Microsoft Word kitab-ahmed cavad-son docx
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
15
nöqtə qoyulmasında onun vaxtilə Bağırovla olan bu qısa müddətli tanışlığının müdhiş rolu tamamilə aydındır... 1922-ci ildə Ə.Cavad Bakıda Pedaqoji Ali məktəbə daxil olur. 1923-cü ildə həbs edilir. O, görkəmli azadlıq mücahidi, M.Ə.Rəsulzadənin silahdaşlarından Mirzəbala Məhəmmədzadə- nin Türkiyəyə getməsini təşkil etməkdə ittiham olunur. Lakin itti- ham sübuta yetmir və Ə.Cavad azad olunur. Nərimanov texniku- munda dil və ədəbiyyat dərsləri deyir, 1924-cü ildə “Ədəbiyyat cəmiyyəti”nin katibi seçilir. 1925-ci ildə “Maarif və mədəniyyət” jurnalına məsul katib təyin olunur. İşləyə-işləyə təhsil aldığı Ali Pedaqoji İnstitutu bitirir. (Şəhadətnamə № 86, 1926-cı il). Bun- dan sonra Ə.Cavadın pedaqoji fəaliyyət meydanı daha çox ali məktəblər olur. O, Azərbaycan Politexnik İnstitutunda müəllimlik etmiş, Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda dosent olmuş, institutla birgə 1930-cu ildə Gəncəyə köçmüş, bir qədər sonra burada dilçilik kafedrasına başçılıq etmiş, həmin institutda rus dili üzrə ilk professorlardan biri olmuşdur. Uzun illər texnikum və ali məktəblərdə dərs demiş Ə.Ca- vad öz ömrünü şam kimi əridərək millətin balalarına savad, elm, vətəndaş qeyrəti aşılamışdı. Şagirdləri, tələbələri bu dərin bilikli, yüksək mədəniyyətli, şair ürəkli müəllimi sevir və yüksək də qiy- mətləndirirdilər. Təhsili tamam edib Azərbaycanın müxtəlif böl- gələrinə dağılışan bu gənclər öz müəllimlərini unutmur, onunla məktublaşır, xalqın maariflənməsinə necə xidmət etdiklərindən yazır, Ə.Cavada dönə-dönə öz dərin təşəkkür və minnətdarlıqları- nı bildirir, onun etimadını doğruldacaqlarına söz verirdilər. Tağı Həqqi 27 iyun 1927-ci il tarixli məktubunda açıqca etiraf edirdi ki, “Bu gün özümdə hiss etdiyim qırılmaz qüvvəti və sönməz eşqi mənə Siz bəxş etmisiniz... Sizdə həqiqi bir iman var”. Bəziləri isə şer sahəsində öz qələm təcrübələrindən nümunələr göndərib məs-
16
ləhət istəyir, müəllimlərinə məhəbbəti də mənzum parçalarda ifa- də edirdilər.
Sənin nurun işıq salır gözlərə, Çalış deyir, oxu deyir bizlərə, Öyrən elmi, alış deyir sözlərə, O sözlərin cümlə-canı səndədir. (Əhməd Quluzadə, 22 aprel 1925-ci il).
1927-ci ildə Lənkərandan göndərdiyi məktubda “tam dörd il zəh- mət və məşəqqət çəkib bizi hazırlayan ustadıma” deyə müraciət etdiyi müəlliminə layiqli hədiyyə kimi “Qırıq saz” adlı şer yazıb göndərmişdir. Nizami Muzeyində Ə.Cavada - şair və müəllimə dərin məhəbbət, böyük ehtiram və minnətdarlıq duyğusunun ifadəsi olan bu cür məktublar çoxdur. İdeoloji sahədə rəhbər orqanlar, “Qızıl qələmlər” cəmiyyə- ti, onun fəal üzvləri olan “proletar” şairləri, bir sözlə Ə.Cavadın əleyhdarları vaxtaşırı ona qarşı rəsmi və qeyri-rəsmi çıxışlar edir, yalanlar uydurur, “düz yola”, yəni məcburən yeni quruluşu, onun bütün sahələrdəki işini tərənnüm etməyə çağırır, belə olmayacağı təqdirdə çox böyük cəzalara məruz qalacağı ilə hədələyirdilər. Belə bir vaxtda Ə.Nazim Moskvada çap olunmuş bir məqaləsində (“Peçat i revolyusiya”, N 7, 1929-cu il) göstərdi ki, İstanbulda buraxılmış “İstiqlal uğrunda” adlı kitabda Ə.Cavadın da bir neçə şeri dərc olunmuşdur. Bu xəbər şairin ətrafında onsuz da gər- ginləşmiş mühitdə bir bomba kimi partladı və bu partlayış çox geniş miqyasda əks-səda verdi. 20-ci illərin axırlarına doğru Azərbaycanın ədəbi mühitindəki vəziyyət və bu vəziyyətdə Ə.Ca- vada münasibət haqqında nisbətən aydın təsəvvür oyatmaq 17
məqsədilə həmin məsələ ilə əlaqədar bir qədər ətraflı məlumat verməyi məqsədəuyğun sayıram. Şair “Şiddətli protesto edirəm” (“Kommunist” qəzeti, 31 oktyabr 1929-cu il) adlı etirazında göstərdi ki, Aprel inqilabından sonra əlaqədar olmadığı bir təşkilat tərəfindən nəşr edilən bu kitabdan xəbəri olmadığı kimi, hansı əsərlərinin də həmin kitaba düşdüyünü bilmir. Ə.Cavadın bəyanatı ehtirasları daha da qızış- dırdı, ondan “səhvlərini” etiraf etməyi gözləyən opponentlərini qəzəbləndirdi. “Kommunist”, “Bakinski raboçi”, “Yeni yol”, “Gənc işçi” qəzetləri xüsusi bir sehirli çubuqla hərəkətə gətirilmiş kimi səs-səsə verib, tək imza ilə, imzasız, bir neçə imza ilə dərc olunmuş yazılarında Ə.Cavadı inqilabi duyğudan uzaq olmaqda, quruluş əleyhinə böhtan yazmaqda, gənc müəlliflərə pis nümunə göstərməkdə ittiham edir, onun yaradıcılıq fəaliyyətindən, müəl- limlikdən uzaqlaşdırılmasını tələb edirdilər. “Kommunist” qəzeti özü bircə gün əvvəl dərc etdiyi etiraz yazısından peşiman olub- muş kimi noyabrın 1-də çıxan növbəti sayında Ə.Cavadın cəmi üç xırda abzasdan ibarət olan əl boyda etirazına az qala bir “pad- vallıq” redaksiya məqaləsilə cavab verir. Güman etmək olar ki, şairin məktubuna qeyri-rəsmi, iftiraçı, təhdidedici cavab hələ Ə.Cavadın etirazı dərc olunmamış hazırlanmışdı. Redaksiya mə- qaləsindən verdiyim bu bir neçə parça onun həm məzmunu, həm də ahəngi barədə obyektiv təsəvvür oyatdığı üçün əlavə şərhə ehtiyac görmürəm. Əlbəttə, məqalənin ümumi mədəni-etik səviyyəsinə uyğun da sərlövhəsi “seçilmişdi”: “Keçinin andına- mı, xoruzun quyruğunamı? (Cavadın protestosu münasibətilə)”. Bu da cavabdan cümlələr: “Bizi maraqlandıran məsələ hər şeydən əvvəl budur ki, nə üçün müsavatçılar öz kitablarında... Həsən, Hüseyn, yaxud Vəli- nin deyil, haman-haman Cavadın əsərlərini dərc və nəşr edirlər? Hamı, xüsusən Cavadın özü bu məsələ üzərində düşünməlidir.
18
Cavadın əsərlərindən müsavat ruhu, müsavatçılıq iyi gəlir. Bu əsərlər mövzu etibarilə göllər, meşələr, bulutlar və sevgilərə racedir və bu günkü Azərbaycan oxucularına əsla lazım deyildir. Bunu dəfələrlə qəzetimiz səhifələrində Cavada göstərmişiz... Bundan sonra Şura hökuməti və sosializm uğrunda Azərbaycan əməkçilərinin mübarizəsini qəbul və təsdiq etdiyinə (dair) həqiqi, müəyyən sübutlar olmadıqca Cavada və onun protesto-etirazına inanmaq olarmı?.. Biz heç vaxt yol verməriz ki, Şura müəssisələ- rində işləyənlər... duz-çörəyimizi yeyənlər bizə təpik atsınlar, Krılovun şerindəki donuz olsunlar. Heç kəsə, xüsusən Cavada böylə etməyə izin verməriz... Xüsusilə Cavad böylə etsə əlini kəsəriz!”. Konkret müəlliflərə gəldikdə isə məsələn, Ə.Vəliyev bu fikirdə idi: “Biz hər şeydən əvvəl Ə.Cavad kimi müsavatçı şairlə- rin iç üzünü açmalı və onları şura yazıçılarına yaxın buraxmama- lıyız. Halbuki Cavadlar bizim Müşfiq kimi bəzi yoldaşları öz tə- siri altına almaqla onların ruhunu zəhərləyirlər. Böylə işlərə qəti olaraq nəhayət verməliyiz”. (Proletar Yazıçıları Cəmiyyətinin no- yabrın birində çağırılmış geniş iclasındakı çıxışından. “Kommu- nist” qəzeti, 3 noyabr, 1929-cu il) Hətta Hacı Kərim Sanılı kimi yaşlı, təcrübəli bir şair də bu vurha-vurdan kənarda qalmağı özü- nə rəva bilməyib, 5 noyabr 1929-cu il tarixli həmin qəzetdə bu sətirləri çap etdirmişdi: “Cavad Azərbaycanda kimi ağa görmək istəyir? Sarı Ələkbərimi? Onun qoçuları(nımı)? Bakıya Sallaq Dadaşı, Teymur bəyi, Qoçu Nəcəfqulularımı dirildib gətirmək is- təyir?.. Əyər Cavadın sözü ilə fikri müvafiq deyilsə, əyər o, müsavatçılarla bir yolda getmək istəyirsə, o zaman özünü tək gö- rəcəkdir və Azərbaycanın qızıl gülləri ona tikan görünəcəkdir”. “Yeni yol” qəzetində dərc olunmuş “Cavada nifrət” (6 noyabr, 1929-cu il) məqaləsində də qəzetin öz “kollektiv müxbirləri”nin etirazındakı ahəng hədələyici idi. “Biz Ə.Cavadın çürük müsavat Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|