Microsoft Word Irevan-son redakte 05. 01. 2015. doc
Yüklə 8,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
53 əvvəlcə II Səfi adı ilə taxta çıxdı, lakin çox tezliklə o, Şah Süleyman kimi tanındı. Onun hakimiyyəti dövründə də İrəvan qonşuları tərəfindən təcavüzə məruz qaldı. "Lakin hicri-qəməri tarixi ilə 1089-cu ildə (miladi tarixi ilə 1679-cu ilin iyun ayının 4-də) İrəvanda güclü zəlzələ baş verdi və şəhər yerlə-yeksan oldu. Bundan sonra qala yenidən bərpa olundu və daha da genişləndirildi". 1 Bu zəlzələdən öncə İrəvanda olmuş məşhur fran- sız səyyahı J.Şardən öz "Səfərnamə"sində bu torpaqlar haqqında ətraflı söhbət açmışdır. O, yazır: "İrəvan böyük şəhərdir, çoxlu bağları olsa da, çirklidir. Burada böyük binalar yoxdur. Ətrafı dağlıqdır. İki çayı var: Biri Zəngi adlanan böyük çay, ikincisi kiçik Qırxbulaq çayıdır. Zəngi çayı şəhərin kənarından axır, Qırxbulaq isə şəhərin içindən keçir. Şəhər kənarında yerləşən İrəvan qalası da şəhər hesab olunur. Qalanın əhalisi müsəlmanlardan ibarətdir, amma burada ermənilərin də dükanları var. Onlar gündüz dükana gəlib, alver edir, gecə isə şəhərə qayıdırlar. Qalanı iki min silahlı mühafizə edir. Bir neçə top daim döyüşə hazır vəziyyətdə saxlanılır. İrəvan hakiminin evi qalada Zəngi çayının axar-baxarlı yerindədir. Burada bir “Narınc” qala da vardır. Orada da bö- yük toplar qoyulub... İrəvanda ətrafına ağaclar əkilmiş dördguşəli böyük bir meydan vardır. Həmin meydanda cıdır yarışları keçirilir... Əyalətdə əkinçilik inkişaf edib, burada hər cür ağac və bitki əkilir. İrəvanın ətrafından axan çayda çoxlu balıq olur, ən çox isə forel ovlanır". 2 1 Ə.Ələkbərli. Qədim türk-oğuz yurdu Ermənistan, səh.185 2 Etimadüs-səltənə. Mirat-ül Bildan. Doktor Hüseyn Nəvainin redaktəsi ilə, I cild, səh.181 54 Şah Süleymanın yeddi oğlu var idi. Böyüyü Hüseyn Mirzə idi. Şahın ölümündən sonra (hicri- qəməri tarixi ilə 1006-cı ildə) əmirlər onu hakimiyyətə gətirdilər. Saray əyanları onun qorxaq və cəsarətsiz olmasından istifadə edib hakimiyyəti ələ almaq istəyirdilər. Hüseyn Mirzənin dövründə Səfəvilər sülaləsinin ömür kitabı qapandı və hicri-qəməri tarixi ilə 1135-ci ildə əfqanlar İsfahanı işğal etdilər. Əvvəlcə Mahmud Əfqan hakimiyyətə gəldi. Mü- layim xarakterə malik olan bu adam bir sıra hadisələr nəticəsində son dərəcə dəyişdi. O, təsəvvürəgəlməz dərəcədə vəhşi cəza üsulları tətbiq etməyə başladı. İş o yerə gəlib çatdı ki, vəziyyətdən çıxmaq üçün əfqan ağsaqqalları çarə axtarmalı oldular. Onlar Mahmudun öz göstərişi ilə zindana atılmış əmisi oğlu Əşrəfi həbsdən azad edib, onun yerinə taxta oturtmaq qərarına gəldilər. Beləliklə, Əşrəf Əbdüləziz oğlu hicri-qəməri tarixi ilə 1137-ci ilin şaban ayında (miladi tarixi ilə 1725-ci ilin aprelində) İsfəhanda taxta çıxdı və onun adına sikkə kəsildi. Bununla da qısa zamanda hakimiyyət uğrunda mübarizə başa çatdı. Əşrəf sultan qəsrinə sahib olan kimi Mahmud qətlə yetirildi. Hicri-qəməri tarixi ilə 1139-cu ildə (miladi tarixi ilə 1726-cı ildə) Osmanlı ordusu ilə Əşrəfin qoşunları arasında döyüş baş verdi. Əşrəf məğlub olduğunu görüb, qarşı tərəfə sülh təklif etdi. Həmin müqavilənin şərtlərinə görə, Səfəvi dövlətinin əksər şəhərləri, o cümlədən İrəvan Osmanlılara təhvil verilirdi. 1 Məhəmməd Kazım Mərvi bununla bağlı yazır: "Mahmud Əfqan İsfahanda hakimiyyətə gələn kimi Rum hökmdarı Sultan Əhməd paşalara göstəriş verdi 1 Dr. Məryəm Əmir Əhmədi. Tarix-e ectemai və siyasi-ye İran dər əsr-e Səfəvi, səh.100 55 ki, İrəvan və Gürcüstandan Təbrizə, Bağdad ətrafından Həmədana qədər bütün əraziləri işğal edib, hər şəhərə hakim və amil təyin etsinlər. Növbəti ildən isə bu şəhərlərin gəlir və məhsulları hesablansın". 1 İrəvan Nadir şah Əfşar dövründə Hicri-qəməri 1135-ci ildə, yəni Mahmud Əfqan İsfahana yaxınlaşdığı günlərdə dövlət adamları vəliəhd Təhmasib Mirzəni atasına kömək üçün Qəzvinə gön- dərdilər. O, ordu toplayıb əfqanlarla döyüşə girişməli idi. Təhmasib Mirzə də əvvəlcə Qacarqəvanlu əyaləti- nin hakimi Fətəli xanı sarayın səlahiyyətli nümayən- dəsi və əmirlər əmiri təyin etdi. Bu zaman Nadirin qəhrəmanlıqları barədə məlumat alan vəliəhd ona it- tifaq təklif etdi. Nadir də onun yanına gələrək “Təh- masibqulu xan” ləqəbini qəbul etdiyini bəyan etdi. Təhmasibqulu xan hicri-qəməri tarixi ilə 1143-cü ilin məhərrəm ayının birində öz qoşunu ilə Azərbay- cana daxil olaraq Savucbulağı, Marağanı, Dehxarqanı azad etdi. Məhərrəm ayının 27-də isə o, Təbrizə daxil oldu və sonra İrəvanı mühasirəyə almağa yollandı. Ancaq burada olarkən əfqanların Məşhədə hücum etməsi xəbərini eşitdi. Buna görə də Osmanlılarla məsələni yarımçıq qoyub, dərhal Təhmasibin Məşhəd- də hakimlik edən 12 yaşlı oğlu Rzaqulu Mirzənin köməyinə tələsdi. 2 Aləmaraye-Nadiri, səh.1050 56 Nadirin Şərqə yürüşündən sonra Şah Təhmasib ona tam arxayın olaraq özü 18 minlik ordu ilə Səfəvilər dövlətinin qərb torpaqlarının azadlığı uğrunda mübarizəyə başladı. O, hicri-qəməri tarixi ilə 1143-cü ilin cəmadiül-əvvəl ayında İsfahandan Təbrizə gəldi. Sonra İrəvana yönələ- rək, şəhərin yaxınlığında Os- manlılara ağır zərbə endirdi. Təkcə bir döyüşdə osman- lıların 9 minə yaxın döyüşçü- sünü sıradan çıxarıb, İrəvanı mühasirəyə aldı. 1 Məhəmməd Kazım Mərvi yazır: "Marağa və Təbriz ətrafındakı məntəqələri mübarək qədəmləri ilə şərəflən- dirən hökmdar arxada qalan qazilərin və igidlərin gəlib onlara yetişməsi üçün çadır qurub bir neçə gün gözlə- məyi əmr etdi. Bu zaman Təbriz, Marağa, Urmiyadan başqa, Azərbaycanın İrəvan, Gəncə, Şirvan kimi şəhərləri də Osmanlıların əlində idi. Buna görə də hökmdar əv- vəlcə İrəvana gedib Çuxursəd əyalətini işğal altında sax- layan Əli paşa Həkim oğlunu cəzalandırmaq, İrəvandakı qalaları azad etmək, sonra digər Azərbaycan şəhərlərinə yollanmaq fikrində idi. ...Səhəri gün padşah Əfrasiyaba bənzər əmirlərlə birgə hərəkətə keçib, qalanın dövrəsinə yetişdi və ətrafı seyr etməyə başladı. Qalanın möhkəmliyinə və dözümlülüyünə söz ola bilməzdi. Qibleyi-aləmin kə- 1 Abbas İqbal Aştiyani. Tarix-e mofəssəl-e İran, səh.716 Yüklə 8,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|