Microsoft Word kitabA5 Amin son doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
8 ekoloji durumunu nəzərə alaraq bu sahə üzrə hazırlanan mütəxəssisilərin bilik dairəsini genişləndirməklə gələcəkdə onların torpaq keyfiyyətinin monitorinqi prosesinə münasibətlərini ciddiləşdirmək məqsədi daşıyırdı. Ötən müddət ərzində həmin fənnin tədrisi ilə əlaqədar toplanmış ən müasir informasiya materiallarının işlənilməsi başa çatdırılaraq bu dərslik tərtib olunmuşdur. Bu fənnə dair müxtəlif yönümlü məsələlər ətrafında məlumatlar olsa da təqdim olunan dərslik Azərbaycanda və MDB məkanında Beynəlxalq Standartlar səviyyəsində işlənmiş ilk tədris vəsaitidir. Dərslikdə əsas təbiət obyektlərinin və o cümlədən torpağın ekoloji monitorinqinin nəzəri əsasları şərh olunmaqla yanaşı ətraf mühitə nəzarət üsullarının praktiki cəhətlərinə də xüsusi diqqət göstərilmişdir. Bu dərsliyin əsas məqsədi aşağıdakı məsələlərin həllinə yönəlmişdir: - tələbələri və təbiət elmləri ilə məşğul olan mütəxəssisləri torpağın və ətraf mühitn vəziyyətini nəzarətdə saxlamaq üçün labüd olan ən müasir üsullarla tanış edərək onların bilik dairəsini genişləndirmək; - ətraf mühitdə baş verən dəyişikləri və onların dinami- kasını nəzarətdə saxlamaq və müstəqil tədqiqatları təşkil etmək və yerinə yetirmək üçün praktiki vərdiş və bacarıqlara malik olmağı təqdim etmək; Təqdim olunan dərslik tələbələrə və gənc mütəxəssis- lərə aşağıda göstərilən istiqamətlərdə yardım edəcəkdir: - təbii şəraitdə ətraf mühit obyektlərinin formalaşma və onların çirklənmə xüsusiyyətlərinə dair nəzəri biliklərin əldə olunması; 9 - torpağın, atmosferin və suyun çirklənməsinə və keyfiy- yət səviyyəsinə nəzarəti həyata keçirmək üçün analitik üsullarla işin yerinə yetirilməsi qaydalarına yiyələn- mək; - torpaqda çirkləndirici maddələrin toplanma dinamika- sını və ətraf mühitdə ekoloji şəraitin inkişaf xüsusiy- yətlərini proqnozlaşdırmaq; Ümid edirik ki, təqdim olunan vəsait ali məktəblərdə “Torpaqşünaslıq və aqrokimya”, “Aqronomluq”, “Ekologiya”, “Ekologiya mühəndisliyi” və s. ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrlə yanaşı təbiət elmləri ilə məşğul olan bütün mütəxəssislər üçün yararlı informasiya mənbəyi kimi fayda verəcəkdir. Amin Babayev kənd təsərrüfatı elməri doktoru, professor, Əməkdar müəllim 10 Giriş Sivilizasiyanın müasir mərhələsində bəşəriyyət qarşısında duran ən qlobal problem təbiətdən və onun sərhədlərindən səmərəli istifadə olunmasıdır. «Əhali-iqtisadiyyat-təbiət» sisteminin günü-gündən genişləndiyi və bir-birinə daha da çulğalaşdığı bir dövrdə sənaye sahələrinin və avtonəqliyyatın sürətli inkişafı, əhalinin sayının və urbanizasiyanın artımı, kənd təsərrüfatının intensiv kimyalaşdırılması kimi iri həcmli proseslər təbii resursların istismarına gətirib çıxarmış, nəticədə biki və heyvanat aləmində, yerin təbəqələrində, xüsusilə, torpaq, hava və su təbəqələrində arzuolunmaz dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. İnsanın məqsədyönlü istehsalat və təsərrüfat fəaliyyəti o səviyyəyə gəlib çıxmışdır ki, təbiətin dinamik tarazlığı artıq pozulmaq üzrədir. Bu prosesin planetimizin hansı regionunda necə baş verib-verməsindən asılı olmayaraq onun nəticələri məhəlli deyil bəşəri əhəmiyyət kəsb edir və ümumiyyətlə bütün canlı aləmin mövcudluğu və təkamülü üçün böyük qorxu yaradır. Məşhur ekoloq Y.K.Fyodorovun fikrincə yaranmaqda olan ekoloji böhran əsasən iki böyük səbəbə görə bəşəriyyət üçün böyük qorxu törədə bilər: 1) Planetimzdə enerji məsarifinin hədsiz artımı nəticəsində yerin iqliminin və istilik balansının dəyişməsi. 2) İstehsalat prosesi nəticəsində ətrafa səpələnən maddələrin təsiri ilə ətraf mühitin hədsiz dərəcədə çirklənməsi. 70-ci illərin başlanğıcında BMT-nin ətraf mühitin qorun- ması haqda olan proqramı (YNEP) təbiətin, o cümlədən, onun bütün ehtiyatlarının qorunması üçün beynəlxalq monitorinq şəbəkəsinin (nəzarət, proqnoz və operativ tədbir görülməsi) başlanğıcını qoydu. Bu proqramda o şərt əsas kimi qəbul olundu ki, planetimizdə olan təbii ehtiyatlar heç də tükənməz deyildir və onlardan səmərəli istifadə olunması və qorunması 11 bütün bəşəriyyətin ümdə vəzifəsi və borcudur (YNEP-in əsas məqsədi ətraf mühitin qlobal monitorinq sistemini-QMS yaratmaqdan ibarətdir). O cümlədən bir çox digər beynəlxalq proqramlar (YUNESKO MAB-«İnsan və biosfera»; SKOPE- alimlərin ətraf mühitin qorunmasına dair beynəlxalq komitəsinin proqramı və s.) ətraf mühitin qorunması üçün Qlobal Monitorinq sistemi (QMS) yaradılması üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Biz ətraf mühit dedikdə insanın yaşadığı və istehsal fəaliyyəti göstərdiyi mühiti başa düşürük ki, bu da 2 yerə bölünür: 1) təbii ətraf mühit, 2) ictimai ətraf mühit. Təbii mühit- təbiət və onun tərkib hissələrindən, təbiət hadisələrindən və təbii proseslərdən ibarətdir. İnsanın istehsalat fəaliyyəti nəticəsində onun bir hissəsi təbii antropogen mühitə çevrilmişdir. Bu mühitin komponentləri də bu baxımdan təbii və insan tərəfindən yaradılan olmaqla iki yerə bölünür. Təbii komponentlərə yerin mineral və energetik resursları, su, hava, torpaq, flora və fauna aiddir. İnsan tərəfindən yaradılan komponentlərə isə süni maddi kütlədən ibarət olan əşyaları (maşınlar, dəzgahlar, gübrələr, pestisidlər, neft məhsulları və s.) aiddir. Təbii proseslər çox müxtəlif olmaqla bu proseslərə geoloji (vulkanizm, zəlzələlər, sürüşmələr və s.), atmosfer (şimşək, leysan, tufan, quraqlıq və s.), hidrosfer (sel, su basqınları, qrunt sularının səviyyəsinin qalxması və s.), biosfer (üzvi maddələrin əmələ gəlməsi və parçalanması, müxtəlif orqanizmlər arasındakı əlaqələr) proseslərini göstərmək olar. İctimai ətraf mühit - özünün tarixi inkişafında bərqərar olmuş ictimai-iqtisadi komponentlərin məcmusudur. Bu kom- ponentlər insanın yaşayış tərzinə həm iqtisadi, həm də ictimai baxımdan olan təsir kimi təzahür edir. İnsanın və təbiətin qarşı- lıqlı təsiri nəticəsində ətraf mühitdə həm müsbət, həm də mənfi xarakterli proseslər baş verir. Məsələn, ətraf mühitin bir kom- ponenti olan torpaq insanın istehsalat fəaliyyəti nəticəsində Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|