Microsoft Word ?liyeva Nuran?Pul siyas?tinin n?z?ri v? ?m?li probleml?ri docx



Yüklə 0,79 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə19/32
tarix14.09.2018
ölçüsü0,79 Mb.
#68281
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   32

61 
 
Ucuz manat inflyasiya mənbəyidir, çox bahalı manat isə ölkə iqtisadiyyatının 
rəqabət qabiliyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. 
Manatın məzənnəsinin kəskin dəyişməsinin qarşısını almaq, qeyri – neft 
sektorunun rəqabət qabiliyyətinin aşağı düşməsinə və xarici ticarət şəraitinin 
pisləşməsinə, inflyasiya təhlükəsini artıran manat emissiyasına yol verməmək 
məqsədilə Mərkəzi Bankın valyuta bazarına müdaxilələri "üzən" məzənnə 
rejimində zəruri hallarda və həddlərdə davam etdirilməlidir. 
Xarici kapital axınının artması və neft gəlirlərinin inkişaf məqsədləri üçün 
istifadəsinin fəallaşması şəraitində manatın məzənnəsi əsas etibarilə valyuta 
bazarındakı tələb və təklif ilə müəyyən olunmalıdır. Mərkəzi Bankın valyuta 
müdaxiləsi isə yalnız məzənnənin kəskin dəyişməsinin qarşısının alınması üçün 
həyata keçirilməlidir. 
Makroiqtisadi sabitliyin qorunması məqsədi ilə valyuta ehtiyatlarının 
maksimal dərəcədə artırılması pul – kredit siyasəti səmərəliliyi baxımından 
Mərkəzi Bank üçün əsas hədəf olmamalıdır. Valyuta ehtiyatları yalnız məqbul 
monetar inflyasiya ilə müşahidə olunan alışyönlü valyuta müdaxiləsi çərçivəsində 
artırılmalıdır.  
Pul siyasətinin həyata keçirilməsi üzrə əvvəlki illərin təcrübəsindən belə bir 
nəticəyə gəlmək olar ki, bu siyasətin məqsədyönlü olması üçün məqsədli inflyasiya 
mexanizminin elementlərindən istifadə etmək lazımdır. Mərkəzi bank üçün pul 
kütləsinin artım sürəti pul – kredit siyasətinin vacib məqsədlərindən sayılır. 
01.04.2014-cü il tarixinə Azərbaycanda dövriyyədə olan geniş pul kütləsi 
(M3) ötən ilin müvafiq dövrünə nəzərən 15%, ilin əvvəlinə nəzərən isə 0,09% 
artaraq 19 milyard 377 milyon manata çatmışdır. 
Mərkəzi Bankın məlumatlarına əsasən ilin əvvəlindən dövriyyədə olan nağd 
pul kütləsi 505,2 milyon manat azalaraq 10 milyard 458 milyon 700 min manatdan 
 9 milyard 953 milyon 600 min manata düşmüş, nağdsız pul kütləsi 522 milyon 
manat artmışdır. 


62 
 
Birinci rübdə dövriyyədə nağdsız pul vəsaitlərinin həcmi isə 522,3 milyon 
manat və ya 5,5%  artaraq  9 milyard 423 milyon 400 min manata çatmışdır. 
Birinci rübdə dövriyyədə olan nağdsız pul vəsaitlərinin həcminin 522,3 
milyon manat artmasına baxmayaraq nağd pul kütləsinin 505,2 milyon manat 
azalması dövriyyədə olan geniş pul kütləsinin (M3) cəmi 17,2 milyon manat 
artmasına səbəb olmuşdur.Cəmi pul kütləsinin 48,6 % -ini nağdsız vəsaitlər təşkil 
edir. 
01.04.2014-cü il tarixinə nağdsız pul kütləsinin geniş pul kütləsində xüsusi 
çəkisi 48,6%-ə  bərabər olmuşdur. Belə ki, 01.01.2012-ci il tarixində dövriyyədə 
olmuş 13 milyard 903 milyon 200 min manat geniş pul kütləsinin 6 milyard 745 
milyon manatı və ya 48,5%-i nağdsız vəsaitlər olmuşdu.  Son bir neçə il ərzində 
dövriyyədə olan nağdsız pul kütləsinin həcmi 2 milyard 678 milyon 400 min 
manat, nağd vəsaitlər isə  2 milyard 795 milyon 400 min manat artmışdır. 
Manatın real effektiv məzənnəsinin tarazlıq səviyyəsinin və məzənnə 
uyğunsuzluğu-nun müəyyən edilməsi məqsədilə aşağıdakı yanaşmalar 
qiymətləndirilmişdir:
 
  Alıcılıq Qabiliyyəti Pariteti (AQP) yanaşması;  
  Sadələşdirilmiş AQP yanaşması; 
  Mütləq AQP yanaşması; 
  Balassa-Samuelson və Penn effektinə nəzərən tənzimlənmiş 
AQP yanaşması; 
  Davranışlı Tarazlı Valyuta Məzənnəsi (DTVM) yanaşması; 
  Sabit Tarazlı Valyuta Məzənnəsi (STVM) yanaşması. 
Sadələşdirilmiş AQP yanaşması fərz edir ki, real valyuta məzənnəsi sırası 
zaman ərzində nisbətən sabitdir və onun orta qiyməti tarazlı səviyyə hesab olunur: 
R = S

௉∗
 = k 
୔∗


୔∗
 = k 


63 
 
Burada: S – nominal valyuta məzənnəsi (məzənnənin yüksəlməsi yerli 
valyutanın bahalaşması anlamına gəlir), 
P* – ticari tərəfdaşların orta çəkili qiymət səviyyəsi,  
P – ölkə daxilindəki qiymət səviyyəsidir. 
Yanaşmanın mahiyyəti real valyutaməzənnəsinin faktiki qiymətinin onun 
zaman sırasının orta qiyməti ilə müqayisə edilməsindən ibarətdir. Faktiki 
məzənnənin tarazlıq (orta) səviyyəsindən yuxarı olması izafi dəyərlənməni, tarazlıq 
səviyyəsindən aşağı olması isə aşağı dəyərlənmənin mövcudluğunu göstərir.  
Mütləq AQP yanaşmasına görə, iki ölkə arasındakı nominal valyuta 
məzənnəsi (S) bu ölkələrdəki qiymətlərin (P,P*) nisbətinə bərabər olmalıdır: 
S = 
୔∗

 
Sonuncu bərabərlik mütləq AQP yanaşmasını ifadə edir və qiymət 
dəyişimlərinin fərqində baş verən dəyişikliyin nominal valyuta məzənnəsində baş 
verən dəyişikliyə bərabər olmasını nəzərdə tutur. Bu şərtin ödənilməsini 
yoxlamaqla AQP-nin ölkə iqtisadiyyatında saxlanılmasını müəyyən etmək olar. 
Belə ki, bərabərliyin ödənilməsi faktiki məzənnənin elə özünün tarazlı 
səviyyəsində olmasını göstərir. 
Ballassa-Samuelson və Penn Effektlərinə Nəzərən Tənzimlənən AQP 
yanaşmasının mahiyyəti riyazi olaraq aşağıdakı kimi ifadə oluna bilər: 
R=S 

ುಿ
ು೅



ುಿ∗
ು೅∗


∙ ቀ





ቁ 
Burada:  
S - nominal valyuta məzənnəsi;  
R - real valyuta məzənnəsi;  


64 
 
ܲ


ܲ

 –  A ölkəsində müvafiq olaraq ticari və qeyri-ticari malların qiymət 
indeksi; 
ܲ


və 
ܲ


 – B tərəfdaş ölkəsində müvafiq olaraq ticari və qeyri-ticari 
malların qiymət indeksi;  
α
,β – müvafiq olaraq A və B ölkəsinin qeyri-ticari mallarının qiymət 
indeksinin ümumi qiymət indeksindəki paydır. 
Qiymətləndirilən AQP yanaşmaları ümumi olaraq belə bir qənaətə gəlinmişdir 
ki, ölkədə TVM baxımından AQP özünü doğrultmur, yəni qiymətlər nisbətinin 
yaratdığı tərəddüdlər nominal valyuta məzənnəsi tərəfindən kompensasiya 
olunmur. Ona görə də, mövcud REVM özünün tarazlıq səviyyəsində deyil. 
Makroiqtisadi balans yanaşması isə manatın REVM-nin tarazlığını və 
məzənnə uyğunsuzluğunu qiymətləndirmək mümkün olmamışdır. Ekonometrik 
qiymətləndirmənin nəticəsinə görə, ölkənin idxalı REVM-indən əks asılıdır, yəni 
yerli valyutanın bahalaşması ölkənin idxalının azalmasına səbəb olur. Bu isə 
iqtisadi nəzəriyyəyə uyğun deyildir. 
DTVM-nin risk mükafatı da nəzərə alınmaqla, iqtisadi determinantlardan 
asılılığı aşağıdakı qeyri – aşkar funksiya şəklində yazıla bilər: 
DTVM = 
݂ (( ݎ − ݎ

), tot, tnt, nfa, 
ଽௗ௘௕௧
ଽௗ௘௕௧
 ∗

Burada:  
DTVM - manatın DTVM (qiymətləndirmə zamanı REVM-nin faktiki sırası 
istifadə edilir),  
(r-r*) - ölkə daxilində və xaricində faiz dərəcələri fərqi,  
tot - ticarət şərti indeksi,  
tnt – qeyri – ticari qiymətlərin ticari qiymətlərə nisbəti (ticari tərəfdaş ölkələrə 
nisbətdə)kimi ifadə edilmiş nisbi məhsuldarlıq;  
nfa - xalis xarici aktivlərin vəziyyəti;  


Yüklə 0,79 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   32




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə