Microsoft Word ?liyeva Nuran?Pul siyas?tinin n?z?ri v? ?m?li probleml?ri docx
Yüklə 0,79 Mb. Pdf görüntüsü
|
15 Ayrı-ayrı dövrlərdə və xalqlarda pulun müxtəlif növlərindən istifadə edilmişdir. Pul öz inkişafında 2 növdə olmuşdur: Həqiqi pullar. Dəyər nişanələri . Həqiqi pullar – elə pullardır ki, onların nominal dəyəri (onlarda qeyd edilmiş dəyər) real dəyərinə, yəni hazırlandığı metalın dəyərinə uyğun gəlir. Metal pullar (mis, gümüş, qızıl) müxtəlif formaya əvvəlcə ədədi, sonra isə çəki məzmununa malik olmuşlar. Metal pul tədavülü sistemi zamanı pul sisteminin 2 növü vardır. 1.Bimetalizm 2.Monometalizm Bimetalizm – elə bir pul sistemidir ki, bu zaman dövlət ümumi ekvivalent rolunu 2 metalla –qızıl və gümüş ilə qanunvericilik yolu ilə təsbit edir. Hər iki metaldan sərbəst sikkə kəsilməsi və onların qeyri-məhdud miqdarda tədavüldə olması nəzərdə tutulur. lk sikkələr təxminən 26 əsr bundan əvvəl Çində və qədim Lidiya dövlətində kəsilmişdir. Rusiyada XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində dövriyyədə sikkələrdən olduqca geniş istifadə edilirdi. Bimetalizmin 3 növü mövcud olmuşdur. • Paralel valyuta sistemi – bu zaman qızıl və gümüş sikkələr arasında nisbət kortəbii şəkildə müəyyən edilirdi. • kili valyuta sistemi – həmin nisbətin dövlət tərəfindən müəyyən edildiyi sistemdir. • “Axsayan” valyuta sistemi – bu zaman qızıl və gümüş sikkələr qanuni tədiyə vasitəsi olur. Amma bərəbər əsaslarda yox, çünki qızıl sikkələrin sərbəst kəsilişindən fərqli olaraq gümüş və sikkələrin kəsilməsi qapalı qaydada həyata keçirilirdi. Kapitalizmin inkişafı sabit pul, vahid ümumi ekvivalent tələb edirdi. Buna görə də bimetalizm öz yerini monemetalizmə vermişdir. 16 Bimetalizm XVI-XVII əsrlərdə Qərbi Avropanın bəzi ölkələrində isə XIX ə srdə geniş yayılmışdır. 1865-ci ildə Latın Sikkəsi ttifaqı adlanan beynəlxalq müqaviləsinin köməyi ilə Fransa, Belçika, sveçrə və taliya bimetalizmi saxlamağa cəhd etmişlər. Amma bimetalist pul sistemi inkişaf etmiş kapitalist təsərrüfatının tələblərinə cavab vermirdi . Belə ki, eyni vaxtda 2 metaldan –qızıl və gümüşdən dəyər ölçüsü kimi istifadə edilməsi, pulun bu funksiyasını təbiətinə ziddiyyət təşkil edirdi. Bundan başqa dövrün qızıl və gümüş arasında müəyyən etdiyi möhkəm dəyər nisbəti onların bazar dəyərlərinə uyğun gəlmirdi. XIX əsrin sonunda gümüş istehsalının ucuzlaşması nəticəsində və onun qiymətdən düşməsi qızıl sikkələrin tədavüldən çıxaraq dəfinəyə çevrilməsinə səbəb oldu. Kapitalizmin inkişafı sabit pul vahidi ümumi ekvivalent tələb edirdi, buna görə də bimetalizm öz yerini monometalizmə verir. Monometalizm – elə bir pul sistemidir ki, bu zaman bir pul sikkəsi ümumi ekvivalent rolunu oynayır və tədavüldə eyni zamanda digər dəyər nişanələriisə qiymətli metallara çevrilə bilər. Gümüş monometalizmi Rusiyada 1843 – 1852-ci illərdə, Hindistanda 1852 – 1893-cü illərdə, Hollandiyada 1847 – 1875-ci illərdə mövcud olmuş və Çində isə 1935-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. Çar Rusiyasında gümüş monometalizm sistemi 1839 – 1843-cü illərin pul islahatı nəticəsində həyata keçirilmişdir. Pul vahidi gümüş rubl oldu. Tədavüldə gümüş sikkələrlə yanaşı səviyyədə dövr edən və gümüşə sərbəst xırdalanan kredit pulları da buraxıldı. Amma bu islahat təhkimçiliyin dağılması, dövlət büdcəsi və xarici ticarət balansının çatışmazlığı şəratində, pul tədavülünü uzun müddətə əhəmiyyətli dərəcədə nizama sala bilməzdi. lk dəfə qızıl monometalizm pul sistemi tipi XVIII ə srin sonunda Böyük Britaniyada yaranmış və 1816-cı ildə qanunla möhkəmləndirilmişdir. Bir çox inkişaf etmiş başqa ölkələrdə o XIX əsrin ikinci yarısında tətbiq edilmişdir. Məsələn, Almaniyada 1871-73-cü ildə, sveç, Norveç və Danimarkada 1873-cü ildə, Fransada 1876-1878-ci illərdə, Avstriyada 1892-ci ildə, Rusiya, Yaponiyada 1837-ci ildə ABŞ-da isə 1900-cü ildə tətbiq edilmişdir. Qızıl monometalizminin 3 növü mövcuddur: 17 1) Qızıl sikkə standartı. Qızıl sikkə standartında qızıl bütün pul funksiyalarını yerinə yetirir. Qızıl sikkə standartı kapitalizmin, azad rəqabət dövrünün tələblərinə daha çox uyğun gəlirdi, istehsalın, kredit sisteminin, dünya ticarətinin inkişafına, kapital gətirilməsinə kömək edirdi. Bu standart aşağıdakı ə sas əlamətləri ilə xarakterizə olunur: • Ölkənin daxili dövriyyəsində tam qiymətli qızıl sikkələr daxil olur, qızıl pulun bütün funksiyalarını yerinə yetirir; • Fərdi şəxslər üçün sərbəst qızıl sikkə kəsilməsinə icazə verilir; • Tədavüldə olan tam qiymətli olmadan pullar sərbəst və məhdudiyyətsiz qızıla xırdalanır; • Qızılın və xarici valyutanının sərbəst aparılması və gətirilməsinə,sərbəst qızıl bazrını fəaliyyətinə imkan verir. 2) Qızıl külçə standartı. Bu onunla səciyyələnir ki, banknotlar qızıl külçələrə mübadilə edilir. Ancaq burada, qızılın bilavasitə tədavülü yerinə qızılı təmsil edən banknotların tədavülü prosesidir. Banknotların qarşılıqlarının nə miqdar qızıl olduğu təsbit edilmişdir. Banknotların istənilən an qızıla çevrilmək imkanı vardır. Qızıl külçə standartı zamanı tədavüldə qızıl sikkə və onların sərbəst kəsilməsi yox idi. 3) Qızıl valyuta (deviz)standartı. Qızıl valyuta standartının xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, banknotların devizlərlə, yəni qızıla dəyişdirilmiş xarici valyuta ilə mübadilə edilir. 1929 – 1933-cü illərin dünya iqtisadi böhranı nəticəsində qızıl standartı bütün ölkələrdə ləğv edilmiş və xırdalanmayan banknot tədavülü möhkəmlənmişdir. Avstriya, Almaniya, Norveç, Danimarka və başqa ölkələrdə qızıl deviz standartı müəyyən edildi, hansı ki, burada da qızıl sikkənin tədavülü və onların sərbəst kəsilməsi yoxdur. 1929 – 1933-cü illərin dünya iqtisadi böhranı nəticəsində bütün ölkələrdə qızıl standartı ləğv edildi. (məsələn, ngiltərədə 1931- ci ildə, ABŞ-da 1933-cü ildə, Fransada 1936-cı idə).1931-ci ildə funt-sterlinq və 1933-cü ildə dollar bloku fəaliyyətə başladı. 1944-cü ilin iyulun 22-də yaradılan Yüklə 0,79 Mb. Dostları ilə paylaş:
|