Microsoft Word Islahatlar II doc
Yüklə 5,18 Kb. Pdf görüntüsü
|
16 mənaya malikdir. Dünya bazarının mürəkkəbliyi çox səviyyəliliyi onda çoxlu müxtəlif miqyaslı subyektlərin milli, transmilli şirkətlərin, ayrı-ayrı ölkələrin, qrupların təsir sferası və spesifikliyi ilə müəyyən olunmuşdur. Məlum olduğu kimi bazar mexanizminin əsas elementləri qiymət, tələb və təklifdir. İctimai tələbat səviyyəsini əks etdirən tələb kəmiyyəti əhalinin alıçılıq qabiliyyəti ilə məhdudlaşır. Təklif ictimai istehlakın dinamikasını göstərir və satılmaq üçün bazara daxil olan əmtəələrin (bazar fondlarının) cəmindən ibarətdir. Bazarda qiymətin hərəkəti son nəticədə əmək məhsuldarlığının, ictimai istehsalın həcminin və proporsiyasının dəyişməsini,pul gəliri dinamikasını əks etdirir. Bununla belə bazarın formalaşması ictimaiəmək bölgüsü və istehsalçıların təsərrüfat xüsusiyyətlərinin inkişafı və dərinləşməsi ilə üzvi sütdə bağlı tarixi prosesdir. Ölkələrin ərazisində yerləşmiş istehsal güclərinin və istehsalın müxtəlif alimlərinin sahəsində şirkətlər dünya bazarının subyektinə çevrilirlər. Dünya bazarında aparıcı rolu xaricdə istehsalıolan transmilli korposiyalar (TMK) və ayrı- ayrı ölkələr çıxış edirlər. Malları və xidmətləri ixrac edərək şirkətlər xaricdən o malların və xidmətlərin daxil olmasını təmin edirlər ki, onların həmin ölkələrdə istehsalı səmərəlidir. Başqa sözlə onların idxalını ixracatdan əldə edilən valyuta vəsaitlərinin hesabına mümkün edirlər. Əgər malların və xidmətlərin ixracatından daxil olmalar idxalı maliyyələşdirmircə (tədiyə balansının kəsiri zamanı) bu fərq xarici kapitalın ölkəyə axını ilə ödənilə bilər. Dünya bazarının fəaliyyətinin başlıca mexanizmi qiymətlərin qarşılıqlı münasibətindədir ki, buz zaman beynəlxalq qiymətlər daxili milli bazara nisbətdə daha sərbəstdirlər. Lakin dünya bazarı heç də mütləq sərbəst ola bilməz. Belə ki, onun subyektləri, ayrı- ayrı ölkələr beynəlxalq mübadilə ciddi məhdudiyyətlər qoyular və bu məhdudiyyətlər əsasən həmin ölkələrdəki davamlı iqtisadi sabitliklə diqtə olunur. Belə vəziyyət həmin ölkələrin 17 hökümətlərinin, ayrı-ayrı siyasi qüvvələrinvə bu kimi müəyyən dairələrin maraqlarından da asılıdır. Elə buna görə də kömrük rusumları, qeyri-tarif maneyələri, xarici kapitalın məhdudlaşdırılması, ixracata subsidiyaların ayrılması və sair tətbiq edilir. Dünya bazarının əsas tərkib hissələri mal və xidmət bazarının, işçi qüvvəsi bazarının, kapital bazarının, xüsusən də böyük rol oynayan valyuta bzarının qarşılıqlı münasibətlərindən asılıdır. Bunlar arasında əsrimizin səksəninci illərində aktiv fəallaşan maliyyə bazarı daha cəlbedicidir. Dünya bazarının coğrafi seqmentləşməsi bir tərəfdən dünya iqtisadiyyatının üç əsas mərkəzi ABŞ Avropa Birliyi və Yaponiya və digər tərəfdən Cənub və Şimalın qarşılıqlı münasibətləriilə müəyyənlişdirilir.Heç şübhəsiz ki, dünya bazarıdünya iqtisadiyyatının əyalətləri və yarım əlayətlərinin qarşılıqlı münasibətlərini də əhatə edir. Real proqnozlara görə yaxın gələcəkdə Şərqi Asiyanın da dünya iqtisadiyyatına gücü artacaq və o dünya bazarının mühüm hissəsinə çevriləcəkdir. Dünya maliyyə bazarı beynəlmiləl qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrin, kapitalın və maliyyə resurslarının müxtəlif formada mübadiləsi olan sferanı əhatə edir. Dünya ümumi bazarında maliyyə bazarı xüsusi yer tutur. Ayrı-ayrı maliyyə qrupları, banklar, kredit təşkilatları, dövlətlər, sahibkarlar biri digərinə müəyyən məqsədlər və mənafelər üçün kreditlər, birbaşa investisiyalar və ssudalar verərək qarşılıqlı mənafəətin əldə edilməsini reallaşdırırlar. Bu mühüm işdə dünya maliyyə bazarı, əsas maliyyə mərkəzləri müstəsna dərəcədə fərqlənirlər. Beynəlxalq maliyyə bazarı adətən pul bazarı və kapital bazarına bölünür. Kapitalın təqdimatı və alınması formasına görə isə bank kreditləri bazarı və qiymətli kağızlar bazarına ayrılar. Xarici valyutada daxili kreditləri nəzərə almaqla beynəlxalq bank kreditinin həcmi 1990-ci illərijn əvvəlində 7,5 trilyon dollar olmuşdur ki, bu da 1980-ci ildən 23 dəfə yüksəkdir. Elə bu illərdə tədavülə 2 trilyon dollar 18 beynəlxalq istiqraz olmuş, 1998-ci ildə isə birbaşa xarici investisiyaları kumulyativ məbləğinin həcmi 2,8 trilyon dolları çatmışdır. Beynəlxalq maliyyə bazarında avrobazarlar adlanan bazarlar xüsusi nəzərə çarpır. Bu bazarlar da müvafiq avrobankalrın vasitəsi ilə Avropanın qabaqçıl ölkələrinin valyutları, «ekyu» müasir mərhələdə isə daha çox «evro»nu satışa çıxarılır. Beynəlxalq maliyyə bazarının coğrafiyasından dominant yeri maliyyə mərkəzləri tutur. Burada qeyd olunduğu kimi əsas üç mərkəz Avropa, ABŞ və Yaponiya xüsusi yer tutur. Sonrakı bölgüdə Sinqapur, Syanqan gəlir. Yeni maliyyəmərkəzləri Karib hövzəsi ölkələri olan Panamada, Baqam, və Kayman adalarında formalaşmaqdadı. Müasir mərhələdə dünyanın 13 maliyyə mərkəzinə beynəlxalq bankaların 1000-ə qədər filial və bölməsi fəaliyyət göstərir. Ənənvi olaraq uzunmüddətli borc ayrımında Syurix və Frankfurt fərqlənirlər. Syurix və Lyuksemburq qızıl əməliyyatları üzrə Londonla birincilik üzrə rəqabət aparırlar. Fond bazarında isə bənzəri olmayan Nyu-York beynəlxalq fond birjası krallıq edir. İkinci yeri Tokio birjası tutur. İndi nəhəng fond birjaları da birləşməyə meyllidirlər. Bu tendensiya artıq ABŞ-da reallaşmaqdadı. Lakin Avropadakı birləşmə isə daga nəhəng bir təşkilatın, güc mərkəzinin yaranacağından xəbər verir. Artıq London, Frankfurt, Amsterdam, Brussel, Milan, Paris, Syurix və Madrid birjaları yeni qurumun-Avropa Birjalar İttifaqı təşkilatının yaranması haqqında memorandum imzalamışlar. Bu yaradılacaq yeni birjanın perpsektivləri şübhə doğurmur.Əgər bu birləşmə reallığa çevrilirsə onun kapitalının ümumi həcmi 6,8 trilyon dollara yüksələrək dünyada ilk yerə çıxacaaq. Maliyyə fyuçersləri ilə ticarətdə Çikaqo (SME), Nyu- York (COMEX) və London (LİFFE) birjaları liderlik edirlər. Dünya maliyyə bazarında onun iştirakçıları üçün beynəlxalq telekommunikasiya şəbəkəsi misilsiz əhəmiyyətdaşıyır. Mövcud şəbəkənin müasir genişliyi maliyyə Yüklə 5,18 Kb. Dostları ilə paylaş:
|