20
M i r z ə M ə h ə m m ə d ə l i
(bir qədər dinməyib). Mənə qalırsa, Gülbaharı
Mirzə Bəxşəliyə verərik.
(Rüstəm bəy gülür.)
S ə m ə d V a h i d. Necə Mirzə Bəxşəliyə? Müəllim Mirzə Bəxşəliyə?
M i r z ə M ə h ə m m ə d ə l i. Bəli, haman Mirzə Bəxşəliyə.
S ə m ə d V a h i d. Bən buna hərgiz razı olmam.
M i r z ə Mə h ə m m ə d ə l i
(təəccüblü). Necə yəni razı olmazsan? Hələ sən nəçisən?
S ə m ə d V a h i d. Bənə qalıyorsa, Gülbaharı Hüseyn Şahidə verməli.
M i r z ə M ə h ə m m ə d ə l i
(sağ əlini fırladır). Pəh-pəh-pəh, buna bax, sən
Allah! Bu da bizə müştəri tapdı.
Z ə h r a b ə y i m. Ay balalarım, sizə belə mənim canım qurban,
bir mənə
deyin görüm, o dediyiniz adamlar kimdilər? Yaxşımı adamdılar, nəçidirlər?
R ü s t ə m b ə y. Ana, mən dediyim Aslan bəy çox yaxşı adamdı; özü də keçən
il yurist dərsi oxuyurdu, sonra peşiman oldu, vastoçni fakultetə girdi. İndi
istəyir mal həkimi olsun.
Z ə h r a b ə y i m
(Səməd Vahidə). Bala, sən dediyin adam kimdi, nəçidi?
Bir qulluğu varmı?
S ə m ə d V a h i d. Ana, Hüseyn Şahid bizim gənc ədiblərimizdəndir, özü də
xeyriyyə məktəbində ədəbiyyat dərsi müəllimidir.
(Mirzə Məhəmmədəli başını bulayır.)
M i r z ə M ə h ə m m ə d ə l i. Pəh-pəh-pəh! Elə bizim gənc ədibimiz əskik idi.
Allah bəd nəzərdən saxlasın.
(Hirsli.) A kişi,
mən bilmirəm ədib nədi, axır ey?
R ü s t ə m b ə y. Qardaşlarım, mən sizdən xahiş edirəm ki, hər nə eləmək
istəyirsiniz, məsləhətnən və ağıl ucuynan eləyin… Sən bir söz deyirsən, mən bir
söz deyirəm, o bir söz deyir. Qardaşlarım, beləliknən bir mətləb hasil olmaz. Qız
hazır, bax, o qapının dalındadı
(əlini içəri qapıya uzadır), çağıraq bu saat özün-
dən sual eləyək ki, görək meyli kimədi?..
S ə m ə d V a h i d. Belə məsləhətə qarşı bən bir söz söyləməm.
R ü s t ə m b ə y
(Mirzə Məhəmmədəliyə). Niyə dinmirsən, Məhəmmədəli?
M i r z ə M ə h ə m m ə d ə l i. Özünüz bilin, mənim işim yoxdur.
(Rüstəm bəy durur, qapıdan Gülbaharı çağırır. Gülbahar girir içəri.)
Z ə h r a b ə y i m
(Gülbahara). Bala, Gülbahar, gəl otu yanımda, durma ayaq üstə.
R ü s t ə m b ə y. Gülbahar, keç otu və qulaq as, gör nə deyirəm. Biz bu saat
sənin barəndə danışırdıq. Sözün açığı budur ki, səni üç adam istəyir: biri Aslan
bəydi, biri Mirzə Bəxşəlidi, biri də Hüseyn Şahiddi… Qəlbin kimə yapışır,
ona da
get; bizim heç sözümüz yoxdu…
(Gülbahar dinmir).
Z ə h r a b ə y i m
(Gülbahara). Bala, niyə dinmirsən?
G ü l b a h a r
(Rüstəm bəyə). Dadaş, əvvəl bu ki, sən dediyin adamların heç birinə
mən bələd deyiləm və qaldı ki, sizin mənim barəmdə çalışmağınız əbəsdir; çünki
mən bilirəm ki, mən bir kəsi xoşlasam da, sən razı olsan, Məhəmmədəli dadaşım razı
olmayacaq; Məhəmmədəli dadaşım razı olsa, sən izin verməyəcəksən;
hər ikiniz də
xoşlasanız, Səməd dadaşım bəyənməyəcək. Bir yadınıza salın, görün indiyə kimi
mənim üstümdə siz üç qardaşın neçə dəfə dava-mərəkəsinə qonşular yığışıb ta-
maşaya. Yox-yox, mən heç kəsə getmək istəmirəm. Kaş siz bir-biriniznən yola ge-
din.
(Durub çıxır gedir. Mirzə Məhəmmədəli gəlib oturur yerində).
R ü s t ə m b ə y. İş belə olan surətdə mən məsləhət görürəm ki, bir surətdə ki
Gülbahar biz dediyimiz adamların heç birinə bələd deyil, sabah axşam gərək ki
cəmiyyəti-xeyriyyənin zasedaniyasıdır, özü də növbətə görə gərək bizim evə yığı-
şalar. Aslan bəy necə ki üzv, zasedaniyaya gələcək.
Gərək hesabnan müəllimlərdən
LAYİHƏ
21
•
Azərbaycan ədəbiyyatında tənqidi realizm və romantizm dövrü
•
də olalar; çünki proqramlar barəsində müəllimlərdən cavab istəyiblər. Gərək on-
lardan şikayət də var. Xülasə, onlar gərək gələlər zasedaniyaya. Gülbahar da is-
təyər, çıxar onlarnan tanış olar.
(Çöl qapı tıqqıldayır).
R ü s t ə m b ə y. Kimsən? Gəl!
(Daxil olur Teymur bəy, qoltuğunda papka; Zəhra bəyim üzünü tutur o tərəfə
ki, Teymur bəy görməsin.)
T e y m u r b ə y. Səlam əleyküm.
R ü s t ə m b ə y. Ay əleykəssəlam, Teymur bəy. Gəl əyləş.
(İçəri otaqdan Zivər xanım çıxır, Teymur bəyə əl verir.)
Z i v ə r x a n ı m (gülə-gülə). A, zdravstvuyte, Teymur bek!
T e y m u r b ə y
(Zivər xanımın əlini öpür). Zdravstvuyte, Zivar xanum!
(Teymur bəy də, Zivər xanım da otururlar Rüstəm bəyin yanında. Mirzə Məhəm-
məddəli acıqlı baxır bunlara. Teymur bəy papkanı açır, kağızları aralayır, sonra üç
kağız qoyur Rüstəm bəyin qabağına; bu da kağızlara qol çəkir, verir Zivər xanıma, o
da qol çəkib verir Teymur bəyə. Teymur bəy də yığışdırır, qoyur papkaya.)
T e y m u r b ə y
(saatına baxıb deyir). Deyəsən, yubanırıq ha!...
(Zivər xanım və Teymur bəy dururlar ayağa. Zivər xanım ayna qabağına gedib,
şlyapasını düzəldir və Teymur bəy ilə çıxıb gedir. Mirzə Məhəmmədəli yenə acıqlı-
acıqlı baxır bunların dalınca. Qənbər, uzun çuxalı və belində xəncər, yanında
çoban Qurban, girirlər içəri. Qurbanın bir əlində uzun çomaq, bir əlində dəsmala
düyülü bir qab. İkisi də baş yendirirlər.)
R ü s t ə m b ə y. Qənbər, nə var, qoyunlar necədi?
Q ə n b ə r. Sağlığın, bir şey yoxdu. Amma qoyunlara bərk qızdırma düşüb,
yaman qırır; heç bir əlacı da yoxdu.
(Qurbanın əlindən düyünçəni alıb qoyur
yerə.) Buyuraydınız, bu yavanlığı boşaldaydılar; bir az kərədi, bir az da təzə şor-
du.
(Qənbər düyünçəni aparır içəri, qapının yanına qoyur.)
Z ə h r a b ə y i m. Qənbər, niyə çoxdandı görünmürsən?
Q ə n b ə r. Xanım bəyim, vallah, macalımız olmur. Qoyunun azarı başımızı
bərk qatıb.
R ü s t ə m b ə y. Qənbər, bilirsən nə elə?
Sabah axşam mal həkimi bizdə
olacaq, cəmiyyəti-xeyriyyənin yığıncağıdı; sən də gəl, yadıma sal, deyək, bəlkə
qoyunların qızdırmasına bir dava deyə.
Q ə n b ə r. Baş üstə, gələrəm. (
Qənbər və çobanlar çıxırlar. Rüstəm bəy gəlir
anasının tərəfinə və gülə-gülə deyir). Ana, kefin necədi? Yaxşıdır? Ana, bilirsən
nə var? Mən lüğət yazıram. Bilirsən lüğət nədi? Yəni insanın dilində hər nə
qəribə söz var, gərək o kitaba yazıla; hamısı gərək yazıla ki, bir söz də qalmaya.
Bəlkə, sən də elə bir qəribə söz bilirsən ki, bizim yadımıza düşməmiş ola. Hə, nə
deyirsən, ana? Bir qəribə söz de, yazım.
Z ə h r a b ə y i m. Bala, qadan mənə gəlsin,
mən nə bilirəm ki, nə deyim?
M i r z ə M ə h ə m m ə d ə l i
(durur ayağa). Dadaş, əgər qəribə söz axtarırsan,
məndən soruş, deyim; dəxi ağbirçək arvad nə bilir, nə desin? Qəribə söz budu ki,
indi, maşallah, kraxmallı alimlər dəxi hicabı-zadı bilmərrə atıb, başlayıblar rus-
sayağı üzüaçıq zindəganlıq eləməyə. Elə mənnən olsa, lüğətə bu mətləbi də yaz-
san, pis olmaz.
(Başmaqlarını geyir getsin.)
R ü s t ə m b ə y
(acıqlı və ucadan). Məhəmmədəli, səni and verirəm atavın
goruna, məndən əl çək.
(Mirzə Məhəmmədəli başmaqlarını geyir getsin.)
Z ə h r a b ə y i m (
Məhəmmədəliyə). Bala, Məhəmmədəli, bir dayan. Bala,
bir dayan, bir getmə.
LAYİHƏ