Microsoft Word Mahmudova S. docx

 

 

Tədqiqat  obyektimizin  mürəkkəb  geomorfoloji  quruluşa  malik  olması  ilə 

ə

laqədar burada müxtəlif iqlim tipləri mövcuddur. 

E.M.Şıxlınski  Kiçik  Qafqazın  şimal  və  şimal-şərq  hissəsində  iqlimi 

rayonlaşdırarkən 4 iqlim tipi ayırmışdır ki, bunlar şaquli zonallıq qanununa uyğunluq 

təşkil edir. 

1.

  Yüksək dağlıq tundra iqlimi  

2.

  Soyuq və quru qış iqlimi   

3.

  Mülayim isti və quru qış iqlimi 

4.

  sti yarımsəhra və quru çöllərin quru qış iqlimi 

Mütləq  yüksəkliklərdən,  relyefin  formalarından,  ərazinin  geomorfoloji 

quruluşundan,  təbii  qurşaqlardan  asılı  olaraq  iqlim  parametrləri  dəyişir.  Tədqiqat 

obyekti olan  Kiçik  Qafqazın şimal-şərq hissəsində orta illik  yağıntıların  paylanması 

ə

razinin  relyefindən  və  dəniz  səviyyəsinin  hündürlüyündən  əsaslı  surətdə  asılıdır. 

E.M.Şıxlınski ərazidə 4 iqlim yarım rayonu ayırır; 

1.

  Yüksək  dağlıq  -  qlim  çox  rütubətli  və  soyuqdur;  burada  havanın  orta  illik 

temperaturu 20-3,70 arasında tərəddüd edir. Maksimum hərarət iyul və avqust 

aylarında müşahidə olunur (12,70), minimum temperatur (-6,40 - -10) yanvar 

ayında olur. Burada orta illik yağıntıların miqdarı 815 mm-dir. 

2.

  Orta  dağlıq  -  Havanın  orta  illik  temperaturu  -5,7-  6,30,  iyul  ayında  orta        

aylıq  temperatur  -16,3,  yanvar  ayında  isə  -  40  təşkil  edir.  Burada  orta             

illik yağıntıların miqdarı 663 mm təşkil edir. 

3.

  Alçaq  dağlıq  -  Qışı  mülayim-isti  və  qurudur.  Havanın  orta  illik  temperaturu    

8,9-10,50.  Maksimum  temperatur  iyul ayında 19,3-21,6,  minimum  isə  yanvar 

ayında  [1,4-(0,7)]  müşahidə  edilir.  Burada  orta  illik  yağıntılar  400-500 

mmtəşkil edir. 

4.

  Dağətəyi  -  Dağ  ətəyi  zonada  quru  çöllər  iqlim  şəraiti  hakimdir.  Belə  ki, 

---

 

 

havanın  orta  illik  temperaturu  +12,60,  mütləq  maksimum  hərarət  +24,40, 

mütləq minimum isə -0,40-dir. Atmosfer çöküntülərinin miqdarı 250-400 mm 

təşkil edir. 

Ə

razinin  dağətəyi  düzən  hissəsində  yağıntıların  azlığı  və  orta  temperaturun 

nisbətən yüksək olması səciyyəvidir. Ərazinin dağlıq və orta dağlıqzonalarıqışı quraq 

keçən mülayim isti iqlimlə xarakterizə olunub, illik yağıntıların miqdarının tədricən 

artması  və  orta  illik  temperaturun  yüksəkliyə  qalxdıqca  aşağı  düşməsinəzərə  çarpır. 

Yüksək  dağlıq  qurşaqda  yağıntıların  miqdarı  artır,  temperaturunmiqdarı  isə  xeyli 

azalır.  Orta  dağlıq  və  yüksək  dağlıq  ərazilərdəki  qışı  quraq  keçən  soyuq  iqlim  tipi 

günəş  radiasiyasının  çoxluğu,  sərin  yayı  və  soyuq      qışı  ilə    fərqlənir.  Ayrı-ayrı 

yüksək zirvələr və silsilələrdə dağ-tundra iqlimihakimdir. 

Tədqiq  etdiyimiz  Kiçik  Qafqazın  şimal-şərq  yamacı  Ə.D.Əyyubovun 

tədqiqatlarına əsasən aşağıdakı aqroiqlim rayonlarına bölünmüşdür ; 

1.

  Qazax-Göygöl, 

2.

  Hacıkənd-Çınqıldağ, 

3.

  Gədəbəy-Daşkəsən, 

4.

  Şahdağ-Kəpəz. 

Qeyd  olunanlara  əsasən,  1-ci  cədvəldə  tədqiq  olunan  ərazidə  aqroiqlim 

rayonlarının iqlim göstəricilərinin xarakteristikası verilmişdir. 

Ə

razidə  havanın  orta  illik  temperaturu  0˚-10˚C-dir.  Yanvarın  orta  aylıq 

temperaturu  -2˚-14˚C,  iyulun  orta  aylıq  temperaturu  5˚-20˚C  arasında  tərəddüd       

edir. Yay aylarında bəzən havanın minimum temperaturu 20˚-30˚C-dək aşağı düşür. 

l ərzində havanın minimum temperaturu 8˚C, yanvar ayının orta temperaturu   -5˚C, 

iyulun orta aylıq temperaturu isə 21˚C-dir. 

5˚C-dən yuxarı olan temperaturun illik miqdarı 300˚-2800˚C, 10˚C-dən yuxarı 

temperaturun illik miqdarı isə 200˚-2200˚C arasında tərəddüd edir. 

---

 

 

Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacının əsas iqlim göstəriciləri

 

Cədvəl 1 

 

 

 

Aqroiqlim 

rayonları 

 

Aprel-

sentyabr 

dövründə 

yağıntıların 

miqdarı 

(mm) 

 

yun-      

avqust   

dövründə 

quraqlıq 

günlərin 

sayı 

 

 

 

Σ

T>10˚C 

 

l  ərzində 

günəş 

radiasiyası 

cəmi 

(kkal/san) 

 

Havanın 

orta 

mütləq 

minimum 

tempera-

turu 

 

Qar 

örtüyü-

nün 

qalınlı-

ğ

ı, 

Sm 

Qazax-Göygöl 

150-300 

40-26 

3000-4000 

120-125 

-5-12 

7-15 

  Hacıkənd- 

Çınqıldağ 

300-350 

26-12 

2200-3000 

125-130 

-4-10 

15-26 

Gədəbəy- 

Daşkəsən 

350-400 

26 

1600-3000 

130-135 

-6-12 

25-35 

Ş

ahdağ-Kəpəz 

>400 

<-2 

800-1600 

135-145 

<-12 

35-70 

 

Havanın orta illik nisbi rütubəti 75% olub, il ərzində 67-82% arasında dəyişir. 

Ə

razidə  yağıntının  illik  miqdarı  600-900  mm-dir.  Yağıntılara  əsasən  yaz  fəslində 

təsadüf edilir. 

Ə

razidə  əsasən  şimal-şərq  və  qərb  küləkləri  əsir.  Küləyin  orta  illik  sürəti  2,2 

m/san-dir. Qarla örtülü günlərin sayı 40-160 gün, dolu düşən günlərin sayı 5-12-dir. 

Qeyd  olunan  parametrlərə  əsasən,  Kiçik  Qafqazın  şimal-şərq  hissəsinin  əksər 

aqroiqlim rayonları termik ehtiyatlar və rütubətlə təmin olunmasına görə oxşar şəraitə 

malikdirlər,  lakin  işıq  ehtiyatlarına,  bitkilərin  qışlama  şəraitinə  və  yay  aylarının 

quraqlığına görə oxşarlıq təşkil etmirlər.[2] 

1.3 Hidroloji xüsusiyyətləri 

 

Kiçik Qafqazın çay şəbəkəsi ərazinin iqlimindən, relyefindən, bitki örtüyündən 

və başqa ekoloji amillərdən asılı olaraq müxtəlif dərəcədə inkişaf etmişdir. Ərazi üzrə 

çay  şəbəkəsi  qeyri-bərabər  paylanmışdır.  Əsasən  dağlıq  zonada  (1000-2500  m)  çay 

şə

bəkəsi  daha  çox  inkişaf  etmişdir.  Bu  zonadan  yuxarıda  və  aşağıda  hidroqrafik 

şə

bəkə olduqca zəifdir. [3]

 

---