Microsoft Word Insan huquqlari II kitab doc
Yüklə 2,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bu qaydada hüquq anlayışının tarixi aspektlərlə də dərk olunması təmin olunur, gələcək zamanda hüquqlar dərk olunur.
- (Qeyd: məntiq ümumidir və dəyər olaraq hər bir kəsdə var. Lakin dərəcələnmə xüsusiyyətlərinə malikdir. Buna görə
22 Belə nəticəyə gəlmək olar ki, insan hüquqları anlayışının dərk olunması proseslərində fəlsəfi-məntiqi metodların iki mühüm funksiyası vardır: birincisi, insan hüquqları anlayışının formal və dialektik məntiq əsasında tərkibinin (hansı komponentlərdən ibarət olmasını) sistemli qaydada öyrənilməsini təmin etmək; ikincisi isə insan hüquqları anlayışının ayrı-ayrı sahələrə bölünməsini izah etmək. Hər iki istiqamət anlayışı sistemli qavramanın əsasında dayanır və təfəkkürün konstruktiv formasını meydana gətirir. Hər iki istiqamət insan hüquqları anlayışını kompleks şəkildə öyrənir və onun istiqamətlərinin əsaslarını (nəzəri əsaslarını) formalaşdırır. Tərkibin öyrənilməsi bir tərəfdən ardıcıl fikri birləşmədən, şərtdən və sonlu nəticə bağlamalarından, yəni ardıcıl düşüncə inikasından meydana gəlir. Digər tərəfdən isə material-maddi aləmə və fəaliyyətə bağlı olur. Bu qaydada hüquq anlayışının tarixi aspektlərlə də dərk olunması təmin olunur, gələcək zamanda hüquqlar dərk olunur. Məntiq təfəkkürü formal və dialektik qaydada düzgün mühakimələr yürütmək və əqli nəticələrə gəlmək kontekstində tərkib hissələrə ayırır. Burada hər bir tərkibin öz obyekti olur və obyekt inandırıcı və təsiredici əhəmiyyətə malik olur. Tərkib hissələr arasında ümumiləşdirilmə və xüsusiləşdirilmə ilə bağlayıcılıq, ayırıcılıq və birləşdiricilik meydana gəlir. Bölgü burada ümumi məzmunu imkan daxilində bütün sahələrə aparır. (Qeyd: məntiq ümumidir və dəyər olaraq hər bir kəsdə var. Lakin dərəcələnmə xüsusiyyətlərinə malikdir. Buna görə də düşüncələr fərqlənir. Lakin bütün düşüncələr sistemli olur). Bu baxımdan da məntiqin əsas funksiyası məhz insan hüquqlarının baza əsaslarını bütün sahələrdə başa salmaqdan, dərk etdirməkdən, həmçinin xüsusi sahələr üzrə pozitiv qaydada anlatmaqdan ibarətdir. İnsan hüquqları anlayışının dərk olunmasının həm insanların daxili təbii xüsusiyyətləri meydana gəlir, həm də dərk olunaraq ifadə olunan hüquqi baxışların dərk olunması 23 formaları mövcud olur. Hüquqlar həm fərdi, həm də universal əsaslarla dərk olunur. İnsan hüquqlarının dərk olunması həm təcrübədən, yəni insanların fəaliyyət göstərdikləri sahələrdəki aşkarlanmadan, insanın özünü dərketməsindən, özünün haqlarını anlamasından meydana gəlir, həm də nəzəri fikirlərdən formalaşır. Nəzəri fikirlər isə ayrı-ayrı şəxslərlə olan söhbətlərdən, dialoqlardan aşkarlanır. Bununla yanaşı, hüquq normalarının mövcud olduğu nəzəri fikirlərdə-normativ- hüquqi aktlarda da insan hüquqlarının mahiyyəti aşkar olunur. Hüquq sahələrinin törəmə qaydasında inkişafı elə dialektik inkişafın əsaslarını meydana gətirir. Hüququn tərkibi ölçülər olduğundan bu ölçülərin hüquq normalarında mövcud olması hüququn dərk olunmasında normaları əks olunan obyektə çevirir. Bu baxımdan da nəzəri fikirlər də insan hüquqlarının genişlənməsi və törəməsi üçün faktlar, sübutlar rolunu oynayır. Nəzəri fikirlərdə insanların hüquqları onunla tanış olan insanların baxışlarında, şüurlarında müəyyən dəyişiklikləri yaradır, oyadıcı rolu oynayır. Bu baxımdan da nəzəri fikirlərin obrazlanması prosesləri baş verir. İnsan hüquqlarının dərk olunması ziddiyyətlərdən və baxış bucaqlarının müxtəlif nöqtələrdə kəsişməsindən də meydana gəlir. İnsan hüquqları anlayışı şəraitlərdən də dərk olunur. Şəraitlər insanlar üçün hüquqlarının reallaşdırılması imkanlarını müəyyən edir. İnsanlar obyektlərlə münasibətlərini müəyyən edirlər və nəticə etibarilə həmin şəraitlərdə insan hüquqlarının mahiyyəti meydana gəlmiş olur. İnsan hüquqlarının sistemli dərk olunması bu hüquqların deduktiv və induktiv əsaslarla, yəni tərkib və bütöv arasında olan əsaslarla dərk olunmasının zəruriliyini meydana gətirir. Sistemli dərk etmək də öz növbəsində zamana uyğun olan dərketməni yaradır. Əvvəlcə mövcud olan hüquqlar öz üzərində yeni hüquqların yaranmasını şərtləndirir, bu hüquqlar nəzəriyyədə və təcrübədə öz əksini tapır. Bu iki şərtləndirici 24 vəhdət əsasında hüquqlar sistemli qaydada yuxarıya və ətraflara yayılan formada dərk olunur. Hər bir aşkarlanma prosesi hüququn zaman anlayışını meydana gətirir. Əsərdə insan hüquqları anlayışının fəlsəfi-məntiqi metodlarla dərk olunmasının müxtəlif aspektləri izah olunur, insan hüquqları anlayışının ontoloji və qnoseoloji mənası açılır. Dialektik qaydada hüquq anlayışının mənaları verilir. Eləcə də bu anlayışın dərk olunmasında fəlsəfi kateqoriyaların bölücü, sahələrə ayırıcı əsasları izah olunur. Anlayışlar bizim hərəkətimizi, münasibətimizi ifadə etmək üçündür. Anlayışlar vasitəsilə biz dialektik qaydada şeylərin mənasını dərk edə bilirik. Bir şey üzərində qarşılıqlı fikir yürütməklə dialektik qaydada həmin şeyin mənasını aça bilirik. Dahi foilosof Hegelə görə fəlsəfənin vəzifəsi təfəkkürümüzdəki anlayışları aydınlaşdırmaqdır. Anlayışlar içərisində ən geniş yayılmışı münasibət anlayışıdır. Münasibət sayəsində biz nəyinsə oxşarlığını və fərqini bilirik. 1 Hüquq bir anlayışdır və təfəkkürün qavrama obyekti və predmetidir. Həmçinin təfəkkürün diqqətdə saxladığı bir anlayışdır. İnsan hüquqları anlayışının dərk olunması qeyd olunduğu kimi, dialektik əsaslarla həyata keçirilir. Çünki hüquq kollektiv münasibətlər və maraqlar sferasında daha da zənginləşir. Hüquqların qarşılıqı əsasları hüquqi fikirlərin dialektik vəhdətlə bütövləşməsinə və genişlənməsinə gətirib çıxarır. Bu əsərdə insan hüquqları anlayışı zəkanın birinci olması şərti ilə izah olunur və təfəkkürün əqli nəticələr çıxarmaq qabiliyyətindən istifadə olunur və mənalar açılır. Bununla yanaşı, faktlar üzərində də əqli nəticələr çıxarmaq yolu ilə anlayışın dərk olunması təmin olunur. 1 Saleh Mehdizadə. Hegel fəlsəfəsinin qısa xülasəsi. www.summaphilosphie.blogspot.com/2012/03/hegel-flsfsinin-qsa- xulassi_19.html Yüklə 2,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|