Microsoft Word monoqrafiya docx
Yüklə 7,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
18 baxmayaraq dövrün hökmdarları ona böyük ehtiramla, hörmətlə yanaşmışlar. Gəncəli şairin özü demişkən: Ucalmaq istəsən bir kamala çat, Kamala ehtiram göstərir həyat. (87-89) Əgər belə bir sual ortaya çıxsa ki, Nizamidə nə var ki, bəşəriyyət onu bu qədər sevə-sevə oxumaqdadır? Cavabı çox sadə olacaq ki, bəs Nizamidə nə yoxdur ki, onu oxumayasan? İnsan, əmək, zəhmət, doğruluq, düzlük, yaşayış tərzi, məhəbbət, mərdlik, kişilik, qadın azadlığı, müharibə, sülh, pislik, yaxşılıq, zülm, azadlıq, hökmdarlıq, rəiyyət, qanun, haqsızlıq, insaf, vicdan, xəbislik, comərdlik, xainlik, ailə, cəmiyyət, uşaqlıq, gənclik, qocalıq, doğum, aqibət, abad, xərabə, dövr, zaman şairin yaradıcılığında öz əksini tapmışdır. «Sirlər xəzinəsi» poeması dünya xəzinəsinin əsl açarıdır. Bu əsər həm tərbiyə edir, həm də yaşam tərzini öyrədir. Nəticəsi oxucunun gözləri qarşısında canlanır. Dünya ədəbiyyatında belə maraqlı traktatla qurulan əsərə rast gəlmək çox çətindir. Nizami təkamül, irsiyyət, nəsil, adət məsələlərinə çox dəqiq yanaşmış, onları fəlsəfi baxımdan izah etmişdir. «Sirlər xəzinəsi» dastanı ayrı-ayrı mövzulardan bəhs etsə də, bir mütəşəkkil cərəyan üzərində dayanıb ümumi bir vəhdət təşkil edir. Buradakı mövzular arasında sinxron bir ardıcıllıq özünü göstərməkdədir. Bir hekayə o birinin davamı olaraq oxucunu heyran edir. «Sirlər xəzinəsi» didaktik bir əsər kimi çox qiymətlidir. Dahi şairin ikinci əsəri «Xosrov və Şirin»dir. Təbiət təsvirləri bu poemada o qədər gözəl verilmişdir ki, sanki, Nizami özü böyük təbiət alimidir. Şapurun rəssamlığı, onun yaratdığı boyalar, əsrarəngiz təbiət hadisələri, Fərhadın adi Külünglə Bisitun dağının çapılması mənzərəsi çox güclü bir poetik dillə verilmişdir. Nizami göstərmişdir ki, hər kəs öz işinin mahir ustası olmalıdır. Tutduğun vəzifənin böyük-kiçikliyindən asılı olmayaraq sən onu sevməlisən və xalqa bu yolda xidmət etməlisən. Vəzifə insana şan- şöhrət deyil, insan vəzifəsinə şöhrət olmalıdır. Nizami, şahı, dilənçi, işçi, əkinçi, 19 zəhmətkeşlə üz-üzə qoymaqdan çəkinmir, hətta şahı onların vasitəsilə ədalətlə, düzlüyə dəvət edir. Heç mübaliğəsiz oxuduğumuz məhəbbət əsərləri içərisində «Xosrov və Şirin» qədər ecazkarına rast gəlməmişik. Bu poema təkcə eşq tərənnümü ilə bitmir, o, eyni zamanda tərbiyəvi əhəmiyyət kəsb edir. Nizami Xosrovu eşy-işrətlə məşqul olan bir şah kimi versə də sonda əsl sevginin nə olduğunu ona anladır. Şair göstərir ki, başqalarına xəyanət edənin öz başına gəlməsi qanuna uyğundur. Bildiyimiz kimi Xosrovun öz oğlu Şiruyyə də Şirinə vurulur və nəhayət atası Xosrovu Şirinlə yataqda olduğu vaxt öldürüb onu sıradan çıxarmaqla Şirinin eşqinə nail olmaq istəyir. Lakin Şirin eşqini ancaq Xosrova vermişdir. Şiruyyə atası Xosrovu xəncərlə vurub öldürmək istədikdə belə Xosrov qan içində istəyir ki, Şirinə desin ki, ona bir içim su gətirsin, ölüm ayağında olan Xsrov Şirinin şirin-şirin yatdığını görüb onu oyatmağa qıymır. Bax, budur Nizami dühasının bəhrəsi! Böyük İran alimi Vəhid Dəstgerdi ömrünün 30 ilini Nizami yaradıcılığına sərf etmişdir. O, yüz dəfədən artıq Nizami “Xəmsə”sini oxusa da, hər dəfə Xosrovun ölüm səhnəsi ilə qarşılaşanda gözlərindən qeyri-ixtiyarı yaşlar gəldiyini etiraf etmişdir. Nizaminin özünün yazdığı kimi: Pislik də, yaxşılıq da etsən inan Unutmaz bunları bu qoca dövran. (87-127) Nizami Gəncəvinin üçüncü poeması «Leyli və Məcnun»durr. Ərəb şifahi xalq ədəbiyyatından götürülmüş bu mövzu Nizami boyaları vasitəsiylə bütün Yaxın və Orta Şərq ölkələrinə, oradan da dünya arenasına çıxmışdır. Əsər, Şərq qadınının dəyanəti, onun ailəyə bağlılığı, məişətdəki rolunu və sevgisinə sadiqliyini göstərməklə yanaşı, onun məhdudiyyətindən danışır. İlk dəfə Şərq ədəbiyyatında qadın azadlığı məsələsinə ancaq Nizami toxunmuşdur. O, qadına kölə kimi deyil bəşəriyyətin 50%-lik üzvü şəklində tam, bərabər hüquqlu insan kimi baxmağı tövsiyə etmişdir. Nizamiyə görə ən 20 böyük qəhrəmanları belə ana dünyaya gətirmişsə, onun buna tam hüququ çatır. Poemanın ən gözəl xüsusiyyətlərindən biri odur ki, sevgi, eşq, mehr, məhəbbətə sadiqlik özünü bariz bir şəkildə göstərir və yaşadığı yerdən, milliyyətindən asılı olmayaraq bütün insanlara şamil edilir. Bu əsər gənclərin sevib-sevilmək məsələsində mühüm rol oynayır. Nizami belə dar bir çərçivədə qala bilməzdi. Ona görə də şair özü dediyi kimi atını dünya üzərinə çapıb özünün dördüncü əsəri «Yeddi gözəl»i yaradır. Burada artıq dünyanın yeddi məmləkətindən, onların adət və ənənələri, qadınları haqqında ətraflı və mükəmməl məlumat verən Nizami ilk dəfə ədəbiyyatda Şərqlə-Qərbin interqasiyasına toxunmuşdur. Ədəbiyyatımızda ruslar haqqında ilk təəssüratı məhz Nizami verməyə nail olmuşdur. İran şahı Bəhrami-Guru Nizami adi çoban vasitəsilə nəsihətamiz sözlərlə ayıltmağa çalışmışdır. Şair yazırdı: Sərxoşluq edən dövlət huşyar olacaq bir gün İllərcə yatan bəxtim bidar olacaq bir gün. (87-326) Şərq aləmində yeddi müqəddəs rəqəmdir. Nizami bundan istifadə edərək yeddi ölkə haqqında, onların məşğuliyyəti, həyat tərzi, qadınları barədə çox dəqiq məlumat verməklə onların mənəviyyatı və mentaliteti barəsində dolğun fikirlər vermişdir. «Yeddi gözəl» poeması Nizaminin özünün kamil bir sənətkar olmasına bir işarədir. Bunları əlbətdə, bilmədən yazmaq mümkün deyildir. Şairin sonuncu əsəri «İskəndərnamə»dir. Əvvələn görək məhz nə üçün İskəndərnamə? Bizcə Yunan hökmdarı İskəndər və ya Aleksandr Makedonski öz 30 il yaşadığı tarixi bir dövrdə hamıya ölkələr fəth edən bir sərkərdə kimi məlum idi. Əsərin oxunaqlı olması və şairin fəlsəfi fikirlərinin tərənnümü məhz bu surət vasitəsilə gerçəkləşə bilərdi. Digər tərəfdən Nizami «yoldaşını mənə göstər, sənin kim olduğunu deyim» prinsipini əsas tutaraq İskəndərin başına o qədər qədim alimləri toplaması nəticəsində özü də alim olmuşdu prinsipi durur. 30 yaşlı cavan bir sərkərdə bu kiçik Yüklə 7,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|