Microsoft Word Lortograf Kreol Morisien 11 apr 2011. docx

 

21

Aster ki nou finn get bann diferan letap ki enn lang traverse avan ki li vinn enn 

lang ki servi pou ekrir, anou sey konpran inpe plis ki inplikasion sa 

transformasion-la ena lor plan teknik. Pou sa, anou konpar dan form enn tablo, 

bann diferan laspe teknik ki permet nou an zeneral fer distinksion ant enn lang oral 

ek enn lang ekri.  

2.5 Bann karakteristik teknik tradisionel ki diferansie enn lang oral ek enn 

lang ekri 

Bann tre ki karakteriz enn lang oral ek enn lang ekri bien diferan. Nou pou prezant 

sa bann karakteristik-la dan tablo anba: 

 

  

Kriter Karakteristik 

tradisionel 

lang oral 

Karakteristik tradisionel 

lang ekri 

1 

Prosesis transmision 

Koze-ekoute 

Ekrir-lir 

2 

Kod itilize

12

 Fonik 

Grafik 

3 

Kondision itilizasion 

Prezans fizik lokiter ek 

interlokiter dan kontext 

prodiksion diskour 

Prezans lokiter me absans 

interlokiter dan kontext 

prodiksion diskour 

4 

Kad tanporel 

Prodiksion ek resepsion 

diskour deroul anmemtan 

Prodiksion ek resepsion 

diskour dekale dan letan  

5 

Lespas 

Prodiksion ek resepsion 

diskour deroul dan mem 

lespas (sof dan ka telefonn)

Prodiksion ek resepsion 

diskour deroul dan bann 

lespas diferan 

 6 

Kontext itilizasion 

Informel dan mazorite ka  Formel souvan 

7 

Piblik vize  

Mins dan mazorite ka 

Larz souvan 

8 

 

Striktir sintaxik 

Organizasion diskour 

relativman sinp; fraz plito 

kourt, spontane, expresif. 

Organizasion diskour 

relativman elabore : fraz pli 

long, pli reflesi, pli 

                                                            

12

 Par kod isi, nou pe fer referans mwayin kominikasion ki itilize. 

---

 

22

konplex.  

9 

Inplisitasion/Explisitasion Prezans interlokiter fer ki 

enn parti linformasion pas 

dan bann non-di, bann 

eleman diskour inplisit 

Absans interlokiter nesesit 

ki rann tou linformasion 

explisit 

10 

Rol intonasion 

For 

Nil (ranplase par 

ponktiasion) 

11 

Rol expresion vizaz 

For 

Nil 

12 

Posibilite retourn an aryer 

ek fer koreksion  

Feb (sof dan ka diskour 

anrezistre) 

For (kapav efase-refer) 

13 

Degre standardizasion 

Feb (absans relatif 

diksioner, gramer, literatir) 

For (prezans diksioner, 

gramer, literatir) 

14 

Degre fot/erer 

Feb 

For (bann text gramer ek 

diksioner la pou koriz fot)  

 

---

 

23

3

em

 PARTI  

DETRWA TI RAPEL LOR RAPOR GRAFI-LARMONI 

 

Kouma nou finn dir dan introdiksion, etan done ki rapor Grafi-larmoni finn servi 

kouma dokiman referans debaz ki finn permet tou bann diskision lor 

standardizasion lortograf lang Kreol Morisien ki nou pe prezante zordi, li paret 

neseser ki nou fer enn rapel isi lor ki ete Grafi-larmoni, ki ti so lobzektif, so bann 

manb ek so bann propozision.  

3.1 Ki ete Grafi-larmoni? 

Grafi-larmoni, se rapor enn komite ki finn depoze dan Konsey Minis an Septam 

2004 lor enn seri propozision grafik pou lekritir Kreol Morisien, apartir enn 

komann ofisiel ki Gouvernman sa lepok-la ti pase ek Liniversite Moris.  

 

3.2 So konpozision ek obzektif 

Komite-la ti ena sink manb (lingwist ek pedagog depi Liniversite Moris ek MIE) : 

Prof. Vinesh Hookoomsing (UoM, Prezidan Komite ek signater rapor), Dr 

Daniella Police-Michel (Senior Lecturer, UoM), Dr Arnaud Carpooran (Assoc. 

Professor, UoM), Dr Nita Rughoonundun (Assoc. Professor, MIE), Dr Rada 

Tirvassen (Professor, MIE).  

Li ti ena kouma obzektif  prinsipal propoz enn kod grafik armonize pou Kreol 

Morisien apartir bann pratik ki ti deza existe, dan kad preparasion terin pou permet 

introdiksion formel Kreol dan lekol.  

---

 

24

3.3 Bann pratik grafik ki ti existe avan Grafi-larmoni (andeor pratik 

etimolozik) 

 

Pratisien, dat, grafi 

Karakteristik prinsipal 

P. Baker, 1972:  

Grafi  “ah” 

Konsonn “h” servi pou sinboliz nazalizasion bann vwayel: ah: 

“an”; eh: “ein”; oh: “on”; yh: “gn”. 

2. P. Baker & V. 

Hookoomsing, 1987, 

Lortograf-Linite  

Prezans enn pwin lor konsonn “n” ek “m” pou mark 

nazalizasion bann vwayel. Exanp: ba

ṅ

,  la

ṁ

pul;  bo

ṅ

, no

ṁ

; 

absans pwin lor “n” ouswa “m” indike ki konsonn-la bizin 

prononse:  ban, lam; bo

ṅ

bon, bom.  

3. Ledikasyon Pu Travayer, 

1977: « Grafi n/nn »  

Ban/bann; bon/bonn; bin(ben)/binn; pu; mwa; lerwa; gayn; 

byin.  

4. D.Virasawmy,  

- 1967: Grafi aksâ 

sirkôflex : 

-1985: « Graphie d’accueil »   

-1988: « 

La sacrosainte 

graphie »  

-1990-1998: « Graphie 

consensuelle »  

 

‐Morisiê; avâ; lôtâ  

-Sherif; kees; diil; diliit; horrni 

-Santere; lalimiere; pëi; zëan; loulou; axepte; quen; keess 

 

-Faktèr; kontribié; pratchik; kiltchirel; djinamik; metchiss 

5. Legliz katolik an 

kolaborasion ek 

D.Virasawmy, 1

998: “Grafi 

legliz”  

Pou; moi; leroi; gagne; bien  

---