Microsoft Word Mexanizm III. Doc



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə58/58
tarix08.04.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#36630
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   58

 
 
181
praktika ABŞ-da köhnə yataqların işlənməsində  də  sınaqdan 
çıxmış və indi də səmərəli tətbiq olunmaqdadır. 
Neft-qaz sənayesində  təşkilatı-idarəetmə problemlərinin 
həlli ilk növbədə, ardıcıl struktur islahatlarının aparılmasını 
tələb edir. Neft və qazın hasilatı, emalı  və satışını hazırda 
Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti həyata keşirsə də, bütün enerji 
daşıyıçıları ilə bağlı qurumların gələcəkdə vahid Yanacaq-
Energetika Nazirliyi adı altında birləşməsi qaçılmazdır. Belə 
statusa malik təşkilat paralel funksiyaları yerinə yetirən 
strukturlardan azad olmaqla, daha səmərəli fəaliyyət göstərər, 
həcminin bütün kompleksə xas olan borclar probleminin 
həllinə xeyli mülayimlik gətirə bilər. 
Struktur islaahatları ilə yanaşı kompleksdə  həm də 
səmərəli idarəetmə mexanizmi formalaşdırılmalıdır. Burada 
idarəetmə  qərarlarının hazırlanması, işlənməsi, informasiya 
mübadiləsi qaydalarının  əks etdirən alqoritmlər hazırlanmalı, 
əməyin elmi təşkilinə, üfti münasibətlərin qurulmasına, 
proqramlılıq prinsiplərinə üstünlük verilməli, bazar qaydalarına 
uyğun, ayrı-ayrı istiqaməylərdə  səmərəli idarəetməni həyata 
keçirən menecerlər hazırmalıdır. 
Azərbaycan xarici neft şirkətləri ilə müvafiq dəniz 
blokunun (yatağının) kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay 
bölgüsünə dair bağladığı müqavilələrdə fiskal, o cümlədən 
vergiqoyma  şərtlərinə dair müddəalar  ən  əhəmiyyətli 
məsələlərdəndir. Belə ki, gəlirlərin bölüşdürülməsi və onun 
nəticələri daha çox ölkədə mövcud olan fiskal, vergi 
mexanizmlərindən asılıdır. Bağlanmış kontraktlara görə 
podratçılar, onların ortaq şirkətləri,  əməliyyat  şirkəti və 
subpodratçılardan anacaq mənfəət vergisi tutulur. Bu sazişlə 
həm də ikiqat vergi haqqında müqavilələrə uyğun olaraq 
vergilərə güzəştlər qoyulması təmin edilir. 
Hazırda respublikamızın neft-qaz yataqlarının 
işlənməsində xarici şirkətlərin iştirakı transfert qiymətlətinin, 
həmçinin neftlə  məşğul olan şirkətlərə qoyulan diferensial 


 
 
182
vergi rejimlərindən doğan stimullara diqqətin daha da 
artırılmasının tələb edir. Bu baxımdan xarici şirkətin 
bölüşdürdüyü risq və  gəliri, həmçinin onların qarşılıqlı 
mənafelərini optimal nəzərə almalıdır. 
Neft-qaz hasilatı sahəsində fiskal rejimlər vergilərin cari 
ildə daxil olmasına, respublikamız üçün risqin azalmasına, 
vergi yükünün azalmasına səmtlənməlidir. Bundan ötrü net 
kontraktlarının sabitliyi və dayanıqlığı üçün fiskal alətlərinin 
müxtəlif formalarından istifadə edilməli, neft layihələrinin ilk 
növbədə  gəlir vergisinə  cəlb edilməsi təmin edilməli, vergi 
daxilolmalarında idxal rüsumlarına üstünlük vermək lazımdır. 
İnvestorların marağının artırmaq üçün minimal idxal tarifi 
müəyyən edilməli, neft layihəsinə royalti (mədən vergisi) əsas 
rol oynamalıdır. 
Neft-qaz hasilatına vergiqoyma ən vacib məqamlardan 
biri-ölkə qanunvericiliyində bağlanmış müqavilələr 
çərçivəsində xarici şirkətlərə vergi güzəştləri müəyyən edərkən 
dünya praktikasında qəbul edilən xüsusi meyarlara 
əsaslanmaqdadır. Belə ki, neft resursunun sahibi kimi çıxış 
edən hpkümət royaltinin, həm də vergilərin həcmini müəyyən 
etməkdə müstəsna hüquqlara malik olur. Təbii ki, söhbət 
güzəştlərdən gedirsə, bunu ancaq gəlir vergisində aid etmək 
olar. 
Tədqiqat işində konkret olaraq, islahatların yeni 
mərhələsində ssəmərəli bazar mexanizmlərinin neft-qaz 
sənayesində  tətbiqini  əsaslandıran aşağıdakı  nəticələrə nail 
olunmuşdur: 
 
neft-qaz sənayesinin müasir vəziyyəti, inkişaf 
meylləri, mövcud infrastrukturun və ehtiyatlar 
potensialının qiymətləndirilməsi yeni reallıqlar 
kontekstində tətbiq edilmişdir; 
 
inteqrasion proseslər, dünya neft bazarı, qiymət 
tendensiyası, istehsalçı ölkələrdə energetik siyasət və 
postneft strategiyası əlahiddə fraqmentlər üzrə ümumi 


 
 
183
planda təthlil edilərək respublika neft-qaz sənayesinin 
inkişaf perspektivinə uyğun gələ bilən örnək və 
tövsiyyələr göstərilmişdir; 
 
xarici neft şirkətləri ilə bağlanan kontraktların milli 
iqtisadiyyatın dirçəlişində  əhəmiyyəti, respublikada 
neft bazasının inkişafında rolu göstərilmişdir; 
 
neft-qaz sənayesində struktur islahatlarının aparılması 
əsaslandırılmış, idarəetmədə üstün iqtisadi 
metodlardan istifadə olunması təklifləri verilmişdir; 
 
qaz sektorundakı 
səmərəliliyin artırılması, 
resurslardan rasional istifadənin prioretet cəhətləri 
araşdırılmışdır; 
 
neft-qaz çıxarma müəssisələrinin yeni bazar 
subyektinə çevrilməsi istiqamətində yaxın və orta 
perspektiv üçün optimal statusun formalaşması 
təklifləri verilmişdir. 
 
amortizasion prosesdə mütərəqqi metodların 
mahiyyəti açıqlanmış  və  tətbiqinin genişləndirilməsi 
tövsiyə olunmuşdur; 
 
Milli neft biznesində yeni kontrakt formalarının, 
lisensiya və konsensiya üsallarının tətbiqi üçün 
normativ bazanın genişlənməsi zərürəti 
əsaslandırılmışdır; 
 
meft-qaz sənayesində fiskal vergi siyasəti və ondan 
irəli gələn nəticəvi prosedurlar, investision prosesi və 
riskləri mülayimləşdirən mexanizmlərin prinsipləri 
araşdırmışdır; 
 
Xəzərin Azərbaycan sektorunda bağlanmış neft 
kontraktlarınca mənfəət vergisinin tutulması, uçotu, 
vergi bəyannamələrinin tərtibi, xarici sübpodratçılarla 
vergi qoyulması  və digər fiskal məsələyə  tədqiq 
edilmişdir; 


 
 
184
ЗАКЛЮЧЕНИЕ 
 
В  Азербайджане  углеводородные  нефтегазовые 
ресурсы,  представляющие  собой  главное  достояние 
страны,  по-прежнему  остаются  важнейшим  фактором 
экономического  развития,  но  теперь  уже  на  качественно 
новом  уровне.  Возможности,  создаваемые  новыми 
экономическими  условиями  либеральной  рыночной 
экономикой  побуждают  отечественную  науку  к  поиску 
путей 
максимально-эффективного, 
рационального 
использования 
этих 
богатств 
в 
соответствии 
с 
национальными 
интересами. 
Авторы 
настоящего 
исследования, 
ставя 
задачу 
выявления 
путей 
рационального использования этого стратегического сырья 
и  его  промышленного  потенциала,  осуществили  анализ 
направлений  формирования  рыночных  механизмов  в 
нефтегазовом  секторе,  сделав  упор  в  первую  очередь  на 
создание  нормативно-правовой  базы,  которая  обеспечит 
углубление реформ в отрасли. 
На  основе  изучения,  применения  эффективных 
рыночных  механизмов  к  нефтегазовой  промышленности 
на новом этапе реформ в работе сделаны нижеследующие 
выводы: 
 
современное  состояние,  тенденции  развития, 
существующая 
инфраструктура 
и 
потенциал 
нефтегазовой  промышленности  рассмотрены  в 
свете новых реалий; 
 
проанализированы в общем плане, но по отдельным 
фрагментам  интеграционные  процессы,  мировой 
нефтяной 
рынок, 
ценовые 
тенденции, 
энергетическая  политика  и  постнефтяная  стратегия 
стран-производителей,  отобраны  и  представлены 
подкрепленные 
конкретными 
примерами 
рекомендации 
по 
перспективам 
развития 
нефтегазовой промышленности; 


 
 
185
 
показано  значение  контрактов  с  зарубежными 
нефтяными компаниями для развития в республике 
нефтяного  бизнеса  и  возрождения  национальной 
экономики; 
 
обоснованы  структурные  реформы  в  нефтегазовой 
промышленности,  выдвинуты  предложения  по 
использованию 
энергетических 
рычагов 
в 
управлении; 
 
исследованы  вопросы  повышения  эффективности  
производства  и  рационального  использования 
ресурсов в газовом секторе; 
 
выдвинуты  предположения  по  формированию 
оптимального 
статуса 
нефтегазодобывающих 
предприятий  при  их  превращении  в  субъектов 
рынка на ближню и среднюю переспективы; 
 
раскрыта 
суть 
прогрессивных 
методов 
в 
амортизации, 
рекомендовано 
расширить 
их 
применение. 


 
 
186
RESUME 
 
The monograph by E.M.Hajizadeh and T.A.Pashayev 
«Way of formation of the new market mechanisms in the 
oil&gas industry» is dedicated to the actual subject of eco-
nomic reforms initiated in the native oil industry as well as to 
the formation processes of the new market institutions. The 
topicality of the subject is also confirmed by the fact that the 
authors have for the time analysed the modern state, develop-
ment tendencies and economic aspects of sustainable develop-
ment of the oil&gas industry in Azerbaijan from the point of 
view of the modern market reguirements. They have also ana-
lysed problems related to taxation system improvement and the 
role of the tax mechanisms in increasing of production, and 
they arrived at appropriate conclusions. The monograph ad-
vanced to the front the new realities that arose as a result of 
deepening and improving of the reforms, it substantiated the 
necessity for structural changes in total and implementation of 
the management systems. The monograph talks on the issues of 
restructuring depreciation in compliance with financial-
taxation strategy principles and their adaptation to the interna-
tional standards. 
On the basis of application of efficient market mecha-
nisms to the oil&gas industy on the stage of the reforms the 
monograph makes the following conclusions: 
 
modern conditions, development tendencies, existing 
infrastructure and oil & gas industry potentials are 
viewed in the light of the new reality; 
 
it analysed in general and in particular fragments the 
integration processes, world oil market, pricing ten-
dencies, energy policy and post-oil strategy of pro-
ducing countries; the recommendations on oil & gas 
industry development prospects have been made and 
supplied with concrete examples; 


 
 
187
 
importance of the contracts with foreign oil capitals 
and development of oil business in the Republic for 
national economy rebirth; 
 
substantiated the structural rerorms in the oil&gas in-
dustry, proposals on usage of energy instruments in 
management have been made; 
 
the qyestions of efficiency increase in gas sector as 
well as acquired features of rational usage of re-
sources have been inquired into. 


 
 
188
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT 
 
1.Абалкин Л.И. «Политическая экономия и экономическая 
политика». М.: 1970. 
2.Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisinin qanun və 
qərarlar toplusu. Bakı. 1991-2000. 
3.Səfərov Q.Ə., Məmədova M.B., Abdullayeva R.İ. 
Neftqazçıxarmada «zərərsizlik nöqtəsi»nə müvafiq istehsal 
həcminin təyini. Azərbaycan Neft Təsərrüfatı. 2000. №3. 
4.Azərbaycan RespublikasınınVergi Məcəlləsi. Azərbaycan 
qəzeti 07.09.2000. 
5.Azərbaycan Statistik göstəriciləri 2000 il. Baki 2000. 
6.Azərbaycan qəzeti 21.09. 1994, 15.09.1995, 07.06.1996, 
17.01.1997, 23.01. 1997. 
7.Алиев  Б.Ш. «Выбор  площадей  для  шахтной  разработки 
нефтяных месторождений». Баку. 1979. 
8.Алияров  С.С. «Нефтяные  монополии  в  Азербайджане  в 
период первой мировой войны». Баку.1974. 
9.Алле М. Современная экономическая наука. THE SIS. М: 
Наука. 1994. 
10.Андреев А.Ф., Дунаев В.Ф. Основы проектного анализа 
в  нефтяной  и  газовой  промышленности.  М:  АОЗТ 
«ОЛИТА» 1997. 
11.Атакишиев 
М.А. 
Экономическая 
эффективность 
рационального 
использования 
производственных 
мощностей в бурении. М: «Нефть и газ». 1997. 
12.Atakişiyev M.A. Qazımada istehsal potensialından səmərəli 
istifadə problemləri. Bakı. 1998. 
13.Бройде  И.М. «Финансы  нефтяной  и  газовой 
промышленности». M: Издательство Недра. 1960. 
14.Vergilər haqqında (ərh və normativ aktlar) «Qanun» 
nəriyyatı, Bakı 1998 
15.«Вопросы Экономики» №5, 1998 
16.Гурбанов  Г.Г.,  Гаджизаде  Н.А.,  Керимов  К.С. 


 
 
189
«Некоторые 
аспекты 
управления 
нефтяной 
промышленности  в  современных  условиях».  Баку.  Элм. 
2000. 
17.«Геолого-разведочные 
работы 
в 
Азербайджане». 
Баку.1983 г. 
18.Голуба. А, Струкова Е. Экономика природных ресурсов. 
М.: Аспект-Прес-1998. 
19.  Гужновский  Л.П.,  Казаков  С.Е.  Планирование  добычи 
нефти и подготовки запасов. М: Недра.1984. 
20.Quliyev S.M., Nəzərova R.H. «Azərbaycanda neft quyuları 
qazılması tarixindən». Bakı. 1962. 
21.Dirçəliş XXI əsr. Yanvar-fevral 19-20, 1999. 
22.Друкер  П.Ф.  Управление  в  период  крупных  перемен. 
№4. Truman Tflley Books.1995. 
23.Дэниел Ергин «Добыча»  Всемирная  история  борьбы  за 
нефть, деньги и власть. М.: Издательство «Денево». 1999. 
24.Ефимов  А.В. «Налогообложение  в  нефтяной  отрасли. 
М.: ПАИМС. 1999. 
25.Ермилов  О.М.,  Миловидов  К.Н.  и  др. «Стратегия 
развития нефтегазовых компаний». М.: Наука. 1998. 
26.Əliyev H.Ə. «Azərbaycan nefti dünya siyasətində». Bakı-
1997. 
27.Əliyev H.Ə. «Qayıdış» Bakı. 1997. 
28.Губкин И.М. «Учение о нефти». М.: СССР. 1937. 
29.Кудинов  Э.С.  Экономические  проблемы  развития 
топливно-энергетического  комплекса  Российской  Федера-
ции. М: Недра. 1996. 
30.Заверкин 
Н.М. «Фонды 
экономического 
стимулирования». М.: 1976. 
31.Майкл 
Альберт, 
Франклин 
Хедойли. 
Основы 
менеджмента. М.: Дело. 1995. 
32.Минцберг  «суть  руководящий  работы» NY Harres & 
Paw Publishers, 1983. 
33.Мирзаджанзаде  А.Х.,  Султанов  Ч.А.  Диакоптика 


 
 
190
процессов нефтеотдачи пластов. Баку. 1995. 
34.Мирзаджанзаде  А.Х.,  Шахвердиев  А.  Динамические 
процессы нефтегазодобычи. М.: Наука. 1997. 
35.Мирзаджанзаде А.Х., Юсифзаде Х.Б. и др. Современное 
состояние,  прогнозная  оценка  уровней  добычи. 1995-1997 
г. Баку. 1995. 
36.Мирзаджанзаде  А.Х.,  Алиев  Н.А.,  Юсифзаде  Х.Б., 
Салаватов  Т.Ш.,  Шейдаев  А.Ч.  Фраменты  разработки 
морских нефтегазовых месторождений. Баку. Элм. 1997. 
37.Мирзаджанзаде  А.Х.,  Султанов  Ч.А.  Этюды  нефтяной 
концепции Азербайджана. Баку. 1994. 
38.Mirzəcanzadə A.X. Neft və qaz yataqlarının işlənməsi və 
istismarının nəzəri əsasları. Bakı. 1960. 
39.А.Х.Мирзаджанзаде. «Этюды  о  гуманитаризации 
образования». Баку. Азернешр. 1993. 
40.А.Х.Мирзаджанзаде, 
М.М.Хасанов, 
Р.Н.Бахтизин. 
«Этюды о моделировании сложных систем нефтедобычи». 
Уфа. 1999. 
41.Lenin V.İ. Əsərləri. 3-cü cild. Bakı. Elm. 1968. 
42.Nəsibli N. «Azərbaycan geopolitikası və neft». Bakı. 2000. 
43.Nəbiyev N. «İqtisadiyyat, cəmiyyət və ekoloji mühit». Bakı. 
2000. 
44.Nemətzadə S. «Balaxanıneft dünən və bu gün». Bakı. 
Yazıçı. 1998. 
45.Оруджев  С.А.  Газовая  промышленность  по  пути 
прогресса. Баку. 1976. 
46.Пиндаук  Р.,  Рубинферт  Д.  Микроэкономика.  М.: 
Экономика. 1992. 
47.Rüstəmov R.İ. Neft müqavilələri ilə  əlaqədar Dövlət Neft 
Şirkətinin yenidən təşkili və inkişaf konsepsiyası. «Azərbaycan 
neft təsərrüfatı». 1996. №9. 
48.Рэдхед К. И др. Управление финансовыми рисками. М: 
ИНФРА. 1991. 
49.  Сендж  П.М.  Пятая  дисциплина-искуство  и  практика  в 


 
 
191
деятельности  обучающнося  организации NY: Donbbeday / 
currency 1990. 
50.Сафаров  Г.  и  др.  Алгоритм  расчета  капитальных 
вложений  при  проектировании  разработки  нефтяных 
месторождений. «Azərbaycan neft təsərrüfatı». 1996. №10-
11. 
51.Səmədzadə Z.Ə. «Azərbaycan SSR-də  əmək məhsuldarlığı 
və əhalinin məşğuliyyətinin sahə quruluşu». Bakı 1973. 
52.Səmədzadə Z.Ə. «Структура 
и 
эффективность 
общественного производства». Баку.1980. 
53.Соколов В.А. «Нефть». М: Недра. 1970. 
54.Сафаров  Г.  Экономические  проблемы  эффективности 
производства  в  нефтегазодобыче  и  методы  их  решения. 
Баку. Элм. 1997. 
55. «Xalq» qəzeti, 21.09.1999, 24.10.2000, 22.09.1999, 
17.12.1996, 12.08.1997. 
56.Hacızadə E.M. Azərbaycanda quruda neftqazçıxarma 
sənayesinin inkişaf mərhələləri. Bakı. AzETETİİ. 1995. 
57.Hacızadə E.M. Neftqazçıxarma sənayesində xarici inves-
tisiyaların cəlb edilməsi və milli sahibkarlığın inkişafı 
problemləri. Bakı. AzETETİİ. 1996. 
58.Hacızadə E.M. Quruda neftqazçıxarma sənayesində qiymət 
problemi. «İqtisadi nəzəriyyə və praktika». Bakı. 1997. №3-4. 
59.Hacızadə E.M. «Energetik kompleks yeni islahatlar 
ərəfəsində». Bakı. Elm. 2000. 
60.Хоер  В.  Как  делать  бизнес  в  Европе.  М. «Прогресс». 
1990. 
61.Юзбашева  Г.З.  Структурная  перестройка  экономики 
Азербаджана на современном этапе. Баку. 1997. 
62.«Экономика нефтяной и газовой промышленности». М: 
1983. 
 
 
 
Elşən Mahmud oqlu Hacızadə 


 
 
192
Tanrıverdi Əhməd oğlu Paşayev 
 
 
 
 
 
 
 
 
NEFT-QAZ SƏNAYESINDƏ 
YENI BAZAR MEXANIZMININ 
FORMALAŞDIRILMASI 
ISTIQAMƏTLƏRI 
(monoqrafiya) 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Nəşrin redaktoru 
 
 
Şirindil Alışanov 
Kompütür tərtibçisi   
 
Rəşad Əsgəroğlu 
Kompütürdə yığdı 
  Azadə İmanova 
 
 
 
 
 
«QALP-POLİQRAF» 


 
 
193
Nəşriyyat-Poliqrafiya Korporasiyanın prezidenti 
 
Qoşqar Qarayev 
 
 
 
 
Bədii redaktoru  
 
İlham İsmayılov 
Texniki redaktoru 
 
Akif Dənzizadə 
Korrektoru 
  Bətul Eyvazlı 
Çapa məsul 
  Anar 
Abdullayev 
 
 
 
Yığılmağa verilmiş 05.09.2000 
Çapa imzalanmışdır 25.12.2000 
Kağız Format 84 x 108 
1
/
32
 
Mətbəə kağızı №1 
Fiziki cap vərəqi 12,5 
Tirajı 300 
Sifariş 44 
 
 
 
 
 
 
 
Kitab 
«QALP-POLİQRAF» Nəşriyyat-Poliqrafiya 
Korporasiyasında çap olunmuşdur 
370025. Bakı şəhəri, N. Rəfiyev küçəsi, 24 
Tel: 902757, 937255,98955 

Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   58




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə