2
KONFRANSIN TƏŞKİLAT KOMİTƏSİ
Akad. A.M.Məhərrəmov
sədr, rektor
AMEA-nın müxbir üzvü,
prof. A.H.Kazımzadə
sədr müavini, Elm və innovasiyalar üzrə prorektor
Prof. İ.N.Əliyeva
üzv, Tədrisin təşkili və təlim texnologiyaları üzrə prorektor
Prof. S.T.Hacıyev
üzv, Sosial məsələlər, tələbələrlə iş və ictimaiyyətlə əlaqələr üzrə
prorektor
AMEA-nın müxbir üzvü,
Prof. N.Q.Cəfərov
üzv, Atatürk Mərkəzinin müdiri
AMEA-nın müxbir üzvü,
Prof. N.A.Paşayeva
üzv, kafedra müdiri
Fil.f.d. E.H.Məmmədov
üzv, Filologiya fakültəsinin dekanı
Dos. M.T.Vəliyev
üzv, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının dosenti
Prof. T.H.Hüseynov
üzv, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasının professoru
Prof. S.Ə.Abdullayeva
üzv, kafedra müdiri
Prof. C.Q.Nağıyev
üzv, kafedra müdiri
Prof. A.C.Hacıyev
üzv, kafedra müdiri
Prof. H.A.Əsgərov
üzv, kafedra müdiri
Prof. L.H.Quliyeva
üzv, kafedra müdiri
Prof. M.M.Cəfərov
üzv, kafedra müdiri
Fil.ü.e.d. R.B.Əskərov
üzv, kafedra müdiri
Fil.ü.e.d. S.H.Orucova
üzv, kafedra müdiri
Dos. Ə.M.Paşayeva
üzv, kafedra müdiri
Dos. S.V.Abbasova
üzv, kafedra müdiri
Dos. A.Q.Abbasov
üzv, kafedra müdiri
Dos. B.İ.Hacıyev
üzv, kafedra müdiri
Dos. E.N.Fərəcullayeva
üzv, kafedra müdiri
Prof. E.İ.Əzizov
üzv,Türkologiya kafedrasının professoru
Prof. Ə.Ə.Rəcəbli
üzv, Ümumi dilçilik kafedrasının professoru
Dos. F.A.Şiriyev
üzv, HİK-in sədri
Dos. D.M.Qənbərov
üzv, Tələbə HİK-in sədri
Fil.ü.f.d. Ü.H.Hüseynova
məsul katib, böyük elmi işçi
© Bakı Dövlət Universiteti, 2016
3
I TÜRKOLOJİ QURULTAY – TÜRK XALQLARININ
İNTEQRASİYASINDA YENİ MƏRHƏLƏ
ELÇİN MƏMMƏDOV
Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru
Bakı Dövlət Universiteti Filologiya fakültəsinin dekanı
TÜRK DÜNYASININ ŞANLI VƏ QANLI TARİXİ – I BAKI TÜRKOLOJİ
QURULTAYI (1926)
Açar sözlər: Türkoloji qurultay, Bakı, türk dünyası, dilçilik məsələləri, represiyya.
Turkicology Congress is one of the noteworthy events that have laid the foundation for a new stage in the
cultural integration of the Turkic peoples. At the Congress were adopted representing the great perspective of
addressing the problems which have become the object of thorough discussions, developed the scientific and
methodological principles of the transition to a new alphabet with the Latin alphabet.
Key words:
Turkicology Congress, Baku, Turkic peoples, language issues, repression
1926-cı ilin 26 fevral - 6 mart tarixlərində respublikamızın paytaxtı Bakı şəhərində təşkil edilmiş I
Türkoloji Qurultay XX əsrdə türk dünyasının, eyni zamanda, Azərbaycan xalqının elmi-mədəni və ictimai-
siyasi həyatında baş vermiş ən əlamətdar hadisələrdən biridir.
Türk coğrafiyasının mədəni inteqrasiyasına yönəlmiş və olduqca mühüm bir mərhələnin əsasını qoy-
muş bu tarixi hadisə, birinci növbədə, öz mahiyyəti və çoxsaylı türk xalqları üçün bir sıra taleyüklü məsə-
lələrin gündəmə gətirilməsi və sistemli şəkildə gerçəkləşdirilməsi baxımından müstəsna əhəmiyyət kəsb edir.
Məhz bu qurultayın tribunasında SSRİ ərazisində yaşayan türk xalqlarının dili, ədəbiyyatı, tarixi,
əlifbası, etnoqrafiyası və mədəniyyəti ilə bağlı yaxın gələcək üçün düşünülmüş bir sıra əhəmiyyətli qərarlar
qəbul edilmiş, latın qrafikalı əlifbaya keçidin elmi-metodik prinsipləri ətraflı şəkildə işlənib hazırlanmışdır.
Qurultaya müxtəlif ölkələrdən 131 nəfər nümayəndə qatılmış, 17 iclas keçirilmiş, türklərin, bütöv-
lükdə Türk coğrafiyasının dili və tarixinə, etnogenezisi və etnoqrafiyasına, ədəbiyyatı və mədəniyyətinə dair
38 məruzə dinlənilmişdir. İclasa Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri Səməd Ağamalıoğlu
sədrlik etmiş, qurultayın Rəyasət Heyətinə aşağıdakı şəxslər seçilmişdilər: Səməd Ağamalıoğlu, Ruhulla
Axundov, Həbib Cəbiyev, tanınmış şərqşünas-tarixçi alim akademik Bartold, akademik Oldenburq, Avropa
alimlərinin nümayəndəsi professor Mensel, RSFSR Xalq Maarif Nazirliyindən Naqovitsin, professor Bəkir
Çobanzadə, professor Samoyloviç, Qazaxıstandan Bəytursun, Yakutiyadan Barahov, Şərqşünaslıq Assosiasi-
yasından Borozdin və Pavloviç, Tatarıstandan Qəlimcan İbrahimov, Başqırdıstandan İdelquzin, Türkiyədən
Fuad Köprülüzadə, Dağıstandan Qorqmasov, Özbəkistandan Nahamov, Qırğızıstandan Tunstanov, Türkmə-
nistandan Berdiyev, Krımdan Akçökraklı, Şimali Qafqazdan Əliyev Umar. Bundan əlavə Azərbaycan
nümayəndə heyəti və digər respublikalar adından Əli bəy Hüseynzadə, Banq, Mustafa Quliyev, akademik
Marr, Lunaçarski və Tomsen qurultayın Rəyasət Heyətinə fəxri üzv seçilmişlər.
Qurultayın açılışında T.Mensel bu mötəbər tədbirin tanınmış türkoloq V.Radlovun şərəfinə həsr olun-
masını təklif etmişdi. Bu təklif S.Ağamalıoğlu tərəfindən qəbul edilmiş, ancaq bunu diqqətə alan iştirakçılar
V.Radlovla yanaşı İ.Qaspıralının da adının əlavə olunmasını istəmişdilər. Beləliklə, qurultay iki böyük
insanın - türk xalqlarının tarixində əvəzsiz xidmətləri olan, görkəmli krım-tatar ziyalısı İsmayıl bəy Qaspı-
ralının və Orxon-Yenisey abidələrinin ilk tədqiqatçısı V.Radlovun şərəfinə həsr edilmişdi.
Qurultaydakı bir çox məruzələr aktuallığı və problematikliyi ilə daha çox diqqət çəkirdi:
B.Çobanzadənin “Türk ləhcələrinin yaxın qohumluğu” və “Elmi terminologiyanın sistemi”, F.Köprülüza-
dənin “Türk xalqlarında ədəbi dilin inkişafı”, H.Zeynallının “Türk dillərində elmi terminologiya sistemi
haqqında”, V.V.Bartoldun “Türk xalqlarının tarixinin müasir vəziyyəti və öyrənilməsinin yaxın vəzifələri”,
S.Y.Malovun “Qədim türk dillərinin öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və perspektivləri”, A.N.Samoyloviçin
“Türk dillərinin öyrənilməsinin müasir vəziyyəti və yaxın vəzifələri”, S.F.Oldenburqun “Türk xalqları
arasında ölkəşünaslıq işlərinin metodları”, A.A.Müllerin “Türk xalqlarının təsviri sənəti haqqında”, T.Men-
selin “Balkan türkləri ədəbiyyatının öyrənilməsinin yekunları və perspektivləri”, Fərhad Ağazadənin “Türk
dillərində düzgün yazı”, N.F.Yakovlevin “Türk millətlərinin sosial və mədəni şəraitləri ilə bağlı əlifba