yaradır.
Tədqiqat apardığımız ərazinin çay vadilərində də müxtəlif bitki qrupları inkişaf
etmişdir. Bu bitkilər iki qrupa bölünür.
1.
Su basar və çay sahili meşələr;
2.
Çay vadisi çəmən bitkiləri;
Subasar və çay sahili meşələr əsasən ərazi daxilində axan Kürəkçay, Gəncəçay,
Qoşqarçayın axını boyunca yayılmışdır. Bundan başqa buradan axan kiçik çayların da
vadilərində bəzi ağac növləri yayılmışdır. Subasarda və çay sahillərində yayılmış
ağaclardan: söyüd, iydə, qoz, armud, alma, tut və bəzi meyvə ağaclarını göstərmək
olar. Çay vadilərində isə çəmən bitkilərindən çim, vəhşi yonca, alma çiçəyi, cil və s.
bu kimi bitkilər yayılmışdır.
1.5 Torpaq ehtiyatları
Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacı torpaqlarının müxtəlifliyi, təbii şəraitinə
görə bir-birindən fərqlənməsi ərazinin ekoloji səciyyələndirilməsi zamanı daha da
aydın müşahidə olunur. Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü çox zəngin olub, şaquli
zonallıq qanunauyğunluğunda inkişaf etmişdir.
Torpaqşünaslıq elminin banisi V.V.Dokuçayev 1899-cu ildə Qafqaza səfər
çərçivəsində
regionun
torpaqları
haqqında
ümumi
fikir
söyləmişdir.
V.V.Dokuçayevdən sonra Qafqaz torpaqlarının yayılma xüsusiyyətləri və dağlıq
zonada torpaqların şaquli zonallıq qanunu əsasında formalaşması haqqında
S.A.Zaxarov məlumat vermişdir. S.A.Zaxarov hər bir torpaq zonasında, torpaqların
morfoloji quruluşu və torpaqəmələgəlmə şəraitini nəzərə almaqla, torpaq
müxtəliflikəri ayırmışdır.
Kiçik qafqazın şimal-şərq hissəsində (əsasən Murovdağvə Şahdağ zonasında)
1939-cu ildən başlayaraq M.E.Salayev, Ə.K.Zeynalov, Ş.Q.Həsənov, M.E.Salayev,
B.Q.Şəkuri əsaslı tədqiqat işləri aparmışdır.1970-1980-cı illərdə B.Q.Şəkurinin
rəhbərliyi altında Kiçik Qafqazın şimal və şimal-şərq hissəsində beynəlxalq proqram
ə
sasında torpaqların bioloji məhsuldarlığı tədqiq edilmiş, nəticələrin əsasında bir neçə
monoqrafiya dərc edilmişdir.
Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü, torpaqların təsnifatı, morfogenetik
xüsusiyyətləri köklü şəkildə M.E.Salayev, B.Q.Şəkuri tərəfindən araşdırılmışdır.
Kiçik Qafqazın torpaq örtüyünün son və dəqiqləşdirilmiş təsnifatını isə M.E.Salayev
vermişdir. Müəllif qeyd edir ki, Kiçik Qafqaz vilayətinin torpaq örtüyünün tərkibinə
respublikamızda daha çox yayılmış torpaq tipləri daxildir.
Aparılan çoxsaylı və miqyaslı tədqiqatlara əsasən göstərmək mümkündür ki,
ə
razidə torpaq örtüyünün əmələgəlmə prosesinin özünəməxsusluğu müxtəlif bioiqlim
və geomorfoloji şəraitdə formalaşmasıdır.
Torpaq ehtiyatları təbii landşaftın mühüm komponentlərindən biridir. Tədqiq
etdiyimiz
ə
razinin
torpaqlarının
diferensiasiyasında
yüksəklik
zonallığı
qanunauyğunluğu xüsusi yer tutur. Dağlıq sahələrdə nəinki torpaq örtüyü, eləcə də
landşaftın bütün komponentləri (substratdan başqa) və bütövlüklə təbii komplekslərin
yayılması bu qanunauyğunluğun təsirindən kənarda qala bilmir.
M.E.Salayev Kiçik Qafqazda apardığı geniş miqyaslı tədqiqatın nəticəsi kimi
aşağıdakı landşaft tipləri və torpaq zonaları ayırmışdır.
1.
Alp və subalp çəmənlərin və çəmən bozqırların qurşağı (torpaqları)
2.
Mezofil meşə qurşağı (torpaqları)
3.
Kserofil meşə, kolluqlar və bozqırlar qurşağı (torpaqları)
4.
Quru subtropik bozqır və yarımsəhra qurşağı (torpaqları)
M.E.Salayev tərəfindən 1991-ci ildə Azərbaycanın torpaqlarının yeni təsnifat
sxemi təklif edilmişdir. O, Kiçik Qafqaz torpaqlarının təsnifat sxemində aşağıdakı
taksonomik vahidləri tətbiq etmişdir :tip, yarımtip, cins, növ.
18.79%
15.63%
Torpaq tipi anlayı
sonralar bir sıra tədqiq
edərkən torpaq xassələri v
amil kimi götürülmüşdür (torpaq xass
ə
mələgətirən amillər). Mü
istehsal xüsusiyyətlərini
praktikada iri miqyaslı torpaq t
Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü bir sıra t
iqlim, torpaq əmələgətir
müddət qarşılıqlı təsiri alt
Tədqiq etdiyimiz Kiçik Qafqaz
torpaq əmələgəlmə şəraitinin v
amil hesab olunur.
Kiçik Qafqazın şimal
-dağ-çəmən, II - qonur da
boz-qəhvəyi torpaq tiplə
Aşağıdakı şəkildə
göstəriciləri verilmişdir.
10.13%
8.86%
8%
Torpaq tipi anlayışı elmə ilk dəfə V.V.Dokuçayev tərə
ə
dqiqatçılar tərəfindən dəqiqləşdirilmişdir. H
ə
ləri və torpaqəmələgəlmə amilləri də nə
amil kimi götürülmüşdür (torpaq xassələri - torpaq əmələgə
ə
r). Müəllifin fikrincə, bu cür ekoloji-genetik yana
ə
rini daha ətraflı müəyyənləşdirməyə
praktikada iri miqyaslı torpaq tədqiqatlarında istifadə etməyə imkan verir.
Kiçik Qafqazın torpaq örtüyü bir sıra təbii və antropogen amill
ə ə
tirən süxur, bitki örtüyü və insanın təsə
ə
siri altında formalaşmışdır.
dqiq etdiyimiz Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacı ə
ə
raitinin və torpaq örtüyünün müxtəlifliyini
Kiçik Qafqazın şimal-şərq yamacının torpaq örtüyünün elmi t
qonur dağ-meşə, III - dağ-qara, IV - qəhvə
yi torpaq tiplərində aparılmalıdır.
ə
kildə tədqiq edilən ərazidə yayılmış torpaq ehtiyatlarının faizl
ş
dir.
22.71%
15.88%
10.13%
V.V.Dokuçayev tərəfindən daxil edilsə də,
ş
dir. Həmin təsnifatı tərtib
ə
nəzərə alınmaqla başlıca
ə
ləgəlmə prosesi - torpaq
genetik yanaşma torpaqların
ə ə
və həmin təsnifatdan
ə ə
imkan verir.
antropogen amillərin (relyef,
ə
sərrüfat fəaliyyəti) uzun
ə
razisinin dağlıq olması
ə
lifliyini şərtləndirən əsas
ının torpaq örtüyünün elmi tədqiqi aşağıdakı I
ə
hvəyi dağ-meşə, V - dağ-
torpaq ehtiyatlarının faizlə
Dostları ilə paylaş: |