Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Normativ qaydada ardıcıl dərk etmək
19 müəyyən olunması dövlətin inkişaf proqramları ilə əlaqəli olur və resursların əldə olunması və istifadəsinin nisbətinə söykənir. Fəlsəfi-məntiqi metodlar insan hüquqları anlayışının ümumi və məxsusi obyekt kimi tərkibini hissələrə parçalayır və dərketmənin bir proses kimi rasional prinsiplərini formalaşdırır. Dərketmənin özünün rasional prinsipləri dərketmə obyekti üzərində inikasların əqli baxımdan əqlin özü tərəfindən sistemli qaydada dərk olunmasından irəli gəlir. Rasionallıq insanların sistemli məxluq kimi mövcudluqlarını şərtləndirən və onları cəmiyyətlərə bağlayan, onlar arasında əlaqələri yaradan mexanizmlərin sistemli qaydasından ortaya çıxır. Yəni şüur insanlar üçün hər bir obyekti tərkib, bütöv, bu baxımdan sistemli qaydada dərk etdirmək vasitəsidir. İnsanın hüquqları onun daxilinin ifadəsidir və insanın təbiətlə-maddi aləmlə və mənəvi aləmlə vəhdətinin təzahürüdür. İnsan maraqları mövcuddur, insanın ruhi aləmi mövcuddur. Bu iki istiqamət arasında bağlayıcılıq var. Bu bağlayıcılıq məhz haqqla ifadə olunur, ixtiyar və səlahiyyətləri ifadə edir. İnsanın bütün hərəkətləri-burada nizama uyğun olan hərəkətləri, vərdiş olunmuş nizama müvafiq olan hərəkətləri onun hamı tərəfindən qəbul olunmuş haqqıdır. İnsanların haqları onun potensialından, malik olduğu maddi-mənəvi imkanlardan ortaya çıxır. Bu baxımdan da insan öz daxili etibarilə haqqa malikdir, eləcə də insanın xarici təmasları da haqdan irəli gəlir. Ümumiyyətlə isə insan kainatın tərkibi olduğundan kainatın mikro və makro quruluşuna zidd olmayan hər bir hərəkəti etməkdə haqlıdır. İnsanların öz hüquqlarını dərk etməsi də məhz insanların təbii xüsusiyyətlərindən ortaya çıxır. Dərk etmək sistemlidir və ardıcıl qaydada dərk etmək konstruktiv təfəkkürü meydana gətirir. Konstruktiv təfəkkür, yəni ardıcıl olaraq müxtəlif sahələr üzrə daha çox informasiya alan təfəkkür öz dərk etdiyi obyekti də ardıcıl və sistemli qaydada dərk edir və onun daxilini aşkarlayır, mahiyyətini başa düşür. Dərketmə ümumidir və hər bir addımda, hər bir 20 fəaliyyətdə insanın daxilində olur. Sistemləşdirmə ümumi modeldir. Eləcə də dərketmə hər bir obyekti özünə cəlb edir və obyektin əlamətlərini əks etdirir. İnsan öz hüquqlarını əlamətlərlə dərk edir və ona daxil olan siqnallardan aşkarlayır. İnsanlar maddi-mənəvi aləmin vəhdətini dərk edir, eləcə də özünün bu aləmlərlə əlaqəsinin prinsiplərini anlayır. İnsan öz hüquqlarını bir dəyər olaraq dərk edir. Çünki insanın mənəvi dəyərlərinin ictimai-siyasi forması və məzmunu məhz hüquqlarda əks olunur. Hüquq siyasi mənada dövlət və cəmiyyətdə insanlar üçün mövcud olan haqlardır. Dövlət hakimiyyəti insanların (vətəndaşların) hüquqlarını qəbul edir və onları normalara salır. Bu baxımdan da dövlət hakimiyyəti insan hüquqlarını normalarla tənzim edən bir tərəf rolunda çıxış edir. İnsanlar öz hüquqlarını dərk etdiyindən dövlət hakimiyyətinin də funksiyası insanların hüquqlarını dərk etməkdən və onu müxtəlif sahələrdə müəyyən etməkdən ibarətdir. İnsan hüquqlarının kompleks olaraq dərk olunması elə insanların sistemli və bu baxımdan da əlaqəli fəaliyyətindən meydana gəlir. İnsan hüquqları məkanlar (daxili mövcudluq və əlaqələr) sistemləri üzrə daima genişlənmə xüsusiyyətlərinə malikdir. Bu genişlənməni də elə nəzəri fikirlər meydana gətirir. Nəzəri fikirlər böyüyür, fikirlərdən yeni fikirlər törəyir. Bu törəmə insan hüquqlarının nəzəri əsaslarını genişləndirir. Nə qədər fikir çox olarsa, hüquq da çoxalır. Deməli, hüququn çoxalması material və ideal dialektik vəhdətə söykənir. Ancaq hüququn çoxalması həm strukturlaşma və stuktursuzlaşdırılma (yəni yenidən strukturlaşdırılma) hesabına genişlənir. Burada daxili elementlərin geniş tərkibdə aşkarlanması hesabına strukturlar da genişlənir. Strukturların genişlənməsi prosesləri elə mövcud strukturları dağıdır və nəticələr hesabı ilə yeni tərkibli strukturlar meydana gəlir. Nəticələr etibarilə hüquqların genişlənməsində ziddiyyətlər də meydana gələ bilir. Toqquşmalar, kəsişmələr və yeni mücərrəd və konkret 21 məkanlarda strukturlar böyüyür və yenidən strukturlaşma ortaya çıxır. Bu baxımdan da insan öz daxili imkanlarını və potensialını strukturlaşma və sistemləşmə prosesləri ilə dərk edir. Dərk etmənin əsas funksiyası zəncirli qaydada aşkarlamaqdan ibarətdir. Dərketmənin sistemli funksiyası elə insan hüquqlarının normalar və qaydalar şəkilində öz əksini tapmasına səbəb olur. İnsan hüquqları nizamlı qaydalardan ibarət olduğundan elə normalarda əksini tapır. Ölçülər normalarla ifadə olunur. Normalar insan hüquqları anlayışının material və mənəvi prinsiplərlə dərk olunmasını meydana gətirir. Ümumiyyətlə isə insan özü bir məxluq kimi normalara tabe olduğundan onun hüquqları da normalarla tənzim olunur. Normativ qaydada ardıcıl dərk etmək insan hüquqlarına dair baxışları sistemləşdirməkdən ibarətdir. Burada qavrama prosesləri özündə insan ehtiyaclarını və tələbatlarını sahələr üzrə əks etdirən və hüquqla vəhdətdə əks olunan tərkib hissələrin təfəkkürdə dərk olunmasından ibarət olan ardıcıl və silsilə xarakterli hadisələr zəncirindən ibarətdir. Fəlsəfi-məntiqi metodlar obyekti dərk etmək üçün bir universal və məxsusi metodlar kompleksi olaraq, anlayışın tərkibinin öyrənilməsinin və tərkib hissələr arasında əlaqələrin öyrənilməsinin əsaslarını təşkil edir. Fəlsəfi-məntiqi metodlar anlayışı təriflərlə (ümumi və tərkibi baxımından konkret təriflərlə) öyrənməni qarşısına məqsəd qoyur. Burada formal məntiqin vəzifəsi sillogizmlərdən, bu baxımdan sadə qaydada mühakimələr yürütməkdən və əqli nəticələr çıxarmaqdan ibarət olur. Dialektik məntiq isə daha çox sadə məntiqi birləşmələri özündə əks etdirir. Burada əqli nəticələr elə forma və məzmundan ümumi dərk etmək yolu ilə meydana gəlir. Dialektik məntiqin tətbiqi zamanı insan hüquqları anlayışı sahələr üzrə ardıcıl və fikri birləşmələrdən, müəyyən təsiredici nəticələri olan cümlələrdən dərk olunur. Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|