Microsoft Word Kitab-2 cbs doc

16
dilind  d  buraxılmı dır. Az rbaycanca q zetin adı "Tiflis  xbarı"
idi.
"Zakavkazski vestnik" q zetinin ilk sayını redaktor  v zi
kimi "Sovetnik Lyubarski" imzalamı dır. 1841-ci ild n redaktor 
yerind  " spolnyayu i doljnosti vitse-qubernatora Vasilkovski" im-
zası gedir. Sonra is  P. oseliani redaktor olur. Q zet ardıcıl olaraq 
nb  günl ri çıxır, h r il 52 sayı buraxılırdı.
"Zakavkazski vestnik" iki müst qil öb d n ibar t idi: r smi
v  qeyri-r smi. R smi  öb d   f rmanlar, hökum t v  inzibati 
orqanlara aid materiallar, dig rind  is  Zaqafqaziya xalqlarının
iqtisadi v   m d ni h yatını ks etdir n, rus m d niyy tini t bli
ed n materiallar d rc olunurdu. 
Redaksiya qeyri-r smi  öb nin açılmasının m qs di bar d
yazırdı: "Zakavkazski vestnik" q zetinin qeyri-r smi  öb sinin
m qs di oxucuları Zaqafqaziya ölk sinin keçmi  v  müasir m i ti
il  tanı  etm kdir. Burada kiçik hekay l r, gürcü, erm ni v  tatar 
(Az rbaycan) dill rind n t rcüm  edilmi  tarixi m qal l r, arxeo-
qrafiya, yumor, ölk  üzr  s yah tl r, felyetonlar d rc edil c k". 
1845-ci ild n "Zakavkazski vestnik"d  Bakı h yatına, xüsu-
sil  Bakıda neft emalı m s l l rin  dair ilk publisist materiallar 
buraxma a ba ladı. Q zet Zaqafqaziyada pambıqçılı ın inki af
perspektivl rin  dair bir neç  publisist m qal  d rc edib, dünyada 
pambıqçılı ın yayılması – AB , Misir v  ba qa ölk l rd  bu qiy-
m tli bitkinin bec rilm si, növl ri, s naye
h miyy ti v  s. 
haqqında m lumat vermi dir. Bu q zet sonralar qeyd etdiyimiz 
kimi gürcü v  Az rbaycan dill rind   d  buraxılmı dır. T dqiqatçı
A.Z.Abrami vili h min q zetin birinci nömr sini tapmı , foto-
sur tini m tbuatda çap etdirmi dir. Foto-sur td n v  mü llifin 
verdiyi m lumatdan aydın olur ki, "Zakavkazski vestnik” 1845-ci 
ild   n r edilmi dir. Q zet r smi dövl t m lumatlarını ver n, f r-
manları, q rar v  qanunnam l ri yayan bir orqan idi. Q zetin re-
daktoru Platon  oseliani, t rcüm çisi Babacan Lazarev olmu lar.
Bu q zet d  çox davam etm mi dir. D qiq olmayan m lumata 
gör  1846-cı ild  ba lanmı dır.
(1)

---

17
“ kinçi”nin n ri il  (1875, 22 iyul) bu co rafiyada v ziyy t
tamamil   d yi di. “ kinçi” q zetind , t kc  dövrün Az rbaycan 
gerç klikl ri, probleml ri i ıq üzü görürdü. " kinçi"nin bir sıra
saylarında h min dövrd  çıxan, qatı mill tçi mövqeyind  dayanan 
erm ni q zeti "M ak" v  onun redaktoru Arsruni il   k skin pole-
mikaya t sadüf olunur. H.Z rdabinin m n vi birliyin vacibliyi 
haqqındakı fikirl rin  torpaq iddiaları il  cavab ver n Arsruni 
yazırdı: "Verin biz  el  yerl ri ki, keçmi d  onları güc il   z bt
etmisiniz v  ondan sonra gedib ittihadu-islami o s hralarda el yin
ki, orada islam bina olub". 
Arsruninin bu açıqlamasına s br göst r n Z rdabi yüks k
m d niyy tl  erm ni iddialarına cavab vermi di: "Ey c nab Ars-
runi, g r ki, c nabınız do ru buyurursunuz ki, z man miz elm 
z man sidir v  bu halda erm nil r bizd n artıq elm-t hsil etm y
raqibdirl r, amma neç  yüz ildir ki, biz erm nil r il  qon uluq
edirik, indi c nabınıza eyib deyilmi ki, bizim aramızda
dav t
salırsınız?" 
(2) 
Qohum v  qeyri-qohum xalqlar arasındakı çoxsaylı laq l r
dill rin daha çox lü
t t rkibin , b z n d  qrammatik qurulu una
da öz t sirini göst rir. Bu c h td n, H s n b y dilimizin Qafqaz v
dig r azsaylı xalqların dill ri il
laq l rin  toxunur, h tta, qon u
dill rin s rh dl rind  ikidilli mühitl rin formala masını qeyd edir: 
“... Bu s b bl r  gör , indi o tayfaların dill ri il
trafda olan 
tayfaların dill ri arasında dil davası (dil  laq l ri – M.M)  idd t
edib. Da ıstanın bizim t r fl rd  olan tayfaları ki, Samur, Tabasa-
ran, Qumuq v  Kür  okruqlarında sakin olurlar, bizim il  gedi -
g li l ri artıq oldu una mirur il  bizim türk dilini öyr nib türk-
l irl r”.
(3)
Xalqımızın v  dilimizin tarixin  müxt lif baxı lar uzun ill r
davam ets  d , H s n b y Az rbaycanın q dim zamanlardan  z li
türk yurdu olmasını tarixi faktlarla t sdiql yir. O, g lm
ran tayfa-
larının ümumünsiyy t vasit si kimi türk (Az rbaycan) dilind n
istifad  etm si n tic sind  onların dilinin türkl m sini t bii
proses kimi d y rl ndirir: “Da ıstan tayfalarından sonra bir qeyri 
tayfalar da bizim Qafqaza  ran t r find n g lib düz yerl rd  sakin 

---

18
olurlar. Onların b zil ri
r b, b zil ri fars v   b zil ri türkm n
olub. O  r b v  türkm n tayfalarının indi birc  adları qalıb. M -
s l n: “ r b ahverdi”, “ r b Balo lan”, Göyçayın yanında olan 
türkm nl r v  qeyri dil davasında onlar m
lub olub lap türk-
l ibl r...”.
(4)
T dqiqatçı A.A ırlı yazır ki, 1877-ci ild   " kinçi"nin 20-ci 
sayının ilk s hif sind  bel  bir elan vardı: "Biz x st  oldu umuza 
gör , ilin axırıncı nömr l ri öz vaxtında çıxmayacaq v  onların
haçan çıxması m lum deyil". M hz, bu elanın çap olundu u
saydan sonra " kinçi" qapadıldı. Burada az rbaycanlı
haliy
dü m n münasib ti il  seçil n yeni Bakı qubernatoru Ruzinin d
rolu vardı.
H.B.Z rdabi dili mill tin varlı ının
sas atributlarından
sayırdı. O, bütün dill r , o cüml d n d  azsaylı xalqların dill rin
hörm tl  yana ma ın t r fdarı idi. B zi azsaylı xalqların dilinin 
m n yini leksikası sasında mü yy nl dirib, qorunub saxlanma-
sını vacib hesab edirdi: “Gürcüstanda ud adlı bir tayfa var ki, onun 
dilind  Misir  hlinin dilind n çox sözl r var. Q dim tarixl r
bina n Misir  hli bir neç  min il bundan  vv l Gürcüstanı z bt
etmi l r imi . Bel  görünür ki, onların bir güruhu bizim Gürcüs-
tanda qalmı  imi . Çünki zikr olan ud tayfası mürur il  azalıb t l f
olur v  yavuq zamanda bilm rr  yox olacaqdır, ona bina n indi 
elm sahibl ri ol tayfanın dilini öyr nib onun Misir  hli olma ını
sübut edirl r”.
" kinçi"nin ba lanmasından iki il sonra S id Ünsizad
"Ziya" q zeti il  bu bo lu u aradan qaldırdı. “Ziya” H s n b y
Z rdabinin " kinçi"sind n sonra Az rbaycan milli m tbuatı tarixi-
n  öz möhürünü vurdu. 
“Ziya” q zetinin ba lanmasından sonra – 1882-ci il 
oktyabrın 20-d  “K kül” jurnalının n rin  icaz  verilmi di.
Jurnal r b, fars v  Az rbaycan dill rind  n r edilirdi. "K kül"ün
ilk sayı 1883-cü ilin yanvarında çıxmı   v  11-ci saydan sonra 
radaktor C lal Ünsizad  (S.Ünsizad nin qarda ı – N.N) bu m tbu
n ri eyni adlı q zet  çevirmi dir.

---