Microsoft Word Kamran Imanov Kitab Designed doc
Yüklə 4,58 Kb. Pdf görüntüsü
|
E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 17 tini yaxşılaşdıran Məlik şah haqqında onun fikrini nümunə göstəririk: “O, hər yerdə sakit və ədalətli idarəetmə şəraiti yaratmağı bacarırdı... özünün böyüklüyü ilə qətiyyən heç kəsə zərər vermirdi”. Ermənilərin türk etnosunun torpaqlarında yayılması və türklərin onlara münasi- bəti haqqında erməni tarixçisi Matevosdan olduğu kimi götürülən sitatı veririk: “Məlik şahın idarəçiliyi Allaha da xoş gəlir. Onun haki- miyyəti uzaq ölkələrə qədər yayılmışdır. Bu hakimiyyət ermənilərə rahatlıq gətirmişdir... Onun xristianlara olan mərhəməti aşıb-daşırdı. O, xalqlara atalıq qayğısı göstərirdi...” Sultan Fatehin idarəçiliyinin səciyyəvi xüsusiyyətini göstərən misal çəkəcəyimiz sonuncu sitat da ermənilərin etiraflarındandır: “Sultan Fatehin İstanbulu (Konstantino- polu) fəth etməsindən sonra demək olar ki, ermənilərin qarşısında ul- duz parladı, bu tarixi həqiqəti göstərmək lazımdır”. Bütün bu göstə- rilən xoş münasibətin əvəzində ermənilər Osmanlı Türkiyəsində soy- qırımla bağlı uydurmanı hər yerdə dünya ictimaiyyətinə zorla qəbul etdirməyə çalışırlar. Ermənilərin Cənubi Qafqaz vilayətində kök salması daha son zamanlarla bağlıdır. Bununla yanaşı, sovet hakimiyyəti dövründə Erebuni qalasının 2750 illiyi ilə bağlı məzhəkə çıxarıldı və onun adı İrəvanla (Yerevanla) eyniləşdirildi. Mənbələrdə göstərildiyi kimi, Urartu dövlətinin çiçəkləndiyi illərdə urartulular bu Zaqafqaziya əra- zisini düşmən torpağı kimi qəbul edir və sonralar oranı işğal edirlər. Belə çıxır ki, ermənilər Urartu dövlətinin tərkibinə vilayət kimi daxil olan illərdə Erebuninin əsası onlar tərəfindən düşmən ölkəsində qo- yulmuşdur. Ermənilər müasir İraq, İran, Türkiyə və Suriya ərazilərindən bu- raya soxularaq, gəlmə etnos kimi XV əsrdən başlayaraq tarixi Azər- baycan ərazilərində məskunlaşırlar. XVI əsrdə ermənilərin Azərbay- can xanlıqlarına köçmə prosesi fəallaşır, xüsusilə bu gün Ermənistan Respublikasının ərazisi hesab edilən İrəvan xanlığında onların kök salması sürətlənir. Elə bu illərdə xanlığın hökmdarı Rəvan xan məş- hur Şah İsmayıl Xətaiyə yazmışdı: “...Mesopotomiyadan Van gölü sahilinə, oradan da buraya-Qafqaza 8-10 adamdan ibarət kiçik qrup- lar şəklində oğuz-türk torpaqlarına köçən ermənilər şərtləşdirildiyi K A M R A N İ M A N O V 18 kimi, burada sənətkarlıqla məşğul olmaq əvəzinə, yurd salmağa səy göstərir, kilsələr tikir və bununla belə təsəvvür yaratmağa çalışırlar ki, onlar Qafqazın yerli sakinləridir, bu isə gələcəkdə bizə bir çox xoşagəlməz hallar gətirəcək. Bütün bunlar Ağ kilsədəki (Eçmiədzin) katolikosluqdan maliyyələşdirilir...” Doğrudan da, bu, ermənilərin bizim torpaqlarda məskunlaşması- nın başlanğıcını təsdiqləyən hikmətanə deyilmiş sözlər idi: əvvəlcə ayrı-ayrı ailələr, sonra kiçik qruplar və koloniyalar şəklində məskun- laşır, bununla da tarixi İrəvan xanlığında erməni dövlətçiliyi üçün zə- min yaradılırdı. Əlbəttə, ermənilərin Qafqaza, xüsusən də Naxçıvan, İrəvan və Qarabağ xanlıqlarının ərazilərinə-tarixi Azərbaycan torpaqlarına kö- çürülməsi Gülüstan və Türkmənçay müqavilələrindən sonra güclü tə- kan almışdır. Əgər XVI əsrdə İrəvan xanlığında 15 minə yaxın gəlmə erməni yaşayırdısa, eyni zamanda onların sayının kolonistlərin hesa- bına kəskin surətdə artmasına baxmayaraq, hətta 1828-ci ildə çar hö- kuməti tərəfindən İrəvan xanlığı ləğv olunaraq İrəvan vilayəti yara- dıldığı dövrdə də onun əhalisinin 80 %-i azərbaycanlılardan ibarət idi. Sovet dövrü də daxil olmaqla, son illər yerli türk elementlərinin öz tarixi torpaqlarından qovulması deportasiya xarakteri almışdı və ermənilərin buraya köçürülməsi mahiyyətcə Azərbaycan torpaqları- nın işğalı demək idi. Bütün bunlar yerli Azərbaycan əhalisi ilə mü- qayisədə köçkün ermənilərə daha geniş hüquqların və imtiyazların verilməsi ilə müşayiət olunurdu. Xatırladaq ki, Gülüstan müqavilə- sindən (1813-cü il) sonra Rusiya davamlı olaraq Azərbaycan xanlıq- larının ləğv edilməsini həyata keçirirdi və nəhayət, 1822-ci ildə Qara- bağ xanlığı da ləğv olunmuşdu. Onun ləğv olunmasından bir il sonra, 1823-cü ildə “Qarabağ əyalətinin təsviri” tərtib olunur və Azərbay- canlıların buradan zorla çıxarılması tədbirlərinə baxmayaraq, bu sə- nəddə çar idarələri tərəfindən qeydə alınmış 18563 ailədən yalnız 8,4 %-i erməni məliklərinin payına düşürdü. Sovet hakimiyyəti illərində də azərbaycanlıların tarixi yaşayış yerlərindən çıxarılması ilə yanaşı, Azərbaycan ərazisi davamlı olaraq, Ermənistan torpaqlarına birləşdi- E R M Ə N İ ( Y A D ) E L ( L İ ) N A Ğ I L L A R I 19 rilirdi. Əgər 1920-ci ilin may ayına qədər Azərbaycan ərazisi 114 min kv. km idisə, sonralar o, 28 min kv. km kəsilərək, 86 min kv. km-ə bərabər qalmışdır. Bununla Azərbaycanın ərazisi təxminən Er- mənistan ərazisi (29,8 kv.km) qədər azaldılmışdır. İndi erməniçiliyin öz etnoslarının tarixi yaşayış yerləri kimi elan etdiyi Azərbaycan torpaqları hesabına ermənilərin Cənubi Qafqaza köçürülməsinin qısa tarixi xronologiyası belə olmuşdur. Bu proses dinc yolla gedə bilməzdi, o, yerli əhaliyə qarşı soyqırımı xarakteri alan erməni terroru, təqib, zülm etməklə həyata keçirilirdi. Həmin proses həmişə erməni köçkünlərinə vaxtilə sığınacaq verənlərə münasibətdə tarixi yalan, saxtakarlıq, təhrif etmə, riyakarlıqla ört-basdır edilmişdir və bu gün də onların bizim mədəni irsimizə iddiaları ilə yanaşı, tor- paqlarımıza olan ərazi iddiaları ilə müşayiət olunur. İndi isə “Gəldim,...” adlı birinci hissəni başa çatdıraraq, görünüşü dəyişdirilmiş latın triadasının “... Gördüm” adlı ikinci hissəsinə keçirik. K A M R A N İ M A N O V 20 §2. “... Gördüm...”də ermənilərin Cənubi Qafqaz torpaqlarında nə ilə qarşılaşdıqlarından bəhs olunur Hər şeydən əvvəl, biz ermənilərin Azərbaycan torpaqlarına kolo- niyalar şəklində köçürülməsinin başlanması ilə bağlı həmin dövrə kiçik bir ekskurs etməli olacağıq. XVI-XVII əsrlərdə Səfəvilər döv- ründə Azərbaycan dili (türkcə) dövlət, saray və siyasət dilinə çevrilir. Əcnəbilərin bir neçəsinin bu dil haqqında fikirlərindən misal gətirək. İtaliya səyyahı Petra della Valle: “Sarayda mənə aydın oldu ki, türkcə fars dilindən daha çox işlənir...” Fransız səyyahı Jan Batist Tavernye: “Türkcə-Şərq dillərinin ən asanıdır. Bu dilin ləyaqəti, bu dildə danış- mağın gözəlliyi, onun səslənməsi ona gətirib çıxarıb ki, bu dil saray- da, bütövlükdə, imperiyada yeganə danışıq dili olmuşdur.” XVIII əsrdə ruslar Qafqaza gələrkən, bu bölgədə qarşılıqlı an- laşma dilinin təşəkkül tapmasına böyük tələbat yaranmışdı. Belə bir ehtiyacı isə yalnız Azərbaycan türkcəsi ödəmişdir. Təsadüfi deyil ki, I Pyotr Xəzərə səfərinin səbəb və məqsədlərini elan edərkən, bunları məhz Azərbaycan dilində xüsusi bir manifestdə ifadə etmişdi. XVIII əsr ərzində Terek və Kuban boyunca yaşayan Şimali Qafqaz xalqları Rusiya imperiyasının mərkəzi ilə yazışmanı bir qayda olaraq Azər- baycan dilində aparırdılar. Qeyd edək ki, Rusiyanın əsgi sənədlər saxlanılan Dövlət arxivində yalnız bir beşillik dövrü (1783-1787-ci illər) əhatə edən 925 sənəddən 816-nın mətni, yəni 88%-i Azərbay- can dilində yazılmışdır. Təsadüfi deyil ki, çar hökuməti rus məktəblə- rində Azərbaycan dilinin öyrənilməsinə dair xüsusi qərar qəbul et- mişdi. O, Transqafqaz dövlət xidmətində çalışanlar üçün 1802-ci ildən etibarən xüsusi məktəb açmışdı. Həmin məktəb 1829-cu ildə gimnaziyaya çevrilmiş və burada gələcək dövlət qulluqçuları intensiv şəkildə Azərbaycan dilini öyrənmişlər. Çar hakimiyyətinin atdığı bu addımların diqqətəlayiq əsası var idi. Xüsusilə Qafqaz canişinliyi yerli kadrların hazırlanması ilə bağlı Rusiya Maarif Nazirliyinə məlu- Yüklə 4,58 Kb. Dostları ilə paylaş:
|