hüququnu 14 dərk etmək üçün elə obyekt roluna da çevrilir. Bu məsələdə insan hüquqlarının ontoloji prinsiplərlə, yəni varlıq əsasında dərk olunmasının zəruri aspektləri formalaşmış olur. İnsan bir subyekt kimi öz fikirlərini və başqasının fikirlərini dialektik qaydada öyrənir. Bu zaman qnoseoloji yanaşmalar meydana gəlir. Dialektika həm ontoloji, həm də qnoseoloji təlimlərdə öz əksini tapır. İnsan hüquqlarının dialektik məzmunu onun nəzəri əsaslarını ifadə edən fikrilərin həm “öz yerində” olması, həm də inkişafda olması ilə əlaqəlidir. Burada öz yeri dedikdə, əsasən bütün proseslər zamanı model kimi hüquq anlayışının çıxış etməsi əsas götürülür. Dialektikada fikirlər ard-arda düzülür, bu baxımdan da əhatə edərək bir-birini şərtləndirir. Hüququn dialektikası iki aspektdə dərk olunur: hüquq sahələrinin daxili dialektikası (məsələn, ailə hüququna dair nəzəri normalar); hüququn sahələrarası dialektikası (məsələn, mülki hüquqların tərkibini əhatə edən sahələri birləşdirən anlayışların normalarda əksini tapması. Əlaqəli hüquq normaları). Konstitusiyalarda əksini tapan ümumi normalardan irəli gələrək yeni qanunlar qəbul olunur. Hüququn daxili dialektik məzmunu öz mərkəzində insanın maraqlarını və həyatını əsas götürür və müvafiq sahə üzrə maddi-mənəvi normaları ifadə edir. Məsələn, BMT-nin Uşaq hüquqları haqqında Konvensiyası (Baş Məclis tərəfindən 20 noyabr 1989-cu ildə qəbul edilib) həm universal (dövlətlərə aid olmaqla və uşaqların universal hüquqlarına aid olmaqla), həm də məxsusi (uşaqlara aid olmaqla) bir hüquqi sənəddir. Hər bir hüquq sənədində olduğu kimi bu sənəddə də daxili dialektik məzmun var. Məsələn, 11-ci maddədə yazılır: 1. İştirakçı dövlətlər uşağın qanunsuz aparılmasına və xaricdən qaytarılmamasına qarşı mübarizə üçün tədbirlər görürlər. Bu, bir hüquq normasıdır. Bu normadan dialektik qaydada digər norma şərtlənir. Ardınca yazılır: 2. Bu məqsədlə iştirakçı dövlətlər ikitərəfli və ya çoxtərəfli sazişlər bağlamağa və ya 15 qüvvədə olan sazişlərə qoşulmağa kömək edirlər. 1 Mətn bu qaydada şərtləndirici-bağlayıcı-nəticəverici əsaslarla tamamalanır. Deməli, dialektika əslində inkişafa və şaxələnməyə xidmət edir, məzmunu əhatələndirir. Uşaq hüquqlarının ümumi müəddəalarından da yeni-yeni qanunlar meydana gəlir. Burada müddəa aralıq-universallıq və məxsusilik arasında körpü rolunu oynayır, onları bir-birinə bağlayır. Dialektika tərkibi rəngarəng olan artam bütövün yaranmasının əsaslarını təşkil edir. Hər bir inkişaf prosesinin də öz məkanı mövcud olur, inkişaflar arasında zəncirli əlaqələr meydana gəlir. Təfəkkür inkişafın ümumi qanunauyğunluqlarını qavrayır. (Qeyd: dialektika –daha çox qanunauyğun əlaqələr və təşəkkül tapma (inkişafdan əlamətlərin meydana gəlməsi) haqqında təlimdir və bu düşüncə üsulu təliminə əsaslanaraq mövcudluğun inkişafı və dərketməsi haqqında təlimdir. “Dialektika” sözü birinci dəfə qədim yunan alimi Sokrat tərəfindən işlənilmişdir və özündə məharətli dailoq aparmaq, mübahisə etmək sənətini əks etdirir. Fikirlərin əksliliyi, qeyri-həqiqi yolların kənarlaşdırılması, tədricən həqiqi biliyə yaxınlaşma -bütün bunlar dialektikadır). 2 Dialektika əksliklərin toqquşmasında, ideyaların mübarizəsində öz əksini tapır. Obyektiv aləm aşkar olunur və inkişaf qabağa doğru gedir. Dialektika hər bir şeyi vəhdətdə, qarşılıqlı əlaqədə axtarır. Dialektika təcridolunmanı qəbul etmir. Digər tərəfdən isə dialektikanın tələbi inkişafla əlaqəlidir. 3 Bu izahlardan görünür ki, dialektika inkişafla yanaşı, qarşılıqlı güzəştləri, ortaq mövqeləri, müəyyən 1 BMT-nin Uşaq hüquqları haqqında Konvensiyası (Baş Məclis tərəfindən 20 noyabr 1989-cu ildə qəbul edilib). www.migration.gov.az/images/pdf/d64f56fbbe0dcb273c7e993e0acee.pdf 2 Вопрос 26. Диалектика как философская теория развития. Основные исторические формы диалектики. www.kautur.blogspot.com/2008/06/26.html 3 Həmin mənbə. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|