Microsoft Word Kitabxanashunasliq biblioqrafiya 2009 2

Parlamentin qəbul etdiyi qanunda dörd fakültədən: Şərq şöbəsi olan tarix-

filologiya fakültəsindən, fizika-riyaziyyat, hüquq və tibb fakültələrindən ibarət 

Dövlət Universitetinin Bakıda təsis edilməsi göstərilmişdi. Universitetin mad-

di-texniki bazasının yaradılması və fəaliyyətini davam etdirməsi üçün 15 mil-

yon manata yaxın vəsait ayırmışdı. 1919-cu il may ayının əvvəllərində univer-

sitetin təsisi ilə əlaqədar rəsmi sənədləri və tədbirləri hazırlayan komissiyanın 

son iclası oldu. İclasda müvəqqəti  Şura və universitetin idarə heyəti təşkil 

edildi. 1919-cu il noyabrın 15-i birinci dərs günü kimi qərarlaşdırıldı.  

Azərbaycan hökuməti universitet komissiyasının tövsiyəsini və Xalq 

Maarif Nazirliyinin təqdimatını  nəzərə alaraq 1919-cu il sentyabr ayının 8-də 

Bakı Dövlət Universitetinin rektoru və dekanlarının təsdiqi haqqında qərar 

verdi. Azərbaycanda fəaliyyətə başlayan ilk milli təhsil ocağının ilk rektoru 

vəzifəsinə görkəmli rus alimi, professor V.İ.Razumovski təyin edildi. 

Bacarıqlı elm və  təhsil təşkilatçısı, sovet cərrahı, tibb elmləri doktoru, 

professor,  əmək qəhrəmanı, RSFSR-in Əməkdar elm xadimi Vasili İvanovic 

Razumovski rus tibb elminin görkəmli nümayəndəsi kimi məşhur olmuş, müs-

təqil cərrahlıq məktəbi yaratmış, onlarla elmi monoqrafiyaların, yüzlərlə məqa-

lələrin müəllifi olmuşdur. O, Rusiya və SSRİ məkanında bir neçə universitetin: 

Saratov (1909), Tiflis (1918), Bakı (1919) universitetlərinin yaradılmasında 

fəal iştirak etmişdir. V.İ.Razumovski 1919-cu ilin sentyabrından 1920-ci ilin 

mayına qədər Bakı Dövlət Universitetinə rəhbərlik etmiş, onun təşəkkül tapıb 

formalaşmasına böyük əmək sərf etmişdir.  

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qırmızı ordunun müdaxiləsi ilə süqut et-

dikdən sonra Azərbaycan Sovet hökumətinin maarif naziri Dadaş Bünyadzadə 

1920-ci ilin mayın 11-də rektor Razumovskiyə məktub göndərərək universite-

tin sosialist prinsiplərinə uyğun yeni nizamnaməsini hazırlamağı tapşırdı. La-

kin mütərəqqi elm və təhsil quruculuğuna sadiq olan prof. V.İ.Razumovski bir 

il əvvəl çox çətinliklə tərtib etdiyi nizamnaməni ləğv etməkdən imtina etdi və 

mayın 26-da rektor vəzifəsindən istefa verdi. Bir neçə aydan sonra Bakını tərk 

edib, Saratov Universitetinə işləməyə getdi. 

Görkəmli alim akademik R.Mehdiyevin dediyi kimi, universitetin tarixini 

dörd mərhələyə bölmək olar. Bu, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövrü (1919-

1920), 1920-1922-ci illər Azərbaycanın ittifaqa daxil olana qədərki nisbətən 

müstəqil inkişaf dövrü, SSRİ  tərkibindəki dövr və Azərbaycan öz dövlət 

müstəqilliyini bərpa etdikdən sonrakı dövrdür. Universitetin keçdiyi inkişaf 

yolu heç də hamar olmamışdır. İnkişaf mərhələlərinin hər birinin özünəməxsus 

cəhətləri olmuş, çox zaman bu mərhələlərdə baş verən proseslər nəinki bir-

birinə oxşamamış, hətta bir-birinə zidd xarakter daşımışdır. 

Universitet öz inkişaf prosesində baş verən fərqlərə  və ziddiyyətlərə 

baxmayaraq qarşısına qoyduğu məqsədə: yüksək ixtisaslı kadr hazırlamaq, 

tədris prosesini təkmilləşdirmək, elmi araşdırmaların səviyyəsini yüksəltmək 

---

üçün milli təhsilimizin flaqmanı kimi daim ləyaqətlə irəli getmiş, xalqımızın 

milli sərvətinə çevrilmişdir.  

1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet hökuməti qurulduqdan sonra universite-

tin strukturunda bir sıra dəyişikliklər edildi. Universitetin nizamnaməsi və adı 

dəyişdirildi. Yeni nizamnaməyə görə universitetin Şərq fakültəsi istisna olmaq-

la, digər fakültələrdə rus dili dərslərinin aparılması nəzərdə tutulmuşdu. 

Bakı Dövlət Universitetinin tarixində onun fəaliyyətinin ilk onilliyi zən-

gin hadisələrlə dolu olmuşdur. Bu dövr universitetin maddi-texniki bazasının 

möhkəmlənməsi, yeni fakültələrin, ixtisasların, laboratoriyaların açılması, elmi 

kitabxananın yaradılması, tələbə  qəbulunun qaydaya salınması, professor-mü-

əllim heyətinin formalaşması, milli kadrların hazırlanması, doğma Azərbaycan 

dilində mühazirələrin oxunmasına başlanılması, Azərbaycan dili və ədəbiyyatı-

nın, Azərbaycan tarixinin araşdırılması, elmi-tədqiqat işlərinin aparılması üçün 

hazırlıq görülməsi, universitetin elmi xəbərlərinin çap edilməsi ölkədaxili və 

beynəlxalq əlaqələrin yaradılması, demək olar ki, ali məktəbin fəaliyyət dairə-

sinə daxil olan bütün iş proseslərinin əsasının qoyulduğu illər olmuşdur. 

Bakı Dövlət Universiteti təşkil edilərkən iki fakültə: tibb və tarix-filologi-

ya fakültələri var idi. Tarix-filologiya fakültəsinin tərkibinə üç şöbə - tarix, fi-

lologiya və şərq şöbələri fəaliyyət göstərirdi. Artıq 1919-cu ilin noyabrında təş-

kilat işləri başa çatdırılmış, universitetin elmi şurasının ilk iclasında professor-

müəllim heyətinin tərkibi təsdiq edilimişdi. Universitetin professor-müəllim 

heyəti 44 nəfərdən - 12 professor, 3 dosent və 29 müəllimdən ibarət idi.  

15 noyabr 1919-cu ildən sistemli tədris fəaliyyətinə başlayan universitet 

birinci kurslara qəbulu aparmaqla öz tələbə korpusunu yaratmağa müvəffəq 

oldu. Tələbələr sırasına qəbul edilən abituriyentlərdən 297 nəfərinin azərbay-

canlı olması uğurlu başlanğıc idi. 

1920-1921-ci tədris ilində universitet özünün üçüncü fakültəsini - fizika-

riyaziyyat fakültəsini yaratdı. Fizika-riyaziyyat fakültəsinin yaranması univer-

sitetin tədris və elmi potensialını daha da gücləndirdi, universitetin yeni elmi 

qüvvələrinin gəlməsinə  səbəb oldu. 1922-ci ildə universitet daha bir yeni 

fakültə- şərqşünaslıq fakültəsi yaratmağa müvəffəq oldu. Bu yeni fakültə tarix-

filologiya fakültəsinin şərq şöbəsinin bazasında yaradılmışdı. Onun tarix və dil 

şöbələri var idi. Dil şöbəsi sonralar iki şöbəyə Türk və  İran dili şöbələrinə 

bölünmüşdü. Həmin ildə Xalq Maarif Komissarlığının tövsiyəsi ilə şərqşünas-

lıq fakültəsinin tərkibindən tarix şöbəsi götürüldü. 1928-ci ildə isə şərqşünaslıq 

fakültəsinin yanında etnoqrafiya şöbəsi yaradıldı.  

Dövrün tələbinə müvafiq olaraq 1923-cü ildə tarix-filologiya fakültəsi 

yenidən təşkil edildi. Fakültə üç şöbəsi olan ictimai elmlər fakültəsinə çevrildi. 

Fakültənin dil-ədəbiyyat, ictimai-tarix və hüquq şöbələri xeyli genişlənməklə 

onların qəbulu artırıldı. 20-ci illərdə respublikada xalq təhsilinin inkişafı ilə 

əlaqədar müəllim kadrlara böyük tələbat  əmələ  gəlmişdi. Bu məqsədlə  də 

---