Microsoft Word Mahmudova S. docx
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.4 Fitosenotik örtük
Ş ahdağ silsiləsindən axan çayların şəbəkə sıxlığı daha çoxdur. Bu sahədə çay şə bəkə sıxlığı çox, çaylarda isə nisbətən az olub, 039-078 km/km² arasında dəyişir. Lakin axımın əmələ gətirdiyi sahədə çay şəbəkə sıxlığı daha çoxdur. (1,00-1,70 km/km²). Yüksəkliyinə görə çay şəbəkə sıxlığı 1000-2500 m-ə kimi hündürlüyü olan sahələrdə daha çox inkişaf etmişdir (1,20-1,50km/km²). Ərazidə axım modulu Kür çayı sahillərindən dağlıq sahəyə kimi 1,00-18,0 san/km² arasında dəyişir. Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacı yüksəkdağlıq silsilələrindən başlanğıcını götürməklə Gəncəçay (98 km), Şəmkirçay (95 km), Qoşqarçay (76 km) regionun böyük çayları hesab olunur. Öz mənbəyini ortadağlıq qurşaqdan götürən qalan çaylara nisbətən bu çaylarda ortaillik axımın həcmi 1,5-3 dəfə artıqdır. Ə razidə axan ən böyük çaylardan Gəncəçay (98 km) başlanğıcını 2800-2850 m yüksəklikdən götürərək, Kiçik Qafqazın Murovdağ silsiləsinin şimal yamacından axır. Çay 5-i sağ, 4-ü sol qol olmaqla 9 qoldan ibarətdir. Murovdağ silsiləsi boyu Tərtərçayla, qərbdən Qoşqarçayın hövzəsi, şərqdən isə Kürəkçayın hövzəsi ilə həmsərhəddir. Çayın orta meyilliyi 27,7%, çay şəbəkəsinin sıxlığı 0,64 km/km²-dir. Gəncəçay yaz gursulu rejimli çay qrupuna aiddir. Gursululuq adətən mart ayından iyul ayınadək davam edir. Gəncəçayın qidalanmasında qar suları 32%, yeraltı sular isə 44% təşkil edir. Avqust, oktyabr, bəzən noyabr aylarında qısa müddətli daşqınlar yaranır. Ə razinin ən böyük çaylarından biri olan Şəmkirçay (95 km) öz mənbəyini 2920 m yüksəklikdən götürüb, Kür çayına tökülür. Əsas 14 qola malikdir. Şəmkirçay yaz gursulu rejiminə malikdir. Qar suyu ilə qidalanma illik axım həcminin 38%- ni, yağış suları isə 17% -ni təşkil edir. Gəncəçay və Şəmkirçayın arasından Qoşqarçay (76 km) axır. Qoşqarçay Kiçik Qafqazın Murovdağ silsiləsinin Qoşqar dağının (3368 m) şimal yamacından axan Hamamçay və Xoşbulağın qovuşmasından əmələ gəlir.Çay hövzəsinin sahəsi 798 km²- dir. Qoşqarçayın 10 qolu vardır, onlardan 4-ü sağ, 6-sı sol qoludur. Qoşqarçayın suyu sənaye və kənd təsərrüfatında geniş istifadə olunur. Bərk axım çay hövzəsində səth suları hesabına əmələ gələn aşınma prosesi nəticəsində baş verir.
Tədqiqat apardığımız ərazidə axan çayların böyük kənd təsərrüfatı əhəmiyyəti vardır. Belə ki, bu çayların sularından böyük əkinçilik potensialına malik olan düzən zonanın torpaqları suvarılır. Kiçik Qafqazın şimal-şərq ərazilərinin düzən sahələrində qrunt sahələri geniş yayılmışdır. Onlara hər yerdə rast gəlmək mümkündür. Bu sular çayların gətirmə konuslarında, konuslararası süxurlarda və çayların allüvial çöküntülərində daha geniş yayılmışdır.
Ə
1. Uçqun gölləri (Göygöl qrupu gölləri- Göygöl, Maralgöl, Murov Qaragölü, biçənək aşırımı gölləri) 2. Buzlaq gölləri (Murovdağ, Şahdağ silsiləsinin gölləri) Ə ksər hallarda sahəsi 1 km²- dən kiçik olan bu göllər respublikanın ən dərin gölləridir. Bu qrupa aid göllərdən Murovdağ silsiləsinin şimal yamacında Kəpəz dağının ətəyində yerləşən Göygöl və onun ətrafındakı meşəli dağlar sahəsində birqrup zəlzələ- uçqun gölləri qeyd etmək olar. Bu göllərdən ən dərinləri Göygöl (sahəsi 0,79 km², maksimal dərinliyi 93m), Şəmkir Göygölü (sahəsi 0,34 km², dərinliyi 66m) və Maralgöldür (sahəsi 0,23 km², dərinliyi61 km).
Torpaqəmələgəlmə prosesində bioloji amillər, xüsusən bitki örtüyü başlıca rol oynayır. Bitki torpağa daxil olan və torpaqda humusa çevrilən üzvi maddələrin əsas mənbələrindən biridir. Eyni zamanda bitki örtüyü torpağı yuyulmaqdan qoruyan və münbitliyinin saxlanılmasında iştirak edən başlıca amillərdəndir. Tədqiq etdiyimiz ə razinin
torpaq ehtiyatları yüksək dərəcədə mənimsənildiyindən təbii bitki örtüyü məhdud şəkildə qorunub saxlanılmışdır. Buna baxmayaraq, ərazinin iqlimi, relyefi, torpaq örtüyü və torpaq əmələgətirən süxurların müxtəlifliyi orada bitən meşə bitkilərinin rəngarəng olmasına səbəb olmuşdur. Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacında bitki örtüyü şaquli zonallıq qanununa
ə sasən formalaşmışdır. Ərazinin dağlıq zonasından aşağı endikcə bitki formasiyalarında dəyişiklik müşahidə edilir. Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacında bitki örtüyünün müxtəlifliyi qurşaqlarla əlaqədar olub, floristik cəhətdən Cənubi Avropanın dağ meşələri əyalətinə daxildir. (A.A.Qrossheym,1948) Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacında 400-500 m yüksəkliyə qədər yarımsəhra və quru-çöl bitkiləri geniş yayılmışdır. Bu zonada torpaqda rütubətin çatışmaması, yay aylarında temperaturun yüksək olması, rütubətin buxarlanması və torpağın ş oranlaşması bitki örtüyünün dəyişməsinə təsir edən əsas amillərdəndir. Ərazidə yarımsəhra bitkilərindən yarımçöl şəkilli Meyer yovşanı (Artemisia Meyeriana L.), soğanaqlı qırtıclı efemerlər, dənli bitkilər, xaççiçəklilər, paxlalılar və qaymaqçiçəklilər fəsiləsindən ibarət birillik efemerlər yayılmışdır. Yağıntıların qeyri- bərabər paylanması yarımsəhra formasiyasının inkişafına şərait yaratmışdır. Belə ki, yazın əvvəlində yağışların intensivliyi ilə əlaqədar olaraq efemer bitkilərsürətlə böyüyüb yaşıllaşırlar. Aprelin sonu və mayın əvvəllərində isə vegetasiya dövrlərini başa vurub tələf olurlar, payızda yenidən canlanırlar. Tədqiq etdiyimiz ərazidə 500-700 m hündürlüklərə qədər çöl formasiyası fonunda qarışıq tərkibli bitkilər zonasına rast gəlinir. Bu qurşaq alçaq dağlıq ilə dağətəyi sahələrdə yarımsəhra qurşağı ilə birləşib qarışıq bitkilər qrupu əmələ gətirir. Ə razidə dağ kserofit bitkiləri geniş yayılmışdır. Dağ kserofitlərinin qarışıq qruplar ə mələ gətirməsi ərazinin torpaq örtüyü, yamacların quruluşu, relyefi və s. sıx surətdə ə laqədardır. Burada dağ kserofitləri yarımsəhra bitkilərinə nisbətən çox zəngindir. Bu bitkilərdən gəvən, südlübiyan, kəklikotu, ağ ot, murdarça və s. geniş yayılmışdır. Dağlıq sahələrə yaxınlaşdıqca şiyav, şırımlı topa (Festuca Sulcata E.), daşdayan (Antropogon L.) və başqa dənli bitki növləri artır . Dəniz səviyyəsindən 600-700 m yüksəklikdən meşələr başlanır. Bu qurşaq şə rqdən Göygöl rayonundan başlamış, qərbdən Gürcüstanla olan sərhədə qədər dar bir zolağı əhatə edir. Kiçik Qafqazın ayrı-ayrı hissələrində əsas meşə əmələgətirən ağaclardan fıstıq, ağcaqayın, palıd, vələs və bəzi ağac növləri üstünlük təşkil edir. Bunlardan başqa meşələrdə göyrüş, Kox şamı (Göygöl ətrafında) ağacları, kol bitkilərindən zoğal, göyəm, itburnu, alça, fındıq, yemişan, əzgil və başqaları geniş Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|