Microsoft Word Kültür Evreni sayı. doc
Yüklə 407,17 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Anahtar kelimeler
- KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
- Ключевые слова
- Açar sözlər
| KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
ТВОРЧЕСТВО РАШИДА БЕЙБУТОВА
Məryəm Şaqiqızı BABAYEVA *
Özet Makale büyük Azerbaycan mugannisi R.Behbudov’un özel ve orijinal üslubunun öğrenilmesine hasr olunmuştur. Yazar muğanninin yaradıcı üslubunda kavuşmuş ve birbirine karşılıglı tesir gösteren halk, opera ve estrada temayüllerini ortaya koyuyor. Müğanni öz parlak artistlik istidadı neticesi olarak, filmlerde ve opera sehnesinde dahiyane suretler yaratmıştır. R.Behbudov’un muğanni ve artistlik istidadı Mahnı tiyatrosunun yaratılması ideyasının gerçekleşmesinde tam süretde açılmıştır. Makalede Reşid Behbudov'un ifasında vokal eserlerin tefsir özellikleri tahlil olunmuştur.
This article is devoted to studying special and original style of the outstanding Azerbaijan singer R.Beybudov. The author characterizes activities of the singer which has united national, opera and variety styles which are closely interconnected. Result of bright virtuosity of the singer became creation of ingenious images, both on the screen, and on an opera stage. R.Beybudov’s talent as singer and actor has proved in an embodiment of idea of creation of Song
* Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
365 Theatre. In this article features of interpretation of vocal products of different genres are also considered.
Статья посвящена изучению самобытного и оригинального стиля выдающегося Азербайджанского певца Р.Бeйбутова. Автор характеризует творческий почерк певца, соединивший в себе народный, оперный и эстрадный стили, которые тесно взаимосвязаны. Результатом яркого артистизма певца стало создание гениальных образов, как на экране, так и на оперной сцене. Талант Р.Бейбутова как певца и актера в полной мере проявил себя в воплощении идеи создания Театра песни. В статье также рассматриваются особенности интерпретации вокальных произведений разных жанров в исполнении Рашида Бейбутова. Ключевые слова: Азербайджан, певец, актер, стиль, вокал. Xülasə Məqalə böyük Azərbaycan müğənnisi R.Behbudovun özünəməxsus və orijinal üslubunun öyrənilməsinə həsr olunmuşdur. Müəllif müğənninin yaradıcılıq dəst- xəttində bir-birilə sıx qarşılıqlı əlaqədə təzahür edən xalq, opera və estrada üslublarını səciyyələndirir. Müğənninin parlaq artistizmi sayəsində filmlərdə və opera səhnəsində dahiyanə obrazlar yaratmışdır. R.Behbudovun müğənnilik və aktyorluq istedadı Mahnı teatrının yaradılması ideyasının təcəssümündə özünü tam büruzə vermişdir. Məqalədə R.Behbudovun ifasında müxtəlif janrlı vokal əsərlərin təfsir xüsusiyyətləri işıqlandırılır.
Rəşid Behbudov Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin parlaq simalarındandır. Rəşid Behbudovun bənzərsiz mahnı ifaçılığı üslubu, səhnə və ekran obrazları, təşkilatçısı və bədii rəhbəri olduğu Mahnı Teatrı – bütün bunların hər biri böyük sənətkarın yaradıcılığının şaxələri olmaqla, həm də milli musiqi ifaçılığı sənətində açdığı yeni yolun başlanğıcıdır. Rəşid Behbudov öz səsinin qüdrəti ilə demək olar ki, bütün dünyanı dolaşmış, öz mahnıları ilə milyonların ürəyini fəth etmiş, Azərbaycan musiqisini ən müxtəlif millətlərdən olan insanlara sevdirmişdir. R. Behbudovun bir müğənni kimi sənətinin qaynaqları dərin və çox şaxəlidir: bir tərəfdən, o, Azərbaycan xanəndəlik sənətinin, bilavasitə Qarabağın musiqi ənənələri ilə sıx bağlıdır. Onun atası Məcid Behbudov Qarabağ xanəndəlik məktəbinin parlaq nümayəndələrindən biri, muğam və xalq mahnılarının gözəl ifaçısı, gözəl pedaqoji istedada malik ziyalı bir insan idi. Məhz atasının rəhbərliyi
KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
altında Rəşid Behbudov əsil sənətkarlıq məktəbi keçmişdir. Bu da onun öz yaradıcılığında zəngin xalq mahnı irsinə müraciət edərək, onların özünəməxsus tərzdə ifaçılıq təfsirini yaratması üçün bir özül olmuşdur. Digər tərəfdən isə o, italyan vokal məktəbinin səciyyəvi üslub xüsusiyyətlərini özündə ehtiva edir. Rəşid Behbudovun ifaçılığı vokal üslubun əsaslarına dayaqlanır. Belə ki, o, dövrünün görkəmli müğənnilərindən – D.Andquladze və başqalarından vokal dərsləri almış, opera səhnəsində təcrübə keçmiş, vokal ifaçılığının sirlərini dərindən mənimsəmişdir. Bütün bunlar onun ifaçılıq üslubunda qeyri-adi bir vəhdətdə təmsil olunmuş, onun yaradıcılığının şaxələrində öz əksini tapmışdır. Rəşid Behbudovun səs tembri zəngin çalarlı olub, öz keyfiyyətinə görə baritonal tenor idi. Həm elmi ədəbiyyatda, həm də dövrü mətbuat səhifələrində çıxan məqalələrdə Rəşid Behbudovun səs tembri lirik tenor kimi göstərilir. Lakin onun oxuduğu musiqi nümunələrinin təhlili, səs yazılarının öyrənilməsi sübut edir ki, onun səs tembri özündə tenor və bariton səslərinin xüsusiyyətlərini birləşdirirdi. Onun səs diapazonunun həm tenor, həm də bas səslərinə məxsus çərçivəni əhatə etməsi də bunu deməyə əsas verir. Ümumiyyətlə, R.Behbudovun yaradıcılıq diapazonu geniş idi. O, Azərbaycan xalq mahnıları ilə yanaşı, dünya xalqlarının mahnılarına, həmçinin, klassik irsə, bəstəkar yaradıcılığına, mahnı, romans, ariya, ariozo kimi janrlara müraciət etmişdir və hər bir sahədə də dəyərli nailiyyətlərə nail olmuşdur. R.Behbudovun xalq mahnı ifaçılığına gətirdiyi yeni cəhətlərdən biri qədim dövrlərdə yaranmış, şifahi şəkildə xalq ifaçılıq praktikasında yaşayaraq, yaddaş vasitəsilə bizə gəlib çatmış misilsiz inciləri R.Behbudovun öz yaradıcılıq süzgəcindən keçirərək mənimsəməsindən və yeni cizgilərlə dinləyiciyə təqdim etməsindən ibarətdir. İkinci bir cəhət müğənninin mahnının musiqi və poetik mətnini dərindən duyması ilə bağlıdır. Məhz bunun nəticəsində onun oxuduğu hər bir mahnıda məna çalarları qabarıq üzə çıxaraq, qeyri-adi bir effekt yaradır və R.Behbudovun ifaçılıq təfsirində yaddaşlara həkk olunur. Belə mahnılar çoxdur: məsələn, “Qalalıyam”, “Qoy yarım gəlsin”, “Gözəlim sənsən”, “Küçələrə su səpmişəm” və s. O, məhz səs boyaları ilə, sanki rəssam kimi, mahnıda əks olunmuş mənzərəni, əhval-ruhiyyəni, duyğuları təsvir edir. Xalq ifaçılığı üslubuna toxunarkən, daha bir cəhəti qeyd etmək vacibdir ki, bu da R.Behbudov tərəfindən Azərbaycan xalq mahnılarının beynəlxalq miqyasda təbliği ilə bağlıdır. Müasir dövrdə xüsusi aktuallıq qazanmış bu məsələ hələ XX əsrin ortalarında R.Behbudov tərəfindən uğurlu həllini tapmış, dünyanın ən müxtəlif yerlərində, müxtəlif millətlərə məhz Azərbaycan dilində, Azərbaycan xalq mahnısı kimi təqdim olunmuş və tanıdılmışdır. R.Behbudovun yaradıcılığındakı ikinci istiqamət opera ifaçılığı ilə əlaqədardır. Bu da onun mükəmməl vokal texnikasına malik olaraq, özünü opera artisti kimi təsdiq etməsindən irəli gəlir. R.Behbudovun musiqili səhnə fəaliyyətində iki əsərdə yaratdığı obrazı mərhələ saymaq olar: Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan”
KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
367 musiqili komediyasında Əsgər obrazı, Fikrət Əmirovun “Sevil” operasında Balaş obrazı. Adı çəkilən əsərlər müxtəlif dövrlərdə yaranmış, müxtəlif yaradıcılıq dəst- xəttinə malik bəstəkarlara məxsusdur, onlar janrına və üslubuna görə fərqlidir. Təbiidir ki, R.Behbudovun təfsirində də bu əsərlərdəki əsas obrazlar özünəməxsus keyfiyyətlər kəsb etmiş və müəyyən dərəcədə əsərin uğurlu səhnə və ekran həllinə şərait yaratmışdır. Məlum olduğu kimi, Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” musiqili komediyasının ekranlaşdırılması zamanı (1945) Əsgərin partiyası Rəşid Behbudov tərəfindən ifa olunmuş və bu obraz R.Behbudov yaradıcılığında xüsusi bir mərhələ təşkil etmişdir 1 . R.Behbudov əsərin baş qəhrəmanı Əsgərin obrazına olduqca həssaslıqla yanaşmış və dinamik xarakterli bir surət yaratmışdır. Əsgərin dərin məhəbbət hissələri, gənclik ehtirası, xoşbəxtlik arzuları R.Behbudov tərəfindən səmimiyyətlə təqdim edilir. Bu rolda o, əsil aktyorluq məharətini və müğənnilik istedadını nümayiş etdirə bilmişdir. R.Behbudovun yaradıcılığında məhz bu cəhətlər qovuşaraq, onun dəst-xəttinin aparıcı xüsusiyyətinə çevrilmişdir. Bütün dünyada məşhurlaşmış “Arşın mal alan” filmini, Üzeyir Hacıbəyli musiqisini və Rəşid Behbudovun Əsgərini milyonlarla tamaşaçı alqışlamışdır. Ü.Hacıbəylinin “Arşın mal alan” musiqili komediyası 49 ölkədə, 120 teatrın səhnəsində oynanılmış, ekranlaşdırıldıqdan sonra isə 130 ölkəyə satılaraq, 186 dilə dublyaj edildi 2 . Rəşid Behbudov öz xatirələrində yazırdı: “Hansı ölkəyə gedirdimsə, görürdüm ki, “Arşın mal alan” məni qabaqlayıb və öz işini görüb. Bu ölkədə məni artıq köhnə bir dost kimi, öz doğma adamları kimi qəbul edirdilər” 3 .
Rəşid Behbudovun ekranda yaratdığı arşınmalçı obrazı, eyni zamanda, bir çox ölkələrdəki rejissorları Üzeyir Hacıbəylinin bu əsərinə müraciət etməyə ruhlandırmışdı. Bununla yanaşı, Rəşid Behbudov Əsgər obrazını səhnədə də oynamışdır. 1956-cı ildə R.Behbudov bu obrazı səhnədə də yaratmışdır. 1956-cı ildə Moskvada K.Stanislavski və N.Nemiroviç-Dançenko adına teatrda “Arşın mal alan” səhnəyə qoyulan zaman Rəşid Behbudov baş rolda çıxış etmək üçün dəvət olunmuşdur. Həmin tamaşa böyük müvəffəqiyyət qazanmış, Rəşid Behbudov öz gözəl ifası ilə tamaşaçıları heyran etmişdir. 1953-cü ildə Fikrət Əmirovun “Sevil” operası Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının səhnəsində tamaşaya qoyuldu. Bu əsərdə Rəşid Behbudovun
1 Üzeyir Hacıbəylinin “Arşın mal alan” musiqili komediyası 1973-cü ildə Rəşid Behbudovun iştirakı ilə qrammofon valına yazılmışdır. Digər rolların ifaçıları Fidan Qasımova, Xuraman Qasımova, Mürsəl Bədirov, Əli Haqverdiyev və başqalarıdır. Dirijor Niyazinin rəhbərliyi altında Azərbaycan Dövlət Simfonik Orkestrinin müşayiəti ilə. (orkestrləşdirmənin və redaksiyanın müəllifi Niyazidir). 2 Ü.Hacıbəylinin “Arşın mal alan” musiqili komediyasına həsr olunmuş İnternet saytında əsərin səhnə təcəssümünün coğrafiyasına dair ətraflı məlumat verilir: http://arshin.musigi-dunya.az 3 Bax: Əliyeva F. “Arşın mal alan - Rəşid Behbudov - Arşın mal alan”. // “Azərbaycan- İrs” jurnalı, No.8, 2001. s.72. KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
yaratdığı Balaş obrazı onun opera artisti kimi ilk rolu idi. Əvvəlcə zəngin, təkəbbürlü bir obraz kimi təsvir olunan, sonra isə Azərbaycanda baş verən ictimai- siyasi hadisələr nəticəsində müflisləşmiş təbəqənin bir nümayəndəsi olan Balaş obrazını Rəşid Behbudov xüsusi bir məna dərinliyi ilə yaratmışdır 4 .
“Sevil” operası bu gün də səhnədədir. Operanın ifaçılarının neçə nəsli dəyişmişdir. Lakin Rəşid Behbudovun adı məhz bu əsərdə yaratdığı obrazla opera ifaçılığı tarixinə həkk olunmuşdur. Rəşid Behbudovun opera səhnəsində çıxışı Balaş obrazı ilə bitsə də, bir sıra klassik opera ariyaları onun repertuarına daxil idi. Bunlardan C.Puççininin “Bohema” operasından Rudolfun ariyasını və s. qeyd edə bilərik ki, konsert səhnəsində o, həmin opera ariyalarını böyük zövqlə ifa etmişdir. Həmin ifalar onun səsyazıları kolleksiyasında və kinolentlərində qorunub saxlanmışdır. Rəşid Behbudovun yaradıcılığının üçüncü istiqaməti bəstəkar əsərlərinin – Azərbaycan bəstəkarlarının mahnı və romanslarının ifası ilə bağlıdır. R.Behbudov Azərbaycan bəstəkarlarının bir çox mahnı və romanslarının ilk və təkrarsız ifaçısı olub. Tofiq Quliyev, Cahangir Cahangirov, Səid Rüstəmov, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov, Rauf Hacıyev, Vasif Adıgözəlov, Ramiz Mustafayev, Arif Məlikov, Oqtay Kazımov, Asya Sultanova, Ruhəngiz Qasımova və b. bəstəkarların mahnı və romansları R.Behbudovun repertuarını bəzəyirdi. R.Behbudovun repertuarındakı mahnılar janr xüsusiyyətlərinə görə müxtəlifdir: lirik, vals, marş, məzəli mahnı janrları, əmək mahnıları, mərasim mahnıları, romanslar, xalq mahnıları, ariyalar, ariozolar, dünya xalqlarının mahnıları. Məlum olduğu kimi, Rəşid Behbudov özü də mahnılar bəstələyirdi: “Ankara və İstambula salamlar” mahnısını o, Türkiyəyə qastrol səfəri zamanı yazmış və ilk dəfə bu ölkədəki konsertləri zamanı ifa etmişdir. Bundan başqa, onun “Azərbaycan”, “Əlvida”, “Bayatılar” kimi mahnıları da konsertlərində səslənirdi. Fikrət Əmirov Rəşid Behbudovun ifaçılıq üslubunu qiymətləndirərək yazırdı: “Səsindəki məlahət, aydın, gözəl tələffüz, şirin ləhcə, sənət ehtirası onu dinləyicilərə sevdirən əsas məziyyətlərdir. Onun duruşu, baxışı, hərəkətləri ölşülüb-biçilmiş, düşünülmüşdür. Beləliklə də, ifaçı ilə auditoriya arasındakı səmimiyyət səhnə ilə auditoriya arasında məsafəni aradan qaldırır, estetik ünsiyyət yaradır. Rəşidin fəaliyyəti bizə müğənninin bəstəkarla işi barədə ciddi mülahizələr söyləməyə imkan verir. Rəşidlə işləyən hər kəs bunu yəqin ki, təsdiq edər. O, səbirli, təmkinli, yorulmaq nə olduğunu bilməyən, gecəni gündüzə qatan, sənətə bütün varlığını verən, bəstəkardan nə istədiyini çox gözəl bilən, bəstəkar fantaziyasını daha çox qanadlandırmağı bacaran bir istedaddır” 5 .
4 Fikrət Əmirovun “Sevil” operası 1953-cü ildə Rəşid Behbudovun iştirakı ilə qrammofon valına yazılmışdır. Digər rollarda V.Abişeva, R.Cabbarova, A.Bünyadzadə və başqaları çıxış etmişlər. Dirijor Əfrasiyab Bədəlbəylinin rəhbərliyi altında Azərbaycan Dövlət Opera və Balet teatrının orkestri və xorunun müşayiəti ilə. 5 Əmirov F. İfaçılıq - tələbkarlıq.// “Musiqi aləmində”. Bakı, Gənclik, 1983. s.108-109. KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
369 R.Behbudovun ifaçılıq üslubundan danışarkən, qeyd etmək lazımdır ki, o, ifa etdiyi əsərlərdə - mahnı, romans, ariya və s. yüksək bədii ustalıqla və qeyri-adi dəqiqliklə məna vurğularını qabardır, müəllif düşüncəsinin dərin qatlarını aça bilir və yaratdığı obrazı canlandırmağı, görümlü etməyi bacarırdı. Onun ifa edərək yaratdığı hər bir mahnı əsil sənət zirvəsinə çevrilirdi. Belə bir məşhur fikir var ki, mahnı iki istedadın vəhdətindən, bəstəkar və şairin sənət ünsiyyətindən yaranır. Sübhəsiz, mahnı - gözəl melodiya, dolğun və mənalı söz deməkdir. Bizcə, mahnıdan danışanda, onun ifaçısını da qeyd etmək lazımdır və mahnı üç istedadın vəhdətindən yaranır - desək, daha doğru olar. Məlum həqiqətdir ki, bəstəkar və ifaçı ünsiyyəti sənət əsərlərinin yaranmasında və mədəniyyət xəzinəsinin bir incisinə çevrilməsində mühüm əhəmiyyətli bir faktordur. Belə bir bəstəkar - ifaçı ünsiyyətinin bəhrələrini, Azərbaycanın iki böyük sənətkarının - Tofiq Quliyevin və Rəşid Behbudovun qarşılıqlı yaradıcılıq əlaqəsi timsalında izləmək olar. Rəşid Behbudov, demək olar ki, sənət yolunun başlanğıcından Tofiq Quliyevin mahnılarına müraciət etmiş, onları öz repertuarına daxil etmişdir. İki böyük sənətkarın - bəstəkar və ifaçının qarşılıqlı sənət əlaqəsindən yaranan musiqi əsərləri musiqi tariximizin səhifələrinə yazılmış, xalqın yaddaşına həkk olunmuşdur. Xatırladaq ki, Azərbaycanda estrada musiqi janrlarının ilk nümunələrinin yaranması T.Quliyevin adı ilə bağlıdır. Bu janrların təşəkkülü və inkişafında bəstəkarın rolu böyükdür. Tofiq Quliyevin yaradıcılığında mahnı janrı xüsusi yer tutur. R.Behbudovla T.Quliyevin yaradıcılıq əməkdaşlığının başlanğıcı 1940-cı illərə, T.Quliyevin rəhbərliyi altında ilk Azərbaycan caz orkestrinin yaranaraq, fəaliyyətə başladığı zamana təsadüf edir. T.Quliyevin “Süfrə mahnısı”nı (mahnının sözləri R.Behbudova məxsusdur) müğənni böyük şövqlə, əsl artistizmlə səsləndirirdi. Parlaq milli koloriti ilə seçilən bu mahnı müxtəlif millətlərdən olan dinləyicilər tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanırdı. Məhz bu mahnı ilə iki böyük sənətkarın - Rəşid Behbudovun və Tofiq Quliyevin ömürlük sənət dostluğunun təməli qoyulmuşdur. Sonrakı illərdə də xalqın sevimlisi olan bu iki sənətkarın qastrolları hər yerdə anşlaqla keçmiş, onların birgə çıxışları dinləyicilərə böyük zövq aşılamışdır. Onların yaradıcılıq əməkdaşlığı nəticəsində Azərbaycan estrada musiqisinin klassik nümunələri meydana gəlmişdir. Onların birgə konsertləri və qastrol səfərləri Azərbaycanın milli musiqi mədəniyyətini geniş miqyasda təbliğ edərək, dünyaya tanıtmışdır. R.Behbudovun repertuarında T.Quliyevin müxtəlif məzmunlu lirik mahnıları xüsusi yer tutur. Tofiq Quliyevin Rəsul Rzanın sözlərinə yazdığı “Sənə də qalmaz” mahnısı Rəşid Behbudovun təfsirində həm kədərli, həm də ehtiraslı əhval-ruhiyyəsi ilə diqqəti cəlb edir. Gözəlliyin daimi olmadığı fikri mahnıda qırmızı xətlə keçir. Vokal partiyadakı muğamvari gedişlər mahnıya qeyri-adi duyğular aşılayır. T.Quliyevin “İlk bahar” (Z.Cabbarzadənin sözlərinə) mahnısında R.Behbudov baharda çiçəklənən işıqlı məhəbbəti ilhamla tərənnüm edir. Digər mahnıları kimi, T.Quliyev “Bəxtəvər oldum” (Xaqaninin sözlərinə) romansını da məxsusi olaraq, KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
R.Behbudovun səsi üçün yazmış və əsərin ilk ifaçısı R.Behbudov olmuşdur. Bu romansda da sevgilisinin vüsal həsrəti ilə alışıb yanan qəhrəmanın obrazı ehtiraslı, lirik, şairanə cizgilərlə canlandırılır. Beləliklə, hər bir mahnıda R.Behbudov zövqlə işlənmiş özünəməxsus bədii obraz yaratmağa nail olur. Rəşid Behbudovun çoxcəhətli istedadının tam açılması baxımından onun kino rolları xüsusi əhəmiyyət təşkil edir. “Arşın mal alan”dan (Ü.Hacıbəylinin əsəri əsasında, 1945) sonra onun çəkildiyi ikinci musiqili film “Bəxtiyar” (T.Quliyevin musiqisinə, rejissor L.Səfərov, 1955) filmi diqqətəlayiqdir. Rəşid Behbudovun bu filmdə baş rolu ifa etməsi “Bəxtiyar”ın tamaşaçılar tərəfindən maraqla baxılmasına səbəb olmuşdur. Filmin ikinci adı “Sevimli mahnılar”dır ki, bu da onun məhz musiqili film olması ilə bağlı idi. Bundan başqa, bunda bir rəmzi məna da görürük, belə ki, həqiqətən də bu filmdə səslənən mahnılar film ekranlara çıxan gündən bu vaxta qədər dillər əzbərinə çevrilmiş və xalq arasında ən çox sevilən mahnılardan olmuşdur. Hətta R.Behbudovun “Bəxtiyar” filmindəki rolu o qədər sevilmişdi ki, xalq arasında həmin rolu müğənninin avtobioqrafik rolu kimi qəbul edirdilər. Bu filmin daha bir diqqətəlayiq cəhəti ondan ibarətdir ki, burada Tofiq Quliyev və Rəşid Behbudovun yaradıcılıq ünsiyyəti qabarıq surətdə öz əksini tapır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu film məxsusi olaraq Rəşid Behbudov üçün yaradılmışdır. Belə ki, baş rolda R.Behbudovun çəkilməsi, neftçi - müğənni Bəxtiyar obrazını yaratması və bütün mahnıları onun özünün ifa etməsi R.Behbudovun həm aktyor, həm də müğənni kimi istedadının böyüklüyünü, yaradıcılıq potensialını bir daha sübut edirdi. Digər bir tərəfdən, bu iş filmin yaradıcıları qarşısında müəyyən vəzifələr qoyurdu. Belə ki, dahi Üzeyir bəyin əsərinin kino versiyasının əsas surətlərindən biri kimi dünya ekranlarında məşhurlaşmış Rəşid Behbudovu yenidən, yeni rakursda baş qəhrəman timsalında ekrana çıxarmaq, təbii ki, böyük məsuliyyət tələb edirdi. Buna da yaradıcı qrup nail ola bildi. Filmin süjetini Neft daşlarında çalışan gənc Bəxtiyarın neftçidən istedadlı müğənniyə qədər keçdiyi yol və sevgi mövzusu təşkil edir. Mövzunun açılmasında musiqi mühüm rol oynayır. Filmdəki musiqi lirik, şux, nikbin, oynaq xarakterli olub, süjet xətti ilə sıx əlaqədardır və hadisələrin inkişafında mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Filmdə bəstəkar musiqi vasitəsilə kino əsərinin ideyasının bütövlükdə açılmasına nail olmuşdur. Bəxtiyar obrazının səciyyələndirilməsində Rəşid Behbudovun oxuduğu mahnılar əsas vasitəçiyə çevrilir. Gənc neftçilərin, Bəxtiyar və dostlarının “Dostluq mahnısı” şux əhval-ruhiyyəsi ilə seçilir. Bəxtiyarın kədərli, nigaran hissləri Rəşid Behbudovun kiçik klubun səhnəsindən oxuduğu “Qızıl üzük” mahnısında öz əksini tapır. Filmdə ilk konsertini verən müğənni Bəxtiyarın repertuarında “Bakı haqqında mahnı” doğma şəhərinə sevgisini, vətənpərvərlik hisslərini tərənnüm edir. Bundan başqa, caz üslublu “Zibeydə”, tanqo ritmli “Sevgilim” mahnıları baş qəhrəmanın obrazının dolğun təsviri, onun estrada səhnəsindəki uğurlarını əks etdirməsi baxımından diqqətəlayiqdir. Filmin sonunda ifa olunan “Sevgi valsı” əsərin
KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
371 qəhrəmanlarının çağlayan qarşılıqlı məhəbbət hisslərini əks etdirən tamamlayıcı epizod kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yeri gəlmişkən, bir cəhəti də qeyd edək ki, T.Quliyevin filmə yazdığı mahnılar sonradan R.Behbudovun repertuarında özünəməxsus yer tutmuş və konsertlərdə dəfələrlə səsləndirilmiş, həmçinin, digər müğənnillər tərəfindən də ifa edilmişdir. Burada mahnının ekrandan həyata adlaması, müstəqil yaşaması prosesi göz qabağındadır. Bununla belə, “Bəxtiyar” filmi özü də tamaşaçılar tərəfindən çox sevilərək, bu gün də maraqla baxılır. Ekranlara çıxdığı gündən bu günə kimi, tamaşaçılar “Bəxtiyar” filminə məhz Rəşid Behbudovun ifasında səslənən Tofiq Quliyevin mahnılarını dinləmək üçün tamaşa edirlər. Göründüyü kimi, Rəşid Behbudovun bəstəkarlarla yaradıcılıq əlaqələri çoxcəhətli olmuşdur. Bəstəkar mahnılarının estrada səhnəsinə çıxarılması, musiqili filmlərin yaranması, ekranlarda göstərilməsi, qrammofon vallarına, kompakt disklərə, video lentlərə yazılması, onların dünya miqyasında təbliği və s. bu qəbildəndir. Rəşid Behbudovun yaradıcılıq üslubunun əsas cəhətlərindən biri kimi diqqəti cəlb edən müğənnilik və aktyorluq keyfiyyətlərinin qovuşması isə onun fəaliyyətinin digər sahələrində də özünü büruzə verir. Rəşid Behbudov tərəfindən Mahnı teatrının yaradılması bunun bariz nümunəsidir. Mahnı teatrı sintetik teatr sənətinin orijinal bir növü kimi həyata keçirilən ilk təcrübə idi. Burada hər şey ona doğru yönəlmişdi ki, mahnı yalnız dinlənilməsin, həm də görümlü olsun. Başqa sözlə desək, mahnı kiçik musiqili səhnə şəklində təqdim olunur. Mahnıda öz əksini tapmış musiqi obrazı yalnız musiqinin ifadə vasitələri ilə deyil, həm də aktyor oyunu ilə açılır. Əlbəttə ki, mahnının məzmunundan asılı olaraq, bu obraz müxtəlif səciyyə kəsb edir: gah təmkinli, gah ehtiraslı, gah da şən, oynaq. Mahnıdakı əhval-ruhiyyənin yaradılmasında təsviri vasitələrdən, səhnə dekorasiyasından, ekranda göstərilən rəngli slaydlardan da istifadə olunur ki, bu da tamaşaçının diqqətini mahnının obrazı üzərində cəmləşdirir və onun təxəyyülünü zənginləşdirir. Bu kimi mahnı səhnələrindən məzmununa və süjet xəttinə görə orijinal bir teatr tamaşası meydana gəlir. Mahnılar arasında instrumental və xoreoqrafik epizodların verilməsi intermediya xarakteri daşıyır və kontrastlıq əmələ gətirir ki, bu da tamaşaların rəngarəng alınmasına xidmət edir. Rəşid Behbudovun yaradıcılıq təxəyyülünün məhsulu olan Mahnı teatrının tamaşalarında da musiqi, poeziya, xoreoqrafiya, teatr sənəti üzvi surətdə qovuşaraq, vəhdət əmələ gətirir. Burada hər bir sözün, hər bir hərəkətin, hər bir detalın müəyyən rakursdan mənalandırılması mühüm bədii əhəmiyyətə malikdir. Şifahi ənənəli xalq sənətinin incəliklərini, çağdaş musiqi və teatr sənətinin təmayüllərini dərindən mənimsəyən Rəşid Behbudov özəl xüsusiyyətlərə malik müasir musiqili teatr növü yaratmağa nail olmuşdur. Rəşid Behbudovun teatrında mahnı yeni bədii ifaçılıq cizgiləri kəsb edir. Bu teatrda səhnələşdirilən mahnıların estetik mənası qabarıq üzə çıxarılaraq
KÜLTÜR EVRENİ - ВСЕМИРНАЯ КУЛЬТУРЫ - UNIVERSE OF CULTURE
dinləyiciyə yeni bir təfsirdə təqdim olunur, müasir həyat lövhələri, dolğun bədii surətlər yaradılır. Mahnı teatrının baş qəhrəmanı da Rəşid Behbudov özü idi. O, hər şeydən əvvəl, müğənni və aktyor kimi öz sənətkarlığını nümayiş etdirirdi. Bundan əlavə isə, o, həm də bir rejissor kimi çıxış edərək, tamaşanın quruluşunu, onun mərhələlərini ardıcıllıqla tənzimləyirdi. Tamaşanın hazırlanması prosesində onun bütün yaradıcılıq fantaziyası, zövqü, biliyi, bacarığı üzə çıxırdı. O, sözün əsl mənasında, öz kollektivi ilə bərabər mahnı tamaşası yaratmağa nail olurdu. R.Behbudov öz ətrafına əsl peşəkarlardan ibarət böyük bir kollektiv toplamışdı. Burada vokal, instrumental və xoreoqrafik qrup təmsil olunmuşdu, müxtəlif amplualı müğənnilər, ənənəvi estrada və milli musiqi alətləri ifaçıları, rəqqaslar fəaliyyət göstərirdi. Xüsusilə kollektivin musiqi rəhbəri, tanınmış pianoçu və bəstəkar Rafiq Babayevin rolu böyük idi. Onun yaratdığı və səsləndirdiyi musiqi öz virtuoz estrada üslubu ilə yanaşı, dərin milli xüsusiyyətləri ilə fərqlənirdi. Ümumiyyətlə, Mahnı teatrının tamaşalarının tərtibatı da bu ruhda olub, milliliyi və müasirliyi ilə, parlaq teatrallığı ilə yadda qalırdı. Mahnı teatrının fəaliyyəti kinematoqrafçıları da ruhlandırmışdı. “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında çəkilən “Min birinci qastrol” filmində teatrın bütün kollektivi ilə iştirak etməsi, uğurlu bir ekran əsərinin yaranması ilə nəticələndi. Maraqlı süjet xəttinə malik bu filmdə də baş rolu Rəşid Behbudov canlandırmışdı. Əlbəttə ki, R.Behbudovun yaradıcılıq portretini yaratmaq, onun irsinə müraciət etmək, onun ifaçılıq təfsirinin xüsusiyyətlərini açmaq çox çətin və əhatəli bir mövzudur. Lakin məqalənin həcmini nəzərə alaraq, biz yalnız ümumi cəhətləri vurğulamaqla kifayətlənmişik. Rəşid Behbudovun yaradıcılıq ənənələri, onun ifaçılıq xüsusiyyətləri ondan sonra digər müğənnilər tərəfindən mənimsənilərək, genişləndirilmiş və inkişaf etdirilmişdir. Bu gün də Azərbaycan musiqisində Rəşid Behbudovun davamçıları yetişir. Yüklə 407,17 Kb. Dostları ilə paylaş:
|