Microsoft Word ?liyeva Nuran?Pul siyas?tinin n?z?ri v? ?m?li probleml?ri docx
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
31 2) mütənasiblik (qiymətlər pulun miqdarına mütənasib olaraq dəyişir); 3) universallıq (pulun miqdarının dəyişməsi bütün əmtəələrin qiymətinə eyni həcmdə təsir edir). Pulun funksiyalarının transformasiyası nəzəriyyəsi. Müasir pulların forma və növlərinin təhlili göstərdi ki, pul sistemlərinin fəaliyyəti onun ictimaiyyət tərəfindən qəbul edilməsinə söykənir və yalnız obyektiv iqtisadi qanunlarla deyil, eyni zamanda cəmiyyət tərəfindən yaradılan hüquqi qanunlarla da idarə edilir.Bir ə mtəənin qiyməti qızılın dəyəri ilə deyil, məcmu əmtəə kütləsi ilə tutuşdurulur. Beləliklə, pulun bu cür formalaşmış dəyər ölçüsü konsepsiyası müasir iqtisadiyyatda meydana gələn bəzi yeni məqamları istisna etmir. Bütövlükdə pulun funksiyalarının transformasiyası nəzəriyyələri milli pul sistemlərində baş verən cari dəyişiklikləri əks etdirir. Pulun ictimai tətbiq nəzəriyyələri. Sosial utopiyanın prinsipcə 2 növü vardır: sosialist və ya kommunist utopiyalar və liberal utopiyalar. XIX əsrdə Ş.Furye, A.Sen-Simon, R.Ouen, A. .Gertsen, N.Q.Çernışevski kimi sosial-utopistlərin nəzəriyyələri daha çox məşhur idi. Sosial-utopistlərin tənqidi belə bir fakta söykənirdi ki, xüsusi mülkiyyət təcavüzkarlıq və kin doğurur. Onlar ticarət, sələmçilik və kapitalist münasibətlərini kəskin şəkildə tənqid edirdilər. Sosial-utopistlərin aktivində “işlək pullar” nəzəriyyəsi idi. Kommunizm utopiyalarında pul insanın insan tərəfindən istismar aləti kimi nəzərdən keçirilir. Onlar, hətta, əmtəə mübadiləsi əməliyyatlarında da pulun vasitəçiliyinin ləğv edilməsi barədə təkliflər irəli sürürdülər. XX əsrdə F.Xayek, Y.Kornainin liberal utopiyaları daha çox məşhur oldu. Onlar insani və sosial qüsurların azad bazarın kor – koranə fəaliyyət göstərən qüvvələri vasitəsilə aradan qaldırılmasını irəli sürürdülər. Onların konsepsiyalarının tənqidi əsasını belə bir fakt təşkil edirdi ki, ictimai mülkiyyət başqasının hesabına yaşama meylini doğurur. 32 “Neytral pullar” və “xüsusi pullar” nəzəriyyələri liberal utopiya konsepsiyaları ilə bağlıdır. “Neytral pul”nəzəriyyəsi. Pul dövriyyəsində islahatlar aparmaqla makroiqtisadi vəziyyətin kökündən dəyişdirilməsini təmin edən vədlərdən biri “azad pullar” və ya “neytral pullar” konsepsiyası ilə bağlıdır. Silvio Qezel (1862-1930) “Təbii iqtisadi qaydalar”kitabında faizdən azad olan pulları “azad pullar” adlandırmışdır. D.Zur “neytral pullar”anlayışını gətirdi, belə ki, onlar hamıya eyni dərəcədə xidmət göstərir, müasir pul sistemində olduğu kimi kimsələrə birtərəfli imtiyazlar vermir. Marqrit Kennedi də faizsiz mübadilə vasitəsindən söz açarkən “neytral pullar” anlayışından istifadə etmişdi. Öz mahiyyətinə görə “neytral pullar” nəzəriyyəsi Foma Akvinskinin pul nəzəriyyəsindən qaynaqlanır. “Ədalətli qiymət”konsepsiyasını inkişaf etdirən F.Akvinski hesab edir ki, əmtəələrin alınıb – satılması varlanma mənbəyi olmamalıdır. Pullar cəmiyyətdə “ədalətli mübadilə” prosesinin yüngülləşdirməsində rol alır, puldan pul əldə etmək məqsədi ilə istifadə edilməməlidir. Faiz almaq cəmiyyətdə qeyri – bərabərlik yaradan və əmtəənin «ədalətli» qiymətinə zidd olan bir günahdır. “Neytral pullar” nəzəriyyəsinə görə puldan yığım vasitəsi kimi istifadə olunması, onun borc kapitalına çevrilməsi iqtisadi böhranlara səbəb olur. “Neytral pullar” nəzəriyyəsinə görə hökumət pul yığımının baş verməməsi və borc faizinin minimuma endirilməsi üçün bütün tədbirləri görməlidir. Yalnız o halda investisiya qoyuluşunun və istehlak tələbinin artması və demokratik cəmiyyətin çiçəklənməsi mümkündür. Faizlərin eksponensial artımı nəticəsində yaranan problemlərin həlli keyfiyyət artımı dinamikasına uyğun gələn pul sisteminin yaradılmasındadır. Bu halda faizlər digər pul tədavülü mexanizmi ilə əvəz edilməlidir. Hər bir əmtəə üçün ödədiyimiz qiymətə faiz qismi də daxil olur. 33 Gündəlik tələbat malları və xidmətlərin qiymətlərində faizlərin və ya kapital xərclərinin payı orta hesabla 50 % təşkil edir. Beləliklə, əgər biz faizi ləğv edib onu daha mükəmməl mexanizm ilə əvəz etsək, onda nəzəri olaraq bizim ə ksəriyyətimiz ən azı olduğumuzdan 2 dəfə varlı olardıq və ya mövcud yaşayış səviyyəsini yalnız yarım iş günü işləməklə təmin etmiş olardıq. Beləliklə, “neytral pullar” nəzəriyyəsinə görə elə bir şəraitin yaradılması təklif olunur ki, bu şəraitdə pullar “paslansın”, yəni ondan istifadəyə görə pul ödənilsin. “Neytral pullar” nəzəriyyəsi məntiqi olaraq “xüsusi pullar” nəzəriyyəsi ilə sıx bağlıdır. “Xüsusi pullar” nəzəriyyəsi. Nominalist pul nəzəriyyəsi bir dövlət pul nəzəriyyəsi kimi inkişaf edirdi. Bu nəzəriyyənin özəyini belə bir müddəa təşkil edir ki, pul – dövlət hakimiyyətinin məhsuludur. Bu zaman dövlət ilk öncə, pulu yaradır, ikincisi, onun alıcılıq qabiliyyətini müəyyən edir. Bir çox hallarda pulun dövlət nəzəriyyəsini ayrıca müstəqil konsepsiya kimi nəzərdən keçirirlər və bu nəzəriyyə daha geniş şəkildə alman iqtisadçısı Q.F.Knappın (1842-1926) ə sərlərində yer almışdır. Bu cür yanaşmanın əksinə olaraq milli xüsusiyyətlərini itirmiş pul sistemləri nəzəriyyəsi və liberalizm və azad rəqabət prinsipləri əsasında xüsusi pulların yaradılması ideyası irəli sürüldü. Xüsusi pullar nəzəriyyəsinin ilkin yaradıcıları sırasına alman iqtisadçısı S.Qezel və amerikalı iqtisadçı E.Rigel aid edilir. Belə ki, E.Rigel “Xüsusi müəssisələrin pulları: neopolitik pul sistemi” kitabında pul emissiyasını xalqın əlinə verməyi irəli sürür. Sonra isə pulun milli xüsusiyyətlərdən azad olması ideyası bir – birindən asılı olmayaraq 1974-cü ildə Klayn və 1976-cı ildə iqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı F.A.Xayek tərəfindən irəli sürülmüşdür. M.Fridmanin 1986-cı ildə çapdan çıxmış “Has Government Any Role in Money” məqaləsi xüsusi pullar haqqında elmi müzakirələrdə xüsusi bir hadisə oldu. ABŞ-da pul nəzəriyyəsi sahəsində tanınmış mütəxəssis olan, həm də Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|