Microsoft Word Mahmudova S. docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
yüksək maliyyə dəyərli olmasına baxmayaraq digər metodların çox da təsir etmədiyi qarışıq tərkibli tullantılarda daha yaxşı nəticələr verir. Təkmilləşdirmə mərhələsində olan elektrokinetik metod və ərazidə tətbiq olunan torpaq yuma metodu gələcək üçün olduqca perspektivli metodlardır. Elektrokinetik ayırma metodu xüsusilə orta dərinlikli gilli torpaqlar üçün səciyyəvidir. Torpağın ərazidə yuyulması metodu isə xüsusilə, homogen, keçirici və qumlu torpaqlar üçün xarakterikdir.Lakin, çirkləndiricinin istənməyən əraziyə doğru hərəkətinin qarşısını almaq üçün ərazinin hidrologiyasını düzgün tədqiq etmək lazımdır. Ərazidə və ərazidən kənar tətbiq olunan torpaq yuma metodunda toksiki olmayan qatqı maddələrinin təkmilləşdirilməsi üçün aparılan tədqiqatlarda bu metodun gələcəkdə istifadəsinin artacağı düşünülür. Bio- Səthi aktiv maddələrlə aparılan torpaq yuma işləri bu baxımdan olduqca perspektivlidir. Fitoremediasiya və bioloji üsulların tətbiqi uzun vaxt tələb etməsinə baxmayaraq, çirklənmənin aşağı səviyyədə olduğu ərazilər üçün məqsədəuyğun hesab edilir. [21] Tədqiqat apardığımız ərazidə dağ-mədən sənayesinin, qara və əlvan metallurgiyanın inkişafının sürətli olmasını nəzərə alaraq torpaqların ağır metallardan təmizlənməsi və təmizlənmə işləri üçün düzgün üsul və texnologiyanın tətbiqi olduqca mühüm məsələdir. Şübhəsiz ki, ağır metallarla intensiv çirklənməyə məruz qalmış torpaqlarda çirklənmənin qarşısını almaq üçün ən yaxşı üsul ə vvəlcədən düşünülmüş addımlar ataraq tullantılara nəzarət etmək və tullantıların təkrar istehsalını düzgün həyata keçirməkdir. Məhz bu yolla, torpağa ağır metalların daxil olmasına nəzarəti təmin etmək və gələcəkdə ağır metallarla bağlı torpaqda yarana biləcək neqativ proseslərinin qarşısını əvvəlcədən almaq olar.
Lakin təəssüf ki, tədqiq etdiyimiz ərazidə ağır metallarla çirklənməyə məruz qalmış torpaqlarda kifayət qədər tədbirlər görülmür və bu məsələ ilə bağlı lazımi addımlar qabaqcadan atılmır. Ərazinin ağır metalların yaratdığı çirklənmənin ilkin tədqiqində, çirkləndiricilik potensialına sahibi obyektlər sistemləşdirilməli
və təmizlənməyə ehtiyac olan sahələr müəyyənləşdirilməlidir. Daha sonra ə razinin relyefi, çirkləndiricinin xüsusiyyətləri ,hidrogeoloji xassələri və iqtisadi səmərləlilik kimi bir sıra faktorlar nəzərə alınaraq lazımi labarator tədqiqatlar aparılmalı və nəticələrə uyğun metod bu parametrlər əsasında müəyyənləşdirilməlidir. Tədqiqat apardığımız ərazidə dağ-mədən sənayesinin, qara və əlvan metallurgiyanın inkişafının sürətli olmasını nəzərə alaraq torpaqların ağır metallardan təmizlənməsi və təmizlənmə işləri üçün düzgün üsul və texnologiyanın tətbiqi olduqca mühüm məsələdir. Şübhəsiz ki, ağır metallarla intensiv çirklənməyə məruz qalmış torpaqlarda çirklənmənin qarşısını almaq üçün ən yaxşı üsul ə vvəlcədən düşünülmüş addımlar ataraq tullantılara nəzarət etmək və tullantıların təkrar istehsalını düzgün həyata keçirməkdir. Məhz bu yolla, torpağa ağır metalların daxil olmasına nəzarəti təmin etmək və gələcəkdə ağır metallarla bağlı torpaqda yarana biləcək neqativ proseslərinin qarşısını əvvəlcədən almaq olar.
NƏT CƏ VƏ TƏKL FLƏR Aparılmış elmi-tədqiqat işinin nəticəsi olaraq aşağıdakı yekun təklif və nəticələr irəli sürülmüşdür: -Kiçik Qafqazın şimal-şərqində torpaq ehtiyatları ətraflı təhlil edilmiş, bioekoloji xüsusiyyətləri, bitki örtüyünün yayılma arealları müəyyənləşdirilmişdir. - Ərazinin torpaqlarında ağır metalların təhlükəlilik dərəcəsi qiymətləndirilmiş, xarakterik xüsusiyyətləri öyrənilmişdir - Torpaqları ağır metallarla çirkləndirən başlıca mənbə və proseslər müəyyənləşdirilmiş, torpaqların ağır metallarla çirklənməsində metallurgiya
sənayesinin, nəqliyyatın, kənd təsərrüfatının rolu təhlil edilmiş, müvafiq nəticələr ə ldə olunmuşdur. - Dağ-mədən sənayesinin mərkəzi olan Daşkəsən ətrafı torpaqlarda dəmir filizinin çıxarılması ilə əlaqədar ağır metalların yol verilən konsentrasiyadan dəfələrlə artıq olduğu müəyyənləşdirilmişdir. Şaxta üsulu ilə dəmir filizi hasilatının aparılmasının torpaqların ekoloji vəziyyətinin sabit saxlanılmasındakı əlverişliliyi irəli sürülmüşdür - Ərazinin torpaqlarında ağır metalların yaratdığı çirklənmənin ekoloji qiymətləndirilməsi aparılmış və Daşkəsən filizsaflaşdırma kombinatı sahəsində 600 hektardan çox sahənin texnogen relyef formaları ilə örtüldüyü müəyyənləşmişdir. - Dağ-mədən tullantıları və ona yaxın ərazilərdən götürülmüş torpaq nümünələrinin analizi göstərir ki, torpağın tərkibində mikroelementlərin və ağır metalların miqdarı təbii landşaftlara nisbətən xeyli yüksəkdir. Tullantı süxurlarının səth suları ilə yuyulması, habelə filtrasiya nəticəsində aktiv kimyəvi elementlər miqrasiya edərək torpağa çökür və onu çirkləndirir. Təbii torpaqlara nisbətən tullantılarla təmasda olan torpaqlarda həmin elementlərin miqdarı 4-9 dəfə artıqdır. Dəmir mədən tullantılarında və onların təmas etdiyi torpaqlarda sink, mis, kobalt, manqan, bor və civənin miqdarı yol verilən konsentraiyadan 4-9dəfə artıqdır. Qurğuşunun miqdarı isə 40 dəfədən çoxdur. -Tullantılar üzərində nəzarətin qeyri-düzgünlüyü nəticəsində dağ-mədən filizsaflaşdırma kombinatının tullantıları bilavasitə buradan keçən Qoşqarçay dərəsinə axıdılır. Bu tullantılar Qoşqarçay dərəsininin landşaftında ekoloji gərginliyi artırmış və landşaft reaksiya potensialını itirmişdir. Daşkəsən yatağının istismarı dövründə Qoşqarçayın dərəsində 30 mln. tondan artıq tullantılar yığılmışdır ki, bu tullantıların tərkibində külli miqdarda qiymətli kobalt vardır. - Daşkəsən dəmir filizi mədənlərinin istismarı ilə əlaqədar olaraq 1,2 min hektar sahədə meşə və çəmən torpaqları yararsız hala düşmüşdür ki, bunun da 0,5 min hektarı süxur tullantıları altındadır. Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|