27
Xüsusi prinsiplərə aşağıdakı prinsiplər aiddirlər:
-
dövlət qulluğunun keçirilməsi prinsipləri;
-
inzibati məsuliyyət prinsipləri;
-
inzibati xətalar haqqında işlərin icraatı prinsipləri və s.
nzibati hüququn prinsipi kimi qanunçuluq prinsipi öz xarakterinə görə ümumi
xarakter daşıyır. Onun məzmunu hüququn bütün subyektləri tərəfindən hüquq normalarının
göstərişlərini dəqiq və tam həyata keçirilməsi və onların tələblərinə riayət edilməsi ilə ifadə
edilir. Hüquq normalarının realizəsini təmin edərək, göstərilən prinsip digər prinsiplərin
(ədalətlilik, sosial azadlıq, humanizm) həyata keçirilməsinə də təsir göstərir. kinci tərəfdən
isə qeyd etmək lazımdır ki, hüququn bütün prinsipləri öz aralarında sıx qarşılıqlı
ə
laqədədirlər. Sosial ədalət prinsipi fəaliyyət göstərirsə, deməli insanlar arasında humanist
münasibətlər təşəkkül tapır. Əksinə, humanizm prinsipinin realizəsi ictimai həyatda ədalətli
münasibətlərin bərqərar olması deməkdir.
nzibati hüququn prinsipi kimi - humanizm bütün sivilizasiyalı hüquq sistemlərinə
xasdır. Humanizm prinsipi hüququn vacib, dəyərli, səciyyəvi xüsusiyyətlərindən birini üzə
çıxarır. Hüquq hər bir insanın azadlıq və təhlükəsizliyinə, öz şərəf və ləyaqətinin
qorunmasına, şəxsin həyatda istənilən özbaşınalıqdan qorunmasına və s. kimi digər təbii və
ayrılmaz hüquq və azadlıqlarına real təminat verir və onu təsbit edir.
Hüququn humanistliyi şəxsiyyətin toxunulmamazlığına təminat verilməsində ifadə
olunur. Heç kim məhkəmənin qərarı və ya sanksiyası olmadan həbs oluna və yaxud
qanunsuz olaraq mühafizə altında saxlanıla bilməz, hər bir şəxs səlahiyyətli müstəqil və
qərəzsiz məhkəmə tərəfindən işlərə açıq və ədalətli baxılması ilə müdafiə hüququna
malikdir; azadlıqdan məhrum edilmiş bütün şəxslər öz ləyaqətlərinə humanistcəsinə
yanaşılması və hörmət edilməsi hüququna malikdir; heç kim onun ləyaqətini alçaldan və
yaxud ağır, qeyri-insani işgəncələrə məruz qalmamalıdır. Bu prinsip yeni qəbul olunmuş
Azərbaycan Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsinin müvafiq maddələrində də öz
ə
ksini tapmışdır. Məsələn: XM-nin 30.2 maddəsinə əsasən hamilə qadınlar, himayəsində
azyaşlı uşağı olan qadınlar, 18 yaşa çatmayan şəxslər, birinci və ikinci qrup əlillər, habelə 60
yaşına çatmış qadınlar və 65 yaşına çatmış kişilər inzibati həbsə cəlb edilə bilməzlər; XM-in
376.1. maddəsinə əsasən inzibati qaydada tutulan yetkinlik yaşına çatmayanların, icraatın
aparıldığı dili bilməyənlərin, lal, kar, kor, fiziki və ya psixi qüsurları üzündən özlərinin
müdafiə hüquqlarını həyata keçirə bilməyən digər şəxslərin işlərində vəkilin iştirakı
məcburidir və s.
Demokratizm - inzibati hüququn prinsipi kimi inzibati-hüquqi siyasətin
formalaşmasında və inzibati hüquq normalarının təkmilləşdirilməsində vətəndaşların, qeyri-
hökumət təşkilatlarının, ictimai hərəkatların, əmək kollektivlərinin və əhalinin iştirak etməsi
ilə ifadə olunur. Bu prinsip öz əksini həm də, inzibati hüquq normalarının realizəsi
prosesində idarəetmə sahəsində vətəndaşlara və qeyri-hökumət təşkilatlarına öz hüquqlarını
həyata keçirmək üçün onlara geniş imkanların verilməsində tapmışdır. Azərbaycan
Respublikası vətəndaşlarının dövlətin idarə olunmasında iştirak etmək hüququ vardır. Bu
hüququ onlar bilavasitə və ya nümayəndələri vasitəsi ilə həyata keçirə bilərlər. Bu prinsip
ə
sas müddəa kimi öz əksini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasının 54-55-ci
maddələrində tapmışdır.
Qanun və hüquqtətbiqedici qarşısında vətəndaşların bərabərliyi - inzibati hüququn
prinsipi kimi onunla ifadə olunur ki, bütün vətəndaşlar millətindən, sosial, dini və digər
28
mənsubiyyətindən, əmlak və vəzifə vəziyyətindən asılı olmayaraq idarəetmə sahəsində
inzibati hüquq normaları ilə müəyyən edilmiş bərabər hüquq və vəzifələrə malikdirlər və
qanun qarşısında eyni dərəcədə məsuliyyət daşıyırlar.
Vətəndaşlar dövlət orqanlarında xidmət etmək, təhsil almaq və s. hüquqlara
malikdirlər (Konstitusiyanın 24-71 maddələri). Bütün vətəndaşlar üzərlərinə qoyulmuş
vəzifələrin pozulmasına görə məsuliyyət daşımalıdırlar. kinci tərəfdən isə bütün vətəndaşlar
inzibati hüquq normlarını tətbiq edən subyektlər qarşısında bərabərdilər.
nzibati hüququn prinsipi kimi dövlətin və şəxsiyyətin qarşılıqlı məsuliyyəti
prinsipinin məzmunu ondan ibarətdir ki, dövlət və şəxsiyyət bir-biri ilə hüquqları və
vəzfələri ilə bağlıdırlar.
Tərəflərdən birinin özünün inzibati-hüquqi vəzifələrini pozması inzibati məsuliyyətin
yaranmasına əsas olur. Konstitusiyanın 68-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən hər kəsin
dövlət orqanlarının, yaxud onların vəzifəli şəxslərinin qanuna zidd hərəkətləri və ya
hərəkətsizliyi nəticəsində vurulmuş zərərin dövlət tərəfindən ödənilməsi hüququ vardır.
nsan və vətəndaşların hüquqlarını və azadlıqlarının tanınması və onların müdafiə edilməsi
dövlətin əsas vəzifəsidir. Bu vəzifə öz əksini Azərbaycan Respublikasının Konsitusiyasında
və Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin 22 fevral 1998-ci il tarixli ″ nsan və vətəndaş
hüquqlarının və azadlıqlarının təmin edilməsi sahəsində tədbirlər haqqında″ Fərmanında
tapmışdır. Digər tərəfdən isə Konstitusiya və başqa qanunvericilik aktları ilə vətəndaşların
dövlət qarşısında vəzifələri müəyyən edilmişdir. Təbiəti və ətraf mühiti qorumaq hər bir
şə
xsin borcudur (Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, m.78). Azərbaycan
Respublikası Konstitusiyasının 76-cı maddəsinə əsasən isə vətəni müdafiə hər bir vətəndaşın
borcudur. Bundan əlavə Konstitusiyanın digər müddəalarına əsasən vətəndaşların dövlət
qarşısında digər vəzifələri də müəyyən edilmişdir. Bu vəzifələr Konstitusiyanın 73-79-cu
maddələrində öz əksini tapmışdır.
NZIBATI HÜQUQUN METODLARI
nzibati hüquq - dövlət idarəetmə sistemində icra hakimiyyətinin təşkili və həyata
keçirilməsində nizamlayıcı funksiyanı həyata keçirən hüquq sahəsidir. Bu məqsədlə də o,
idarəetmə xarakteri daşıyan ictimai münasibətlərə və idarəetmə xarakterli ictimai
münasibətlərin iştirakçılarının davranışlarına nizamlayıcı təsir göstərən hüquqi vasitələrin və
ya üsulların müəyyən məcmusundan istifadə edir.
darəçilik xarakteri daşıyan ictimai münasibətlərdə onların iştirakçılarının
davranışlarına hüquqi vasitələrin və üsulların nizamlayıcı təsir göstərməsi - ictimai
münasibətlərin hüquqi nizama salınması metodudur.
ctimai münasibətlərin hüquqi nizamasalınması metodları fənnin predmeti ilə birlikdə
hüququn istənilən sahəsinə çox yaxın və oxşar olurlar, bir çox hallarda isə onlar yaranma
səbəblərinə görə bir-biri ilə üst-üstə də düşürlər (məsələn: əmlak münasibətləri, təbii
ehtiyatların mühafizəsi sahəsindəki münasibətlər, maliyyə və sahibkarlıq fəaliyyətləri). Ona
görə də hüquq sahələrinin bir-birindən fərqləndirilməsi zamanı nizamasalma metodları çox
vaxt müəyyənedici meyar rolunda çıxış edə bilər.
Hüquqi nizama salmanın metodları problemli və mübahisəli xarakter daşıyır. ndiyə
kimi onların məzmununun dərk edilməsi üçün müxtəlif fikirlər söylənilir. O cümlədən elə bir
yanaşma (tendensiya) meydana çıxıb ki, hər bir hüquq sahəsi predmetindən başqa özünün
metoduna da malikdir. Bununla yanaşı elə bir fikir də mövcuddur ki, bütün hüquq sahələri