31
b) müəyyən hərəkətlərin qadağan edilməsi (qadağanlar);
v) hərəkətlərin seçilməsində imkanın verilməsi (bu, icazənin verilməsinin ″sərt″
variantıdır, bu variant vəzifəli şəxslər üçün nəzərdə tutulmuşdur, ona görə ki, onlar müvafiq
vəziyyətdə inzibati hüquq normaları ilə nəzərdə tutulmuş hərəkət variantlarından birini
seçməlidirlər. Məsələn: inzibati xətaya görə sanksiyaların verilməsi zamanı);
q) özü bildiyi kimi hərəkət etmək imkanının verilməsi (bu, icazəni vermənin ″yumşaq″
variantıdır, bu variant vətəndaşlar üçün nəzərdə tutulmuşdur, formasına görə bu variant
icazəvermə metodudur).
darəçilik münasibətlərinin nizamasalınma metodlarının fərqləndirici xüsusiyyətləri
bunlardır.
NZIBATI HÜQUQUN FUNKSIYALARI
Azərbaycan Respublikasının hüquq sisteminin hüquq sahələrindən biri olan inzibati
hüququn ümumi xarakteristikasına bilavasitə aid olan funksiyalar onun təyinatını, rolunu,
fəaliyyətinin istiqamətini müəyyən edirlər və hüquq sistemində inzibati hüququn xarici
xüsusiyətlərini müəyyən etməyə imkan verirlər.
Ümumhüquq nöqteyi-nəzərdən adətən aşağıdakı əsas hüquqi funksiyalar mövcuddur:
təşkilati-struktur funksiya;
mübahisə-mühafizəedici funksiya.
Təşkilati-struktur funksiya - dövlət orqanlarının strukturunu və fəaliyət qaydasını
müəyyən edilməsi, səlahiyyətlərinin bölüşdürülməsi və işinin təşkil edilməsi, digər dövlət və
ictimai sistemaltıların fəaliyyət göstərilməsi qaydası vasitəsi ilə açıqlanır.
Mübahisə-mühafizəedici funksiya - ictimai münasibətlərin iştirakçıları arasındakı
hüquqi mübahisələrin həll edilməsi ilə baxılması qaydasının müəyyən edilməsi və cəmiyyəti
müxtəlif hüquq pozmalarından mühafizə edilməsi ilə bağlıdır. Lakin, bütün funksiyaları
təşkilati və mühafizəedici fəaliyyətlə eyniləşdirmək olmaz. Çünki belə halda bir çox digər
funksiyalar diqqət mərkəzindən kənarda qalır. Onlar da dövlət idarəetmə sistemində böyük
ə
həmiyyət kəsb edir və əsas istiqamət kimi onların vasitəsi ilə inzibati-hüquqi nizamasalma
mexanizmini xarakterizə etmək olur.
Hüquq sisteminin sahələrindən biri olan inzibati hüquq da inzibati-hüquqi
nizamasalmanın tələbatlarına müvafiq olaraq göstərilən funksiyalara əsaslanaraq öz
funksiyalarını həyata keçirir.
nzibati hüququn aşağıdakı kimi funksiyaları mövcuddur ki, onlarda hüququn
funksiyaları öz əkslərini və məzmununu kifayət qədər müxtəlif formalarda tapmış olur:
1.
hüquqicraetmə funksiyası - inzibati huquq icra hakimiyyətinin realizəsinin hüquqi
forması kimi müəyyən edir.
2.
hüquqyaratma funksiyası - icra hakimiyyəti subyektlərinin inzibati
normayaradıcılığı üzrə səlahiyyətlərə malik olmalarını əks etdirir.
3.
təşkiletmə funksiyası - öz başlanğıcını dövlət idarəçilik fəaliyyətinin təşkilatçılıq
xarakterindən götürür və daimən inzibati hüquq normalar vasitəsi ilə təmin edilir.
4.
əlaqələndirmə funksiyası - dövlət idarəetmə sisteminin inzibati hüquqla nizama
salınan bütün elementlərin qarşılıqlı fəaliyyətlərini (hərəkətlərini) məqsədəuyğun və
effektivli təmin edilməsi məqsədinə xidmət edir.
32
5.
hüquqmühafizəetmə funksiyası - həm dövlət idarəetmə sahəsində müəyyən edilmiş
hüquqi recimlərə riayət edilməsini təmin edir, həm də nizamasalınan idarəçilik
münasibətlərinin bütün iştirakçlıranın qanuni maraq və hüquqlarını qoruyur.
kinci sualı yekunlaşdıraraq qeyd etmək istərdim ki:
1. nzibati hüquq - hüquq sisteminin digər sahələri kimi bir-biri ilə sıx bağlı olan ayrı-
ayrı inzibati hüquq normalarından və institutlarından ibarət olan sistemə malikdir.
2 nzibati hüququn sistemi üç hissədən ibarətdir:
- birinci hissə, burada elə inzibati hüquqi normalar cəmlənib ki, onlar dövlət
idarəetməsinin ümumi məsələlərini məyyən edib və nizamlayırlar (məsələn, dövlət
idaretməsinin prinsiplərini, dövlət idarəetməsində vətəndaşların inzibati-hüquqi statuslarını;
icra hakimiyyəti orqanların yaradılması və onların fəaliyyəti; dövlət qulluğunu və dövlət
qulluqçuların inzibati-hüquqi statuslarını; dövlət idarəetməsinin forma və metodlarını; dövlət
idarəetməsində qanunçuluğun və intizamın təmin edilməsi üsullarını və s.);
- ikinci hissə, burada dövlət idarəetməsinin ayrı-ayrı sahələrində və sahələrarası
idarəetmədə fəaliyyəti nizamlayan normalar cəmləşib (məsələn, daxili işlər, milli
təhlükəsizlik, gömrük, təhsil, mədəniyyət, standartlaşdırma, maliyyə, vergi və s. sahələrdə
dövlət idarəetməsini nizamlayan normalar);
- üçüncü hissə, burada icra hakimiyyəti orqanların və onların vəzifəli şəxslərin inzibati
yurisdiksiya fəaliyyəti nizamlayan normalar cəmləşib. Bu normalar Azərbaycan
Respublikasının nzibati Xətalar Məcəlləsində göstəriliblər.
4.
nzibati hüququn prinsipləri dedikdə, inzibati hüququn mahiyyətini əks etdirən
ə
sas idelayalar, tələblər, müddəalar başa düşülür.
nzibati hüququn iki qrup prinsipləri mövcuddur:
Konstitusion prinsiplər, Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında göstərilən
prinsiplər:
-
qanunçuluq;
-
demokratizm;
-
humanizm;
-
vətəndaşların qanun qarşısında bərabərlik prinsipi;
-
dövlət və şəxsiyyətin qarşılıqlı məsuliyyət prinsipi;
-
insan və vətəndaş huquqlarına və azadlıqlarına hörmət edilməsi prnsipini;
-
təqsirsizlik prezumpsiyası;
-
ədalətlilik və s.
Xüsusi prinsiplər o prinsiplər sayılır ki, onlar inzibati hüququn çərçivəsində
hazırlanıb və istifadə edilirlər. Məsələn:
-
dövlət qulluğu prinsipləri;
-
inzibati məsuliyyət prinsipləri;
-
inzibati xətalar haqqında işlərin icraatı prinsipləri və s.
3. nzibati hüquq öz nizamlayıcı təsirdə üç metoddan istifadə edir:
-
qadağan etmə;
-
sərəncam vermə (əmr etmə);
-
icazə vermə.
4. nzibati hüququn aşağıdakı funksiyaları mövcuddur:
-
hüquqicraetmə;
-
hüquqyaratma;