Microsoft Word monoqrafiya docx



Yüklə 7,02 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə7/43
tarix28.06.2018
ölçüsü7,02 Mb.
#52352
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   43

21 
 
 
zaman kəsiyində demək olar ki, güclə dünyanı fəth edə bilməzdi. Nizami İskəndər surəti 
vasitəsiylə elmin hər şeydən üstün olduğunu sübut etmişdir.
 
«İskəndərnamə» poeması iki hissədən hökmdarın gənclik və istila dövrünü əhatə 
edən «Şərəfnamə» və onun son aqibəti «İqbalnamə»dən ibarətdir. Tarixdə  İskəndər 
Azərbaycanı istila etmək faktı yoxdur. 
Ancaq Gəncəli  şair öz vətənpərlik və qadını yüksək tutmaq ideyasını  tərənnüm 
etdirmək üçün o, İskəndəri Azərbaycanın paytaxtı Bərdə şəhərinə gətirməyə  nail olur.  
Əlbətdə, Nizami kimi böyük dahi, filosof, həkim, şeyx və ən əsası misilsiz bir şair 
haqqında bir məqalə ilə kifayətlənmək olmaz. İllər ötəcək gənc alimlər Nizami 
yaradıcılığına yenə dönə-dönə müraciət edəcəklər. 900 il ərzində  təravətini qoruyub 
saxlamış Nizami yaradıcılığı hələ açılmayan sirlərlə doludur.  
Şairin özü demişkən: 
 
       
Özüntək diri san məni cahanda, 
     
Mən də canlanaram, sən canlananda. (87-446) 
 
Göstərilənlər mövzunun aktuallığından xəbər verir. İlk olaraq biz, Nizamini 
araşdırmaqla onun türk olduğunu bir daha sübut etmiş oluruq ki, bu da Nizamini 
özünküləşdirməyə çalışanlara  ən tutarlı  cavabdır. Digər  tərəfdən tədqiqatın predmeti 
Nizaminin  əsərlərində farsca yazmasına baxmayaraq türkcə sözlər, idiomlar, atalar  
sözləri və Azərbaycan zərbi-məsələlərini sıx-sıx işlətməsidir. Burada məqsəd  fars dilli 
şairlərin  ən məşhurlarından  sayılan Firdovsi, Xəyyam, Hafiz, Sədidən fərqli olaraq 
Nizamidə türklük  və ona bağlılığı açıb göstərməkdir. 
Əsərin metodologiyasına gəldikdə Nizami “Xəmsə”sində verilmiş türk sözləri və 
Azərbaycan  zərbi-məsələlərini seçib, onları xronoloji, mütəmadi və ardıcıl surətdə 
göstərməkdən ibarətdir. Praktik əhəmiyyəti o olacaq ki, oxucu türk sözləri və 
Azərbaycan zərbi-məsələlərinə rast gəldikdə praktik olaraq Nizaminin türklüyünə zərrə 
qədər olsa belə  şübhələnməyəcək. Elmi iş kimi ələ aldığımız bu mövzu bu strukturla 
davam edib, fəsil və bölmələrlə tam ardıcılığı ilə nəzərə çatdırılacaqdır. İnanmaq istərdik 


22 
 
 
ki, bu əsər Nizamişünaslıq sahəsində irəliyə atılmış yeni bir addım kimi bu sahədə 
çalışanların və eləcə də geniş oxucu kütləsinin marağına səbəb olacaqdır.  
Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində ilk dəfə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyətinin 
banisi M.Ə.Rəsulzadə Nizamiyə “Azərbaycan şairi Nizami ” deməklə kifayətlənməyib, 
onun “Xəmsə”də işlətdiyi türk sözləri və Azərbaycan zərbi-məsəllərini  işlətdiyini misal 
gətirərək sübut etmişdir ki, hətta fars ədəbiyyatının əsasını qoyan böyük  Firdovsidə bu 
qədər türk sözləri işlənməmişdir. Bu da Nizaminin öz ana dilinə ehtiramı ilə bağlıdır. 
Kitab 1953-cü ildə  işıq üzü görsə  də, bizə elə  gəlir ki, M.Ə.Rəsulzadə  hələ on 
illərcə əvvəl bu barədə düşünmüşdür. (bax. Azərbaycan şairi Nizami Bakı, 1953) 
Məsələ aktuallaşdığı  üçün kitab 1991-ci ildə yenidən nəşr edilmişdir. 
Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev də çox ehtimal ki, ədəbiyyatla maraqlanan bir 
insan kimi bundan faydalanmışdır. 
Azərbaycan  ədəbiyyatşünasları Nizami haqqında kifayət qədər yazmışlar, lakin 
hələ araşdırılmalı məsələlər çoxdur. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


23 
 
 
II FƏSİL 
İRAN   ƏDƏBİYYATŞÜNASLIĞINDA  NİZAMİ  İRSİNİN ÖYRƏNİLMƏSİ VƏ 
TƏDQİQİ. 
Demək lazımdır ki,  ədəbiyyatşünaslıq elmi yeni elmlər siyahisinə daxildir. Iranda 
Nizamiyə diqqət çox böyükdür. Onu demək kifayətdir ki, 600 nəfər müəllif Nizamidən 
yazmış, onun əsərlərini təhlil etməyə çalışmışlar. Bu alimlər içərisində V.Dostgerdi, 
S.Nəfisi,  Ə.Şəhabi, M,Sərvət,  Ə.Zərrinkub, B.Zəncani, S.Həmidi və başqalarını 
göstərmək olar. Göstərilən alimlərin Nizaminin öyrənilməsi, tədqiqi və  təbliğində 
əvəzedilməz əmək və zəhmətləri vardır. Digər tərəfdən Nizaminin şair kimi dahiliyi və 
əsərlərini farsca yazmasını da nəzərə alsaq, maraq dairəsinin nə  dərəcədə    geniş 
olacağına  şübhə yeri qalmır. Ancaq onu da demək lazımdır ki, İran mütəxəssislərinin 
Nizamiyə fars prizması ilə baxılmasının da əsas səbəbi onun fars dilində yazılmasıyla 
əlaqədardır. Bir çox müəlliflərin  əsərlərində  hətta,  internet səhifələrində buna rast 
gəlirik. Baxmayaraq ki, Nizaminin Gəncədə doğulmasını heç bir ədəbiyyatşünas inkar 
etmir, lakin yeri gəldikdə onu farslaşdırma meylləri özünü göstərir. 
   Azərbaycan  ədəbiyyatşünasları M.Rəfili, H.Araslı, A.Rüstəmova, R.Əliyev sübut 
etmişlər ki, Nizami məhz Azərbaycan şairidir. M.Ə.Rəsulzadə isə fakt, arqument, sübut 
və dəlillərlə bunu bir daha təsdiq etdi. 
    Digər tərəfdən  onu vurğulayaq ki, İran ədəbiyyatı çox qədim köklərə  malik dünya 
ədəbiyyatının  ən parlaq bir hissəsidir. Heç təsadüfi deyil ki, bu ədəbiyyat Firdovsi, 
Xəyyam, Ənvəri, Sədi,Hafiz, Şəhriyar kimi sənətkarları dünya ədəbiyyat səhnəsinə  bəxş 
etmişdir. 
         Əgər Firdovsi bu ədəbiyyatın bünovrəsini qoymuşsa, Xəyyam öz fəlsəfəsi ilə 
bəşəriyyəti mat qoymuş, Sədinin öyüd və nəsihətlərini demək olar ki, dünyada bilməyən 
insan yoxdur. 
       Hafiz  kimi  qəzəlxan hələ yetişməmişdir. Müasir İran  ədəbiyyatının görkəmli 
nümayəndəsi Şəhriyar isə dünyaya səs salmışdır. 


24 
 
 
    Sadaladığımız bu şairləri yetişdirən torpaq, heç şübhəsiz ki, ədəbiyyat və 
ədəbiyyatşünaslıq  sahəsində inkişaf etməli idi. 
       Iran ədəbiyyatşünaslığından danışarkən demək lazımdır ki, hələ orta əsrlərdən bu iş 
öz təşəkkülünü tapmışdır. Bir çox təzkirəçilər bu barədə öz fikirlərini ifadə etmişlər. Az 
da olsa bizim əlimizdə olan məlumatlara görə məşhur təzkirəçi Dövlət Şah Səmərqəndi 
ədəbiyyatşünaslıqdan xəbər verir. Lakin ədəbiyyatşünaslığın ayrıca bir elm sahəsi kimi 
inkişafı XIX əsrə təsadüf edir. Bu zərurət İran əhalisinin ədəbiyyata həddindən çox meyl 
etçəsiylə  əlaqədardır. Iranda elə bir insan tapmaq olmaz ki, Firdovsi, Xəyyam, Sədi, 
Hafiz və  Şəhriyardan bir neçə beyt əzbərdən bilməsin.  Şeirə olan maraq 
ədəbiyyatşünasların yetişməsinə zəmin yaratdı. Belə demək mümkünsə, bu qədər oxucu 
kütləsi qarşısında yüzlərcə şair və yazıçısı olan bir ölkədə mütləq ədəbiyyatşünaslar da 
olmalı, onlar nəyi oxuyub, necə təhlil etməyi millətə izah etməlidirlər. 
     Irana  şəxsi səfərlərim zamanı bunun bir daha şahidi oldum. Tehranda 
 
“İnqilab”meydanında dörd yol ayrıcında  onlarla kitabxanalar mövcuddur ki, bu satış 
mərkəzlərində istənilən  şair və yazıçıların  əsərlərini tapmaq mümkündür. Kitab 
mağazalarında alıcı izdihamı hökm sürür. 
   Nizamiyə gəldikdə isə, dahi şairin farsca yazması və dünyada heç bir şairlə müqayisəsi 
mümkünsüz görünməsi buna təkan vermiş və zəmin yaratmışdır. Demək yerinə düşər ki, 
İranda 600 nəfər Nizami əsərlərinə və onun təhlilinə vaxt ayırmışır. Nəticədə şairi bizə 
məhz onlar daha yaxşı tanınmışlar. Bu sahədə İran ədiblərinin rolu  danılmazdır. 
    Ədəbiyyat haqqında elm “ Ədəbiyyatşünaslıq” adlanır. Onun sahələri:  ədəbiyyat 
nəzəriyyəsi,  ədəbiyyat tarixi və  ədəbi tənqiddən ibarətdir
1
 .  Azərbaycan 
ədəbiyyatşünaslığının  əsası  qədimlərə söykənsə  də, inkişafının yüksək mərhələsi 
M.F.Axundovun, daha sonra isə F.B.Köçərlinin adı ilə bağlıdır. 
 
1. Xəlilov P. Ədəbiyyatşünaslığın əsasları, Bakı, 1963 səh.4 


Yüklə 7,02 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   ...   43




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə