25
3.
nzibati hüququn predmeti - icra hakimiyyətinin təşkili və həyata keçirilməsi
prosesində yaranan, dəyişən və xitam olunan ictimai münasibətlərin
məcmusundan ibarətdir.
Sual 2.
nzibati hüququn sistemi, prinsipləri, metodları və funsiyaları
nzibati hüquq da, hüquq sisteminin digər sahələri kimi bir-biri ilə sıx bağlı olan ayrı-
ayrı inzibati hüquq normalarından və institutlardan ibarət olan sistemə malikdir.
nzibati hüquq normaları ilə nizama salınan ictimai münasibətlərin konkret
məzmunlarına görə inzibati hüquq normaları aşağıdakı qruplara bölünürlər:
ümumi xarakterli idarəçilik münasibətlərini nizamlayan, yəni bütün idarəetmə
üçün ümumi olan normalar: bu normalar inzibati hüququn birinci, yəni ümumi hissəsini
təşkil edirlər;
idarəetmənin bu və ya digər sahəsinin və ya bölməsinin ictimai münasibətlərini
nizamlayan normalar: bu normalar inzibati hüququn ikinci, yəni xüsusi hissəsini təşkil
edirlər;
inzibati-yurisdiksiya fəaliyyəti sahəsində yaranan ictimai münasibətləri
nizamlayan normalar: bu normalar inzibati hüququn üçüncü hissəs ini təşkil edirlər.
Beləliklə, inzibati hüquq üç hissədən ibarətdir. Digər tərəfdən isə inzibati hüququn
hər bir hissəsi özündə bir neçə inzibati-hüquqi institutları birləşdirir.
nzibati hüququn birinci hissəsinin tərkibinə aşağıdakı inzibati-hüquqi institutlar, yəni
eyni tipli ictimai münasibətləri nizamlayan normalar qrupu daxildirlər:
dövlət idarətməsinin, icraedici fəaliyyətinin prinsiplərini möhkəmləndirən
normalar;
vətəndaşların (fiziki şəxslərin) inzibati-hüquqi statusunu nizamlayan normalar;
icra hakimiyyəti və dövlət idarəetmə orqanlarının, həmçinin də digər idarəetmə
subyektlərinin təşkili qaydasını və inzibati hüquqi statusunu müəyyən edən normalar;
dövlət qulluğunu nizamlayan, dövlət və bələdiyyə qulluqçularının hüquqi
statusunu müəyyən edən normalar;
qeyri-hökumət təşkilatların (ictimai birliklərin və fondların) qulluqçularının və
nümayəndələrinin inzibati-hüquqi statusunu nizama salan normalar;
dövlət idarəetməsinin forma və metodlarını müəyyən edən normalar: bu qrupa
daxil olan normalardan çoxunu idarəetmə aktlarının qəbul edilmə qaydasını və digər
prosessual hərəkətlərin törədilməsini nizamlayan normalar, yəni inzibati-prosessual
normalar, həmçinin də idarəetmə metodunun tətbiq edilməsini nizamlayan normalar təşkil
edirlər;
idarəetmədə qanunçuluğu təmin edən normalar.
nzibati hüququn ikinci hissəsini təşkil edən normalar aşağıdakı əsas qruplara
(institutlara), yəni müxtəlif sahələrdə idarəetməni nizamlayan normalara bölünürlər:
sahələrarası idarəetməni nizamlayan normalar;
sosial-siyasi sahədə dövlət idarəetməsini və dövlətin, cəmiyyətin və vətəndaşların
təhlükəsizliyini təmin edən normalar;
sosial-mədəni sahədə dövlətin fəaliyyətini nizamlayan normalar;
26
dövlətin təsərrüfat fəaliyyətini nizamlayan normalar.
Yuxarıda adları çəkilən qruplara (institutlara) daxil olan inzibati hüquq normalarından
idarəetmənin ayrı-ayrı sahələrini (nəqliyyat, səhiyyə, təhsil, daxili işlər və s.) və sahələrarası
bölmələrini (uçot və statistika, standartlaşdırma, metroloqiya və s.) nizamlayan inzibati
hüquq normaları daha çox nəzərə çarpırlar.
nzibati hüquq sahəsinin üçüncü hissəsini inzibati-yurisdiksiya fəaliyyətini nizamlayan
normalar təşkil edirlər.
Bu normalar öz əksini Azərbaycan Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsində
tapmışdır. Onlar inzibati xətanın tərkibini və onların törədilməsinə görə məsuliyyəti
müəyyən edirlər; inzibati xətalar haqqında işlərə baxmaq səlahiyyəti olan orqanların və
vəzifəli şəxslərin dairəsini müəyyən edirlər; inzibati xətalar haqqında işlərin icraatını və
inzibati tənbeh etmə haqqında qərarın icrasını nizamlayırlar.
Yuxarıda göstərilənlərdən belə nəticəyə gəlmək olar ki, inzibati hüquq - Azərbaycan
Respublikasının hüquq sisteminin ən böyük və mürəkkəb sahələrindən biridir. Bunu onun
predmetini təşkil edən ictimai münasibətləri, idarəçilik münasibətlərin geniş dairəsi ilə
ə
saslandırmaq olar.
Praktiki olaraq cəmiyyətin həyat fəaliyyətinin elə bir sahəsi yoxdur ki, orada bu və ya
digər həcmdə icraedici fəaliyyət həyata keçirilməsin, daha dəqiq desək, həmin sahə inzibati
hüquq normaları ilə nizama salınmasın. darəetmə sahələrinin və bölmələrinin inzibati-
hüquqi nizama salınma həddi eyni deyildir. Məsələn: müdafiə, təhlükəsizlik, daxili işlər,
energetika, standartlaşdırma sahələri bir qayda olaraq daha çox inzibati hüquq normaları ilə
nizamlanır. qtisadi sahədə mülki-hüquqi münasibətlərin inkişaf etməsi ilə əlaqədar olan və
inzibati-hüquqi normalar ilə nizamlanan ictimai münasibətlərin dairəsi azalır. Buna
baxmayaraq, icra hakimiyyətinin həyata keçirilməsində inzibati hüququn rolu böyükdür.
nzibati hüquq - Azərbaycan Respublikasının hüquq sisteminin təkcə böyük,
mürəkkəb sahəsi deyil, həm də müstəqil sahələrindən biridir. Çünki dövlət idarəetmə
sistemində icra hakimiyyəti əsas yer tutur. darəetmənin qanunauyğunluğu və effektivliyi,
fiziki və hüquqi şəxslərin öz hüquqlarını həyata keçirmə imkanları xeyli dərəcədə onun
vəziyyətindən asılıdır.
NZIBATI HÜQUQUN PRINSIPLƏRI
nzibati hüququn prinsipləri dedikdə - inzibati hüququn mahiyyətini əks etdirən əsas
ideyalar, tələblər, müddəalar başa düşülür.
nzibati hüququn prinsipləri öz məzmun və məqsədlərinə görə iki qrupa bölünürlər:
1.
Konstitusion (ümumi) prinsiplər;
2.
Xüsusi prinsiplər.
Konstitusion (ümumi) prinsiplərə aşağıdakı prinsiplər aiddirlər:
-
qanunçuluq;
-
demokratizm;
-
humanizm;
-
vətəndaşların qanun və hüquq tətbiqedici qarşısında bərabərliyi;
-
dövlət və şəxsiyyətin qarşılıqlı məsuliyyəti;
-
insan və vətəndaş hüquqlarına və azadlıqlarına hörmət edilməsi;
-
təqsirsizlik prezumpsiyası;
-
ədalətlilik və s.