75
nkassasiya zamanı qiymətlilərin qəbulu və təhvili qaydaları;
Qiymətlilərin formalaşdırılması;
Qiymətlilərin təhlükəsizliyinin təminatı;
Qiymətlilərin inkassasiyasında məsuliyyət.
Müştərilərlə bağlanan müqavilənin şərtlərində ən azı aşağıdakı məsələlər
nəzərdə tutulmalıdır:
Qiymətlilərin inkassasiya qrafiki;
nkassasiya zamanı qiymətlilərin qəbulu və təhvil qaydaları;
Xidmət haqqı;
Tərəflərin məsuliyyəti.
Qiymətlilərin inkassasiyası kredit təşkilatının inkassasiya xidmətində
yaradılan inkassator briqadası tərəfindən (iki inkassatordan az olmamaqla) həyata
keçirilir. nkassator briqadasının tərkibindən bir nəfər rəhbər təyin olunur.
nkassatorlar və sürücü inkassatorlar fiziki cəhətdən sağlam olmalı,
silahlardan istifadə etmək bacarığına malik olmalıdırlar. nkassatorların və sürücü
inkassatorların qanunverciliyə müvafiq olaraq sağlamlıq haqqında müvafiq tibbi
arayışı olmalı və ən azı 3 ildən bir tibbi müayinədən keçməlidirlər.
Qiymətlilərin inkassasiyası zamanı inkassatorların müəyyən olunmuş
marşrtudan və qrafikdən kənarlaşması, nəzərdə tutulmayan məntəqələrdə
dayanması, habelə avtomaşında kənar şəxslərin və yüklərin daşınması qadağandır.
Qiymətlilərin inkassasiyası zamanı nəqliyyat vasitəsi sıradan çıxarsa və ya
inkassatorlardan biri xəsarət alarsa dərhal kredit təşkilatının rəhəbrliyinə məlumat
verilməli, xəsarət alan şəxsə ilkin yardım göstərilməli, qiymətlilərin mühafizəsi
təşkil edilməli və qiymətlilərin təyinat yerinə çatdırılması üçün şəraitə uyğun
olaraq qərar qəbul edilməlidir.
Qiymətlilərin inkassasiya xidməti üçün aşağıdakı sahələr olmalıdır:
• Xidməti silahların və döyüş sursatların saxlanması üçün müvafiq
qaydada təchiz olunmuş otaq;
76
• Silahların güllə ilə doldurulması və boşaldılması üçün xüsusi təchiz
olunmuş sahə;
•
nkassatorların fiziki hazırlıqlarının və professional biliklərinin
artırılması, onların təlimatlandırılması və istirahət etmələri üçün otaq.
Qiymətlilərin inkassasiyasını həyata keçirən inkassator briqadası aşağıdakı
minimum texniki vasitələr ilə təchiz olunmalıdır:
-
Zirehli nəqliyyat;
-
Mobil telefon və ya radiostansiya;
-
Xüsusi geyim və zirehli gödəkcə.
Qiymətlilərin inkassasiyasını həyata keçirən inkassasiya briqadası
qanunvericiliyə uyğun olaraq xidməti silah və döyüş sursatları ilə təmin edilməli
və ya silahli mühafizə olunmalıdırlar.
FƏS L III. Müasir dövrdə pul siyasətinin perspektivləri.
3.1.Pul kütləsinin tənzimlənməsi.
77
Hər bir ölkənin iqtisadiyyatının inkişafında azad bazar nə qədər önəmli rol
oynayırsa, onun tənzimlənməsi də bir o qədər böyük əhəmiyyətə sahibdir. Azad
bazar öz – özlüyündə müəyyən inkişaf səviyyəsinı çata bilər, lakin bu inkişaf
prosesi idarəedilmədikdə iqtisadiyyat üçün böyük fəlakətlər, böhranlar yarada bilir.
Pul təklifi iqtisadiyyatda dövr edən (iqtisadiyyatda əmtəələrin və xidmətlərin
və s. alınıb satılması üçün lazım olan ) pul kütləsinin həcmi kimi xarakterizə
olunur. Pul kütləsi dedikdə,tədavül prosesində olan pul nişanlarının cəmi başa
düşülür. Yəni pul kütləsi dövriyyəyə buraxılmış kağız pul nişanları, metal sikkələr
və banklarda cari hesablarda olan vəsaitlərdir. Məlum olduğu kimi dövriyyədə olan
pulun həcmi davamlı olaraq eyni səviyyədə qalmır. Bir başqa formada ifadə etsək
pul təklifi öz – özünə həcm və strukturunu dəyişə bilən yaranma və yoxetmə
mexanizminə malikdir. Pul kütləsi və onun strukturunu izah etmək üçün
iqtisadiyyatda dövr edən pul vəsaitlərinin müəyyənləşdirilməsi vacibdir.Pul iki
ə
sas xüsusiyyəti – yüksək likvidlik və dəyər funksiyası ödəmə vasitələrinin hər bir
konkret formalarında eyni səviyyədə saxlanılmır. Nağd pul və tələb olunana dək
vəsaitlər əmanət depozitlərinə nisbətdə daha likviddir. Lakin birinciyə nisbətdə
ikinci daha çox gəlir gətirməklə mənfəətlidir. Likvidlik anlayışı iqtisadiyyatın
müxtəlif sahələrində müxtəlif cür izah edilir. Məsələn maliyyə ədəbiyyatlarında
likvidlik aktivlərin daha tez müddətdə pula çevrilmə qabiliyyəti kimi nəzərdə
tutulur. Eyni zamanda likvidlik əmsalları aktivlərin öhdəlikləri ödəmək qabiliyyəti
kimi hesablanır. Beynəlxalq Valyuta Fondunun təklif etdiyi qruplaşmaya uyğun
olaraq bir çox öhdəliklərdə pul aqreqatları hesablanır. Bu məlumatlar həm Mərkəzi
Bankın hər ay nəşr etdirdiyi bank statistik bülletenində və eyni zamanda
Beynəlxalq Valyuta Fondunun nternational Finansial statistics bülletenində verilir.
Adətən aqreqatlar 4 qrupa bölünür:
• M0 – nağd pullar bank sistemindən kənarda əhalinin və müəssisələrin
ə
lində olan pullar;
• M1 – nağd pul və kommersiya banklarında olan tələb olunanandək
depozitlər;
78
• M2- M1+ kommersiya banklarında olan orta müddətli depozitlər;
• M3- M2+ kommersiya banklarında olan uzunmüddətli əmanətlər.
Müxtəlif ölkələrdə pul aqreqatları iqtisadi təhlil və ölkənin Mərkəzi Bankının
pul təklifini tənzimlənməsindəki yanaşmasına görə fərqlənir.
Tənzimləmə dedikdə, inzibati qərarlarla qiymətlərin müəyyənləşdirilməsi
nəzərdə tutulmur. Dövlət makro səviyyədə tələbi tənzimləməklə bazarda
qiymətlərin arzuedilən səviyyədə dəyişməsinə çalışır. Burada söhbət dövlətin
yürütdüyü pul – kredit siyasətindən gedir. Dövlət məhz düzgün qurulan pul –
kredit siyasəti hesabına iqtisadi inkişaf üçün əlverişli maliyyə təminatı yaradır.
Mərkəzi banklar tərəfindən monetar siyasətin həyata keçirilməsində pul
kütləsinin dinamikası və strukturunun təhlili mühüm əhəmiyyətə malikdir. Hal –
hazırda Azərbaycan Respublikası statistik hesablamalarında M2 aqreqatı nağd pul
və milli valyutada olan hesablaşma hesabı cari və depozit hesablarının qalığı
göstəricisindən istifadə olunur. Daha qısa desək M0 + milli valyutad olan bütün
depozitlər ( dövlət idarəetmə oqranlarının depozitləri istisna olmaqla ) kimi
hesablanır. Bundan başqa həm də M3 geniş pul kütləsi də hesablanır. M3 – M2 +
xarici valyutada olan depozitlər də əlavə olunur. Bu məlumatlar hər ay Məkəzi
Bank tərəfindən bank statistik bülletenində verilir.
2014-cü ildə geniş pul kütləsi iqtisadiyyatın tələbatına və inflyasiyaya adekvat
olaraq dəyişmiş, onun strukturunda yaxşılaşma prosesi davam etmişdir.
l ərzində manatla geniş pul kütləsi (M2) 6.1% artaraq 17436 mln. manata
çatmışdır. Bank sisteminin pul yaratma qabiliyyətini ifadə edən pul
multiplikatorunun dövr ərzində artıma meyilli olması (ilin əvvəlinə nəzərən 7%
artım) qeyri-nağd pul kütləsinin həcminin genişlənməsinə şərait yaratmışdır.
Şəkil 2.Pul kütləsinin dəyişməsi, % -lə
Dostları ilə paylaş: |