Microsoft Word mirze ibrahimov ve xalq yara01-12-2013ciligi doc
Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı
Yüklə 0,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı
- Fazil Əliyev
- Əzizim vətən yaxşı, Geyməyə kətan yaxşı
Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı 17
əfsanələri də dərindən öyrənmişdir. Şair arif adamların və qoca kişilərin nağıllardan istifadə etdiyinə dastanında dəfələrlə işarə vurur (25, 230). Bəzi tədqiqatçılar Leyli və Məcnunun həyatda yaşadıqlarını, bəziləri isə dastanın öz eşqini gizlədən bir nəfər tərəfindən yazıldığını söyləyirlər. O, cümlədən U.İ.Krakovski dərin araşdırmalar yolu ilə gedərək “Məcnun tarixi şəxsiyyət olmuş, VII əsrin axırlarında yaşamışdır” (6, 108) fikrini irəli sürür. M.İbrahimov hər iki mülahizəni qəbul etmir. O, əsərin ərəb xalqının geniş xəyalının məhsulu olduğunu söyləyir: “Leyli və Məcnun” şübhəsiz ki, ürək yandırıcı təmiz və yüksək bir məhəbbət haqqında xalqın, xalq şüurunun yaratdığı və əsrlər boyu müəyyən şəklə saldığı bir əfsanədir” (25, 234). M.İbrahimova görə “Leyli və Məcnun” dastanı ərəblərlə yanaşı, digər Şərq xalqları arasında da geniş yayıldığı üçün hər xalq onun əsas ruhunu saxlamış, həm də özünün əxlaqi görüşlərinə, yaşayış şəraitinə görə məzmunu dəyişdirmişdir. Yazılı ədəbiyyatla folklorun bir-birinə təsiri M.İbrahimo- vun diqqətindən qaçmamışdır. O, Nizami Gəncəvinin xalq şüurunun məhsulu olan “Leyli və Məcnun” əfsanəsindən yarat- dığı əsərdən bəhrələndiyini yazaraq, “Dağınıq rəvayətlərdən kamil, yetkin və ölməz bir məhəbbət dastanı yaratmışdır” (25, 234)-deyə, Nizami sənətinin qadir gücünü təqdir edir. Yazıçı – alimin ədəbi-tənqidi və elmi-nəzəri görüşlərində diqqət çəkən hallardan biri budur ki, onun qələmindən çıxan həcmcə kiçik və yaxud böyük əsərlərində xalq müdrikliyi, “xalq obrazı” öndə dayanır. Müəllif öz fikirlərinin məntiqi tutumunda, məna dərinliyində xalq düşüncəsinin sərrastlığını axtarır və ona söykənir. 1940-cı ildə yazdığı “Sosialist realizmi haqqında” əsərində M.İbrahimov bu cəhəti daha aydın şəkildə ifadə etmişdir. Sosialist realizmindən bəhs edərkən bu qondarma metodun mahiyyətini özünəməxsus tərzdə şərh edərək onu ictimai həqiqətlə müqayisə edir: “İctimai həqiqət özü mövcud varlıqla bağlıdır, onun övladıdır. Xalq deyir ki, “hər şey Fazil Əliyev 18
zamana baxar, zaman hər şeyə baxmaz”. Zamanın hökmü ən qəti hökmdür” (26,8). Öz fikirlərini xalq təfəkkürünün gücü isə sınaqdan çıxarmasını M.İbrahimovun elmi-nəzəri görüşlərinin orijinallığını təmin edən vasitələrdən biri saysaq zənnimizcə, səhv etmərik. Bu orijinal görüş Mirzə yaradıcılığına ilk qələm təcrübələrindən yoldaşlıq edir. Odur ki, alim-yazıçının otuzuncu illərdə yazdığı elmi-nəzəri əsərlərlə, əllinci illərdə yazdığı əsərlərin elmi səviyyəsi arasında fərq tapmaq çətindir. Həyatın qaynar kürəsində bişmiş Mirzə qələmi yazdığı gündən xalq müdrikliyindən qidalanmış, böyük-nəzəriyyəçi, alim təfəkkürü ilə cilalanmışdır. O, Mehdi Hüseynin “Nizami” dramı və tarixi dram məsələsi (26,26-33) məqaləsində vətən- pərvərlik hisslərini ifadə etmək üçün bayatıdan necə istifadə olunduğunu misal göstəriri. Qəhrəman Əbdəkin döyüşçüsünün dilindən söylənən,
Əzizim vətən yaxşı, Geyməyə kətan yaxşı, Gəzməyə qürbət ölkə, Ölməyə vətən yaxşı. Bayatısının dramın mətnindən doğduğunu, bütün xalqın ruhunu, vətənə məhəbbətini ifadə etdiyini bildirir. M.İbrahimov folklor nümunələrindən bəhrələnmə məsələsinə daxili tələbdən doğan bir iş kimi baxır. O, “bayatı yaxşıdır”, vətənpərvərlik hissini artırır mülahizəsini əsas götürmür. Başlıca olaraq məqamında işlənən əsərdə qarşıya qoyulmuş məqsəddən doğan bayatıda xalqın vətənə məhəbbət hissinin qat-qat güclü əks olunduğuna diqqəti cəlb edir. 1943-cü ildə yazdığı “Dilimizin inkişafı yolları” (26,34- 60) adlı əsərində “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanlarının dilinin sadə və mənalı olduğunu göstərir. Dastanda el məsələləri şəklini almış xalq deyim tərzinin gözəlliyi, təfəkkür və tərkibcə dilimizin bugünkü vəziyyəti ilə sıx bağlı olduğu haqqında elmi-nəzəri cəhətdən samballı mülahizələr irəli sürür. “Dünya şirin-can əziz”, “gözün kimi tutar, könlün kimi sevərsə”, Mirzə İbrahimov və xalq yaradıcılığı 19
“Qaçanı Qazan bəy qovmadı, aman deyəni öldürmədi”, “dəvəçə böyümüsən köşəkçə ağlın yox, təpəçə böyümüşsən, darıça beynin yox” və s. kimi dil materiallarına əsaslanaraq dastan- ların dilini qüdrətli mənbə sayır. Maksim Qorkinin “Folklor xalq ədəbiyyatı sənətkarlar üçün tükənməz öyrənmə mənbəyi olmalıdır” fikrini əsas tutaraq M.İbrahimov bədii dilin zənğinləşməsində xalq dilinin rolunu yüksək qiymətləndirir. O, XIX əsrdə rus dilinin izahlı lüğətini yaratmış Vladimir Dalın “Kamil ədəbi dil xalq dilindən yaranmalıdır” şözlərinin qızıl xətlə yazılmağa layiq olduğunu söyləyir və bu fikirdən çıxış edərək yazır: “Onun özünün rəngləri, boyaları və ahəngi vardır. Bu münbit sahə qanqal və tikan bitirməz. Orada doğan, artan, böyüyən hər şey təbii və gözəldir”. Dilin təbii və axıcı olmasında folklorun rolunu üzə çıxarmaq M.İbrahimovun alim-nəzəriyyəçi təfəkkürünün düzgün yolda olduğunu göstərir. V.Q.Belinski yazmışdır: “Hər xalqın sirri onun paltarında və xörəklərində deyil, necə deyərlər, şeyləri necə anlamaq tərzindədir” (22, 138). Xalqın anlamaq tərzi xalq ruhunu ifadə edən folklorda hifz olunur və miras kimi nəsildən- nəslə ötürülür. Çünki bir nəfərin yaratdığı sənət əsəri nə qədər xəlqi olsa da həmin əsərdə həyata, sənətkarın fərdi baxış tərzi üstünlük təşkil edir. Şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrində isə bütöv xalqın anlayış tərzi, arzu və istəyi yaşayır. Min illər boyu aparılan seçmələr, kamilləşmələr orada yaşarılıq qazanır. Ona ğörə də xalq təfəkkürünün işığı folklorda daha tam şəkildə diqqəti cəlb edir. Məsələnin bu çəhəti M.İbrahimovun düşünçə obyektin- dən kənarda qalmamışdır.1945- ci illərdə yazdığı “Sənətin qüdrətı” adlı əsərində (26, 99-105) Ü.Haçıbəyovu xalq ruhunu yaşadan böyük sənətkar kimi qiymətləndirir. O, 1938-ci ildə Moskvada “Böyük teatrda “Koroğlu” operası tamaşaya qoyularkən məşhur drijor Samosudun dediyi
20
sözləri misal gətirir: “Bir dinləyiniz!...Bizim musiqi dilində xalq ruhunun qüdrəti, xalq mənəviyyatının əzəməti buna deyilir!...” M.İbrahimov dahi bəstəkarın yaratdığı “Koroğlu” operasında xalqın mənəvi qüdrətindən sənətkarlıqla bəhrələndiyini aydınlaşdırır. Üzeyir Hacıbəyovun musiqi aləmində tutduğu mövqeyi onun folklorla bağlı olmasında görür. Başqalarını da xalqın mənəvi sərvətindən öyrənməyə bu yolda tər tökməyə çağırır. “Xalq bir dəryadır onun mənəvi sərvəti tükənməzdir... Dahi sənətkarlar xalqdan öyrəndiyi xalqa arxalandığı üçün sənətin zirvəsinə çıxa bilmişlər. Boş uydurmalar və fantaziyalar əsasında yaranan bir əsər camaatın, xalqın zövqünü oxşamaz, onun xoşuna gəlməz. Yaxşı bir şey yaratmaq istəyənlər yaratmağı xalqdan öyrənməlidirlər” (26, 108).
“Bir birinə bağlı iki keyfiyyət” (26, 225-234) məqaləsin- də M.İbrahimov xalq musiqisini, muğamı primitiv adlan-dıran- ları tənqid atəşinə tutur. Xəlqilik iyi gələn şeyləri “primitiv” deyə damğalayanların nadanlığına etirazını bildirirdi. Sənətdə yenilik yaratmaq tarixi keçmişə əsaslanmadan mümkün deyildir, fikrini əsaslandırır. Musiqiçiləri, bəstəkarları milli musiqi irsimizi öyrənməyə çağırır. Bu əl vurulmamış xə- zinəni məşhur bəstəkar D.Şostakoviçin yüksək qiymətləndir- diyini göstərir. Şostakoviç “Drujba narodov” jurnalının 1957-ci il 11-ci nömrəsində çap etdirdiyi məqalədə yazır: “Öz təd- qiqlərinin birində Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan xalq musiqisində 84 müxtəlif laddan istifadə olunduğunu qeyd edir. 84! Azərbaycan folkloruna məxsus gözəllik xüsusiyyətinin kökü buradadır”. Musiqi mədəniyyətimizin köklərini folklora bağlayan və bunu elmi şəkildə əsaslandıran İbrahimov bir tədqiqatçı nəzəriyyəçi kimi belə qənaətə gəlir ki, milli xüsusiyyətlər həqiqi sənət əsərlərinin sevilməsini inkar etmir. Ana laylası kimi eşitdiyimiz muğamat, xalq havaları Bethovenin, Çaykovskinin ölməz əsərlərindən həzz almamıza mane olmur. Yüklə 0,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|