Microsoft Word Mexanizm III. Doc
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
23 yalnız 0,1 milyonunu daxili ehtiyaclara səfərbər edir. Qalan hissə isə ixracata yönəlir. Yüksək kapital qoyuluşları son illər ÜDM strukturunda köklü dəyişikliklər gətirmişdir. İndi neftin çəkisi burada ÜDM-in 1 / 4 -nə bərabərdir. Tikinti, emal sənayesi, nəqliyyat, elektroenergetika, kənd təsərrüfatı, balıqçılıq və digər sahələr isə qalan 3 / 4 hissəni əhatə edir. Əlverişli templərlə sürət alan inkişaf prosesi ölkənin sosial həyatında yeni yüksəlişlər rəvac vermişdir. BMT-nin məlumatlarına əsasən BƏƏ səhiyyənin, təhsilin sosial sferanın, ümumiyyətlə, iqtisadiyyatın səviyyəsinə görə dünya üzrə 14-cü yerdə qərar tutur. Bütün bunları bəyan etməkdə məqsəd Azərbaycanın ehtiyatlar potensialının rasional bölgüsündə BƏƏ-yə paralel olan perspektivini nəzərə gətirməkdən ibarətdir. Tarixi inkişafın indiki mərhələsində inteqrasion meyllər o qədər güclənmişdirki, hazırda məhsuldar qüvvələrin xarici iqti- sadi əlaqələrdən kənarda inkişafı perspektivsizdir. Müasir iqti- sadi tərəqqi dünya təsərrüfatında əhəmiyyətli mövqeyi, beynəlxalq standartları ifadə edən iqtisadi mexanizmlərin vəhdətində inkişaf tapır. Respublika iqtisadiyyatının, o cümlədən, milli neft sənayemizin dirçəlişinin təminatı nəzərdən keçirilən amilləri diqqətə almadan mümkün deyildir. Bu gün neft sənayemizi gücləndirən fundamental əsaslarla yanaşı ink- işafı ləngidən neqativ reallıqlar da mövcuddur. Məlumdur ki, Sovetlər İttifaqı dövründə Azərbaycanda 5 illik planların müşaiyəti ilə güclü sənaye, nəqliyyat və kənd təsərrüfat poten- sialı yaradılmışdır. 1970-1980-ci illərdə ÜDM-nin adam başına bölgüsündə Azərbaycan Türkiyə ilə eyni təsnifatda olmuşdur. Lakin müstəqillik ərəfəsində güclənən dağıdıcı təsərrüfatsızlıq meylləri, milli münaqişələr və digər siyasi-iqtisadi amillər Azərbaycanın da iqtisadiyyatına ağızrzərbə vurmuşdur. Sovetlər ittifaqında son illərində reallaşan mənfi meyllər Azərbaycana da xeyli çətinliklər miras qoymuşdur. İstehsal münasibətlərinin dəyişməsi, yeni siyasi-iqtisadi prinsiplər, keçid dövrünün metamorfozları dövlət quruculuğu prosesində 24 ciddi əks olunmuşdur. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü, Qarabağ problemi, hakimiyyət uğrunda çəkişmələr, xarici qüvvələrin təsir amili, artan təsərrüfatsızlıq, zəif nəzarət, məsuliyyətsizlik, sürətlənən inflyasiya iqtisadiyyatın idarə edilməsində ciddi problemlər törətmişdir. SSRİ-məkanında, ənənəvi iqtisadi əlaqələrin qırılması, əlverişli bazarın itirilməsi, həm də mik- roiqtisadi səviyyədə vəziyyəti ağırlaşdırmışdır. Müəssisələr maliyyə dayanıqlıqlığını və ödəniş qabiliyyətliyini itirmiş ölkə iqtisadiyyatını total «ehtikar biznesi» bürümüş, vaxtı ötmüş daxili borcların miqyası astronomik həddə çatmışdır. İndi neft sənayesində debitor və kreditor borcları manat hesabı ilə 13 həddli rəqəmlə ölçülür. Görülən tədbirlər isə borcların mülayimləşdirilməsində radikal nəticələrə gətirmişdir. Konkret faktlar göstərir ki, istehsal sahələrində vəziyyət ürək açan dey- ildir. Vəziyyətin yaxşılaşması isə neft-qaz sənayesində ba- şlanan islahatlar prosesinin ardıcıl xarakter daşımasından asılı olacaqdır. Məlum həqiqətdir ki, köhnə yataqlarda ehtiyatların tükənməsi əlavə istismar xərcləri hesabına başa gəlir. İstehsal olunan məhsulun maya dəyərinin yüksək olması istehsal xərcləri prosesinə yeni yanaşmanı zərurətə çevirir. Digər tərəfdən, bazar prinsiplərinə keçir, hər yerdə olduğu kimi neft iqtisadiyyatında da müvafiq bazar islahatları tələb edir. Bütün bunlar kompleks şəkildə islahatların aparılması ilə şərtlənir. Azərbaycanın quru və dənizdə mövcud kabrohidrogen ehtiyatlarının miqyası müxtəlifdir. Hesablamalar göstərir ki, quru ərazilərdə aşkarlanmış neft-qaz resurslarının əksəriyyəti çıxarılmışdır. Son mütəxəssis hesablamaları quru sahələrində 700-800 milyon ton karbohidrogen ehtiyatının qaldığını qeyd edir. Digər mənbələr bu ehtiyatların daha çox, hətta son 130 ildə hasil olunandan da artıq olmasını ehtimalını verir. Dəqiqləşdirilmiş rəqəmlər isə hazırda istismarı davam etdirilən 42 yataq üzrə 130 milyon ton neft, 30 milyard kubmetr qaz olduğunu deyir. Qurudakı mədənlərdə istismar son mərhələsini 25 yaşayır. Bəzi yataqlarda ikinci metodla hasilat da yetərli səmərə vermir. İndiki templər hasilatın mövcud yataqlarda hələ də 70-80 il davam edəcəyini şərtləndirir. Xəzərin Azərbaycan sektorunda isə ehtiyatların miqyası hər il dəyişikliklərə məruz qalır. Təbii ki, ehtiyatların dəqiq ölçülərini hakimiyyət orqanları aşkarlamağa həvəs göstərmirlər. Bunu anlamaq mümkündür. Xəzərdə Azərbaycan tərəfi isə bağlanmış 15 beynəlxalq neft müqavisəni əsas götürdükdə burada 3-4 milyard ton neftin 2- 2,5 trilyon kubmetr qaz ehtiyatının olmasını hesablamaq müm- kündür. İndi bağlanmış 20 beynəlxalq neft kontraktı üzrə sərmayələrin ümumi həcmi 50 milyard dollar təşkil edəcəkdir. Kəşfiyyat uğurlu olacağı təqdirdə hasilatın illik həcmi neft üzrə 70 milyon ton, qaz üzrə 25-30 milyard m 3 -ə yüksələcəkdir. Köhnə dəniz yataqlarında olan ehtiyat qalığını və yeni bağlanacaq müqavilələrin perspektivini nəzərə alsaq, burada daha çox ehtiyatın olacağı ehtimal edilir. Geoloji məlumatlara əsasən respublika ərazisinin azı 15%-i neft-qaz yataqlarının mövcudluğu baxımından hələ tam öyrənilməmişdir. Bu ərazilərdə də xeyli ehtiyatların olması gümanı da yüksəkdir. Bununla belə potensial neft ehtiyatlarının 40-45, qaz re- surslarının 80%-i kəşf edilməmiş qalır. Kəşf edilmiş neftin 24%-i, təbii qazın isə 15%-i qurunun payına düşür. Hazırda aşkarlanan neft-qaz layları 5000-7000 metr dərinliklər mövcuddur. Respublikaya mənsub karbohidrogen yataqlarının güman edilən ümumi sahəsi 64,5 min km 2 -dir. Yerin daha dərin qatlarında çoxlu karbohidrogen ehtiyatının olması ehti- malı yetərlidir. Belə vəziyyət daha yüksək texnoloji hazırlığı və maliyyə vəsaiti tələb edir. İndiki rentabillik həddi Azərbaycan üçün bir yataq üzrə ehtiyatların 80-100 milyon ton olmasını şərtləndirir. Dünya əhalisinin energetik tələbatı ilbəil yüksəlir. Məlumatlar təsdiqliyir ki, yaxın 20 il ərzində neftə olan ehtiyac 32% artacaqdır. Son 30 ildə dünya neft kompleksinin inkişaf- ında mühüm faktor dünya okeanında neft-qaz hasilatının Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|