Microsoft Word m vzu docx

  nsan itkilərinə və dağıntılara səbəb olan amillər aşağıdakilərdir: 
 
-    Vulkan  püskürməsi  nəticəsində  qızğın  qırıntıların  ətrafa  atması,  onların  insanları, 
yaşayış ərazilərinə zədə etməsi; 
-  maqmanın  (yer  kürəsinin  içində  ərgin  halda  olan  kütlə)  sürətlə  çıxması  və  ətrafa 
yayılma nəticəsində təbiətə ziyan vurması və tikililərin dağılması; 
-  külün  yer  səthinə  atması,  onun  ətraf  ərazilərdəki  evlərin  damlarına  düşərək,  onların 
uçmasına,  elektrik  xətlərinin  qırılmasına,  su  ilə  qarışdıqda  -  betona  bənzər  maddənin 
alınmasına, təyyarələrin mühərriklərinə daxil olduqda - onların sıradan çıxmasına (hava 
məkanını iflic vəziyyətinə sala bilər-  slandiyadakı vulkan Avropanın hava məkanını iflic 
vəziyyətinə salmışdır); 
-  vulkan  püskürməsi  zamanı  əmələ  gəlmiş  qazlarından,  daşlardan  və  küldən  ibarət 
piroklastik adlanan axınlar (sürəti 700 km/s. çatır), hansılar ki əsas insan itkilərinə səbəb 
olur. 
Vulkan püskürməsi müvəqqəti - bir neçə saatdan bir çox illər müddətində ola bilər.  
Çox  güclü  və  böyük  həcmli  vulkanar  “supervulkan”  adlanırlar.  Onların  nəticələri 
uzunmüddətli təsirə, qlobal iqlim dəyişikliyinə, təbiətə, heyvanlar aləminə böyük itkilər 
verməyə qadirdirlər.  
 
Meteoroloji fövqəladə hadisələr: 
 
- 11-12 ballıq fırtına, 12-15 ballıq qasırğa; 
Qasırğa
 
(Tufan)
 - çox şiddətli külək və leysan yağışları ilə səciyyəvidir. O, dəniz və 
quru üzərində atmosferin kəskin dəyişməsi nəticəsində baş verir.    
Fırtınalar (tufan, tayfun) güclü küləklər nəticəsində meydana gələn təbii hadisələrdən 
biridir.  Yağışla  birlikdə  əsən  şiddətli  küləklər  tufan,  quraq  və  yağışsız  havada  əsən 
küləklər isə tayfun adlanır. 
ldırım
 – bulud topalarından elektrostatik yüklərinin boşalmasıdır, ani şimşək, qəfil və 
çox güclü səslə müşayiət olunur. 
ldırım  boşalması  böyük  gərginliyin  yaranması  ilə  xarakterizə  olunur.  Onun 
temperaturu 300 000 dərəcəyə qədər yüksəlir.  ldırım vurması zamanı ağac parçalana və 
hətta yana bilər. Ağacın parçalanmasına səbəb ağacın daxilindəki nəmişliyin ani olaraq, 
buxarlanması nəticəsində baş verir. 
ldırımın  birbaşa  insanın  üstünə  düşməsi  ölüm  ilə  nəticələnə  bilər.  Hər  il  dünyada 
ildırım vurmasından təxminən 3000 insan həlak olur. 
ldırım  zərbəsi  adətən  hara  dəyir?  Statik  elektrik  boşalması  müqavimətin  ən  aşağı 
səviyyədə olması nəticəsində baş verir. Beləliklə, ən yuxarı yüksəklikdə olan obyekt ilə 
bulud  topası  arasında  məsafə  azdırsa,  deməli  elektrik  müqaviməti  də  aşağıdır.  Buna 
uyğun olaraq da, ildırım zərbəsi ilk növbədə ən hündürdə olan obyektə (ağac, dirək və s.) 
dəyir. 
Tufan və ildirim baş verdiyi zaman tədbirlər: 
ldırım o zaman təhlükəlidir ki, qığılcımdan sonra göy gurultusu müşahidə olunsun. Bu 
halda dərhal təhlükəsizlik tədbirləri görün. Əgər kənd yerindəsinizsə, pəncərə, qapı, baca, 
ventilyasiya  dəliklərini  bağlayın.  Sobanı  yandırmayın.  Çünki  yüksək  temperaturlu 
qazların  müqavimət  qüvvəsi  aşağı  olur.  Telefon  ilə  danışmayın:  ildırım  bəzən  simlərin 
üzərinə də düşür. 
ldırım  çaxan  zaman  elektrik  daşıyıcılarına,  ildırım  keçiricilərə,  damdakı  novlara, 
antenaya  yaxınlaşmayın,  mümkün  qədər  televizor,  radio  və  digər  elektrik  cihazlarını 
söndürün. 
Ə
gər meşədəsinizsə, meşənin alçaq ağaclıq yerinə sığının. Hündür ağacların, xüsusilə 
ş
am, palıd və qovaq ağacının yanında gizlənməyin. 

---

Su  hövzəsi,  yaxud  onun  sahilində  dayanmayın.  Sahildən  kənarlaşın,  hündür  yerdən 
aşağı düşün. 
Düzənlikdə  və  ya  daldalanmağa  yer  olmayan  bir  ərazidəsinizsə,  yerə  uzanmayın. 
Bununla bütün bədəninizi elektrik cərəyanının təsiri altında qoyursunuz. Dayaz bir yerdə, 
yarğanda  və  ya  digər  təbii  bir  dərinlikdə  əyləşin,  əlləriniz  ilə  ayaqlarınızdan  tutun.  
 
 
 
 Qasırğa
 - isti iqlim qurşağında, ani təzyiq fərqlərindən qaynaqlanan və sürəti saatda 
100-150 km-ə qədər çata bilən çox şiddətli küləklər.  
Zəlzələdən sonra ikinci yerdədir. 
Küləklər necə yaranır? 
Külək fərqli temperatur mərkəzləri arasında əmələ gələn hava axınıdır. Atmosferdəki 
fərqli  temperaturlar  fərqli  hava  təzyiqləri  əmələ  gətirdiyinə  görə,  hava  davamlı  olaraq 
yüksək təzyiqdən alçaq təzyiqə doğru yer dəyişir. Təzyiq mərkəzləri, yəni atmosferdəki 
temperaturlar  arasındakı  fərq  əgər  çox  olarsa,  hava  axını,  yəni  külək  güclü  olur,  bu  da 
böyük dağıntılara səbəb olan qasırğaları əmələ gətirir. 
Qasırğalar  Asiyanın  cənub  sahillərində  və  Avstraliyanın  Sakit  okean  sahillərində 
Tayfun
 
sayılır.  
Tropik bir siklonun qasırğa olaraq adlanıla bilməsi üçün küləyin sürətinin heç olmasa 
117  km/saat  olması  lazımdır.  Ümumiyyətlə,  qasırğalar  saatda  240  km-dən  sox  surətə 
malikdirlər. Qasırğalar həm də böyük dəniz dalğalarına və dənizin qabarmasına da gətirib 
çıxarır.  Qasırğalarla  birlikdə  yağış  da  gəlir.  Tropik  bir  külək  qurşağının  orta  yağış 
miqdarı 75-150 mm-dir. Belə yağışlar ciddi sellərin meydana gəlməsinə də səbəb olur. 
BMT-ninn  fəlakətlərin  təhlükəsini  azaltma  üzrə  beynəlxalq  strategiya  çərçivəsində 
hazırladığı hesabata görə, 2008-ci ildə daha çox Myanmada baş verən "Nərgiz" qasırğası 
can alıb. Nə az, nə çox, 138 min nəfər həyatdan məhrum olub, yüz minlərlə insan evsiz-
eşiksiz qalıb. "Nərgiz" Myanmaya 4 milyard dollar ziyan vurub.  
 
Leysan yağışlar 
Leysan  -  qısamüddətli  atmosfer  yağıntısı.  Adətən  yağış  halında  qəflətən  düşür. 
ntensivliyi  adətən  1-3  mm/dəq  və  daha  çox  olması  ilə  fərqlənir.  1-2  saat  müddətində 
olur.  ldırımlarla və küləyin qısamüddətli güclənməsi ilə müşahidə olunur. 
Yağışlar  nəticəsində  dağ  çaylarında  suyun  səviyyəsi  qalxır  və  əhali  üçün  ciddi 
problemlər yaradır, su kəmərlərini yararsız hala salır, yolları dağıdır və orada nəqliyyatın 
hərəkətinı çətinləşdirir, körpülərə ciddi ziyan dəyir. 
Dünyada ən güclü Leysan Havay adalarında (21 mm/dəq, 1913) olmuşdur. 
Azərbaycanda isə Zaqatala rayonunda (10,7 mm/dəq, 1959) müşahidə edilmişdir. 
 

---