25
salaq. M s l n, 22 iyul 1917-ci ild ilk nömr si n r ba layan
“Qolos tatarı” (Tatarların s si) q zeti rus dilind Krım müs lman-
larının n ri kimi f aliyy t
ba layır. Q zetin 23 sentyabr
1917-ci ild i ıq üzü gör n
9-cu sayında Krım tatarları
il ba lı kifay t q d r
informasiyalara rast g linir.
Arxivd yerl diril n daha
bir q zet – “Türkestanskiy
kray” (Türküstan vilay ti)
q zeti 1916-cı ilin 5
aprelind i ıq üzü gördü.
Müasir “Kaspi” q zeti XX
srin sonlarında – 1999-cu
ilin yanvar ayında media
meydanına v siq aldı. Bu,
el bir dövrün ba lan ıcı idi
ki, artıq Az rbaycanda söz
v m tbuat azadlı ı b rq rar
olmu , kütl vi informasiya
vasit l rinin qanunvericilik
bazası formala mı , yeni q zetçilik n n si yaranmı dı.
“Kaspi” i ıqlandırdı ı hadis v prosesl r hansı meyarlarla
yana dı ını, f aliyy tind hansı milli v b
ri, dövl ti, m d ni-
m n vi d y rl ri
sas tutdu unu ilk sayında “Hörm tli oxucu”
ba lıqlı m qal -müraci tind bel izah v b yan etmi dir: “Bizim
üçün h yatda bir qiym t meyarı var: v t nin v onun v t n-
da larının ümumi maraqları, do ma Az rbycanımızın ümummilli
m nafel ri. Biz xalqa v V t n xidm t ed nl r sadiq dost, daimi
mütt fiq, xalqdan v v t nd n istifad ed r k öz ambisiyalarını
h yata keçir nl r ciddi müxalif t, xalqa v v t n qar ı çıxanlara
barı maz dü m nik. Bu m nada biz bir q d r sözün yax ı m na-
sında “mill tçi radikalizm” t r fdarıyıq”.
26
Burada “Kaspi” q zeti “V t nin v onun v t nda larının
ümumi maraqlarını” sas tutdu unu bildir rk n çoxmill tli respub-
likamızda milli, etnik v dini f rql ri n z r almadı ını, y ni h r
hansı etnik qrupa, dini etiqada m nsublu undan asılı olmayaraq,
bütün Az rbaycan v t nda larının m nafel rini eyni mövqed n
müdafi etdiyini b yan edir. Q zet dövl t siyas timizin milli
ovinizmd n uzaq, ümumb
ri v tolerantlıq prinsipl rini öz
f aliyy tind
sas tutur: “Bununla yana ı, xalqa v V t n xidm t
ed nl r sadiq dost oldu u kimi, xalqdan v v t nd n
xsi v
siyasi ambisiyaları üçün istifad ed nl r qar ı, kimliyind n asılı
olmayaraq, ciddi müxalif mövqed , y ni “xalqa v v t n qar ı
çıxanlara barı maz dü m ndir”.
1900-cü ilin dekabrında n r ba layan " skra" q zeti Az r-
baycanda yeni tipli dövrü m tbuatın bünövr sini yaratdı.
1906-cı ild yerli bol evikl r Az rbaycan, rus v dig r
dill rd leqal v gizli sur td 7 q zetin n rini h yata keçir bil-
mi dil r ki, bunlardan biri d "Bakinskiy raboçi" olmu dur. Q ze-
tin ilk sayı 1906-cı il mayın vv lind buraxılmı dı. Onun n rinin
t kilind v çapa hazırlanmasında bol evikl rd n P.A.Çaparidze,
V.P.Nagin, V.A.Radus-Zenkoviç v ba qaları yaxından i tirak
etmi dil r.
A.A ırlı “Az rbaycan m tbuat tarixi” (1875-1920) s rind
yazır ki, "Hümm t" (1904-cü ilin oktyabrında n r ba layıb –
N.N), "Bakinskiy raboçi" kimi q zetl rl yana ı, 1906-cı il may
ayının 26-da h ft d iki d f i ıq üzü gör n, bol evikl rin ilk leqal
q zeti "D v t-Qoç" n r ba layıb: “ lk sayında sosial-demokrat
ideyasını t bli ed n, xalqlar arasında dinc birg ya ayı ın vacibli-
liyini q zet s hif sin çıxaran "D v t-Qoç"un c mi 19 sayını çap
etm k mümkün olub. Q zetin ilk sayı n r edildikd n 16 gün
sonra, 1906-cı il iyunun 12-d n 17-n kimi eyni adda v rus dilin-
d "Prizıv" q zeti n r olunma a ba ladı”.
Az rbaycanın ictimai-siyasi fikir tarixind , maarifçilik
h r katının geni l nm sind "
rqi-Rus" q zetinin mühüm xid-
m tl ri var. O, XX srin ilk, h m d günd lik Az rbaycan q zeti-
dir. Müxt lif xalqların nümay nd l rinin i tirak etdiyi bu m tbu
27
orqanı
rqd Çin hüdudlarınad k yayılan, din ayrı, dil ayrı
ziyalıların qabaqcıl fikirl rinin s rgisi adlandırırdılar.
Az rbaycanda qadınlara m xsus ilk m tbu orqan – " ıq"
adlanan q zetin ilk sayı is 1911-ci il yanvar ayının 22-d çapdan
çıxıb. " ıq"ın bir s hif sind rus dilind m qal l r d çap olunur-
du. M cmu nin 1911-ci ilin yanvarından 1912-ci ilin dekabrına
q d r 64, b zi m nb l r gör is 68 sayı i ıq üzü görüb.
1919-cu ild 20-d n çox bol evik q zeti n r olunmu dur.
Az rbaycan dilind – "Bakı F hl Konfransının
xbarı", “Az r-
baycan g ncl ri”, "Hürriyy t", "Haqq", "Füq ra s dası", "Z hm t
s dası", "Oktyabr inqilabı", "G nc i çi", "Az rbaycan füq rası",
rus dilind – "Nabat", "Molot", "Proletari", "Raboçiy put", "Qolos
truda", "Bednota", "Molodoy raboçiy", "Novıy mir" v ba qaları
Az rbaycan bol evikl rinin n r etdikl ri q zetl r idi.
Ara dırmaçı-alim N siman Yaqublu Az rbaycanda rus dilin-
d n r edilmi q zet v jurnalları bel t snifatlandırır: “Bakiniskiy
listok” (Bakı, 1871); “Bakinskiye izvestiya” (Bakı, 1876-1880);
“Kaspiy” (1881-1919); “Bakiniskiy torqovo promı lennıy listok”
(1888-1893); “Bakinskiye qubernskiye vedomosti” (1894-1900);
“Baku” (1905); “Duxovnıy xristianin” (1890); “Bakinskaya qa-
zeta” (1906); “Bakinskaya jizn” (1906); “Bakinskiy qolos” (1906);
“Bakinskiy dosuq” (1906); “Bakinskiy raboçiy” (1906); “Eli-
zavetpolskiye otqoloski” (Elizavetpol, 1906); “Bakinets” (1907);
“Bakinskaya nedelya” (1907); “Bakinskiy den” (1907); “Qolos
Baku” (1907); “Bakinskoe exo” (1908); “Bakinskaya pravda”
(1910); “Bakinskaya zvezda” (1911); “Na e slovo” (1913); “ u-
inskaya jizn” ( u a, 1915); “Svobodnoe slovo” (1917); “Edinaya
Rossiya” (1918); “Rossiya” (1920); “Raboçaya put” (1920).
XX srin vv ll rind erm ni dilind h m Bakıda, h m d
yal tl rd bir sıra m tbu orqanlar f aliyy t göst rirdi: “Aykakan
a xar” (Tiflis, G nc , Bakı, 1864-1879); “Azqaqrakan andes”
( u a, 1895-1900); “Banvori dzayn”, “Bari lur”, “Kuraknori tert”,
“Motsak”, “Koç-devet” (Bakı, 1906); “Bakvi dzafi”, “Erand”,
“Kiraki”, “Lusadenin”, “Tatron ev eraj utyun” (Bakı, 1913);
“Arev”, “Çil”, “ aviq” (Bakı, 1914); “Paykar” ( u a, 1914); “Fay-
Dostları ilə paylaş: |