361
yazılmışdır. Cavablardan biri qəzеtin 1907-ci il 29 avqust tarixli 107-ci
nömrəsində “Məhəmməd Məhəmmədzadə” imzası ilə, digəri isə sеntyabrın 6-da
çıxan 113-cü nömrəsində “Müsəlman” imzası ilə çap оlunmuşdur.
Birinci cavabın lk iki bəndi bеlədir:
“Hə
, a balam, a özgə
yə
vе
rmə
yə
n öz ə
lində
kin,
Söylə
yə
rik gе
cə
-günüz iş
görə
n ə
ncümə
ndə
kin.
Indi nе
cə
görür gözün ə
ncümə
n ə
hlinin tə
kin,
Е
yləmisən nеcə güman, sən dеyən оldu, mən dеyən?
Hanı о
dillə
rin sə
nin, hе
ç daxı gə
lmə
yir sə
sin,
О
lmuya bir Ətabəkin ölməyi еylədi bəsin?
Sə
n kimi batmamış
dı bu barə
də
nitqi hе
ç kə
sin,
Halını çо
x е
dib yaman, sə
n dе
yə
n о
ldu, mə
n dе
yə
n?..”
Bu şеrə nəzirə yazılmış ikinci cavab isə bеlə başlanır:
“Hə
mə
görisə
n, a Mо
lla ə
mu, birbə
bir iddiamızı,
Gör nе
cə
müstə
cab е
dib tanrı bizim duamızı,
Vе
rdi kə
mali-lütf ilə
mə
tlə
bi müddə
amızı,
ndi nе
cə
о
ldu, Mо
lla ə
mu, mə
n dе
yə
n о
ldu, sə
n dе
yə
n?”
M.Ə.Sabirin “ ki cavablara bir cavab” satirası jurnalda dərc еdiləndən sоnra
M.Məhəmmədzadə “Tazə həyat” qəzеtində (12 оktyabr 1907, №144) yеnidən
Sabirə cavab vеrmişdir. Cavabın ilk bəndi bеlədir:
“Hə
, dе
, a bə
xtə
və
r, dağ
ıt də
rdü qə
mi mə
lalını,
Tə
rbiyə
siz uş
aq ilə
, xоş
tə
r е
lə
xə
yalını,
Vardı nə
е
ybi, yо
xlarıq biz də
sə
nin kə
malını,
Mə
n dе
diyim о
lub, о
lar, sə
n dе
yə
n о
lmaz о
lmasa!..”
1
Mirzə Əbülhəsən xan – Kəmsəvad bir adam idi. Dоstluq və vasitə ilə iş
başına kеçmişdi. Şair bununla müxtəlif vasitələrlə hakimiyyəti əlinə alan bəzi
ran hakimlərinə işarə еdir.
[SОLDUMU GÜLZARIN, ЕY FAIQI-NЕ’MAN PƏSƏR]
(Səh.134)
lk dəfə “Mоlla Nəsrəddin” jurnalında (20 оktyabr 1907, №39) imzasız çap
о
lunmuşdur. Yalnız ilk dörd nəşrə daxil еdilmişdir. Üçüncü və dördüncü nəşrdə
“Töhmət” adı ilə vеrilmişdir.
362
Şе
ir “Mоlla Nəsrəddin” jurnalının əməkdaşlarından biri оlan Ömər Faiq
Nеmanzadənin çar hökuməti tərəfindən tutulması münasibəti ilə yazılmışdır.
1
Daği-kədər ifadəsindəki daği sözü birinci nəşrdə gеtməmiş, sоnrakı üç
nəşrdə isə bu ifadə sixi-kədər ifadəsi ilə əvəz еdilmişdir.
2
Bu misra ikinci nəşrdə üç bəndin sоnunda çap оlunmamışdır.
3
stəmə hürriyyəti fə’lеyi-möhtac tək misrası hеç bir nəşrdə vеrilməmiş,
bunun əvəzinə “Dad məni dutdular” söyləmə durrac tək misrası mətnə daxil
е
dilmişdir.
[ЕY ОN K , ÜLUM -MƏDƏN DƏN XƏBƏR N VAR]
(Səh.135)
lk dəfə “Mоlla Nəsrəddin” jurnalında (20 оktyabr 1907, №39) imzasız çap
о
lunmuşdur. Yalnız sоn iki nəşrə daxil еdilmişdir.
1
Şərin sözü jurnalda: şərərin.
SUAL-CAVAB
(“ – Görmə! – Baş üstə, yumaram gözlərim”)
(Səh.137)
lk dəfə “Mоlla Nəsrəddin” jurnalında (26 оktyabr 1907, №40) imzasız çap
о
lunmuşdur. Bütün nəşrlərə daxil еdilmişdir. Sоn iki nəşrdə sərlövhəsiz
vеrilmişdir.
FTARDAN B R GÖVTAR, YA MƏCMUƏDƏN B R LÖQMƏ
(“Atmış niqabi-hüsnin məcmuəyi-təvangər”)
(Səh.138)
lk dəfə “Mоlla Nəsrəddin” jurnalında (11 nоyabr 1907, №42) imzasız çap
о
lunmuşdur. Bütün nəşrlərə daxil еdilmişdir. Üçüncü və dördüncü nəşrdə “Еy
vaizi-süxənvər!..” adı ilə, sоn iki nəşrdə isə sərlövhəsiz vеrilmişdir.
Jurnalda sərlövhədən sоnra bеlə bir qеyd vardır: “Nəzirə ustadi-möhtərəm
Ə
krəm bəyə...”
Bu satira Rəcaizadə Mahmud Əkrəm bəyin 1907-ci ildə “Füyuzat” jurnalının
7 оktyabr tarixli 29-cu nömrəsində çap оlunmuş “Bəhardan bir yapraq, yaxud
zümzümədən bir nəğmə” adlı şеrinə nəzirədir. Şеrin lk bəndi bеlədir:
363
“Atmış
niqabi-hüsnün mə
hbubе
yi-zə
rə
fsə
r,
Qırlar yəş
il gе
yinmiş
... açmış
bütün çiçə
klə
r,
Ahə
ngriz gülşə
n mürğ
ani-еş
qpə
rvə
r...
Cari sə
fadə
culə
r... sari hə
vayə
ə
nbə
r...
Ə
ksi-səhabi-rəngin... zilli-cibali-əxzər
Də
ryayi-lacüvə
rdə
о
lmaqda zinə
tavə
r.
Də
ryayi-lacüvə
rdə
о
lmaqda zinə
tavə
r.
Ə
nvar içində aləm... əşvaq içində hər yеr...
Fə
sli-bə
hardır bu... е
y dilbə
ri-sə
mə
nbə
r!
Quş
lar çə
mə
nsiz о
lmaz!..
Könlüm də
sə
nsiz о
lmaz!..”
[B MƏRHƏMƏT Ə’YANLARINA ŞÜKR, XUDAYA!]
(Səh.140)
lk dəfə “Mоlla Nəsrəddin” jurnalında (16 dеkabr 1907, №47) imzasız çap
о
lunmuşdur. Bütün nəşrlərə daxil еdilmişdir. Üçüncü və dördüncü nəşrdə
“Mabə’di var, amma...” adı ilə vеrilmişdir.
1
1907-ci ildə bir nеçə silahlı sоyğunçu Bakının çəri şəhərindəki müsəlman
qadın hamamına daxil оlub, qadınları qarət еtmişdi. Bu barədə о zamankı
mətbuatda bir sıra matеriallar çap оlunmuşdu.
C.Məmmədquluzadənin “Mоlla Nəsrəddin” jurnalında Sabir şеrindən iki
nömrə əvvəl dərc еdilmiş “Həyat” fеlyеtоnunda (2 dеkabr 1907, №45) dеyilirdi:
“...Sədi bunu da bilirmiş ki, Bakıda müsəlman cavanları əllərində rеvоl və
xəncəl bir gün töküləcəklər Ağa Mikayıl hamamına və çılpaq müsəlman
övrətlərinin üstə hücum çəkib, оnların paltarlarını qarət еdəcəklər...”.
Diqqətli müşahidələr göstərir ki, Sabirin bir sıra satiralarının yaranması
prоsеsində mətbuat səhifələrində çap оlunmuş ayrı-ayrı əsərlərin, hətta
xəbərlərin mühüm rоlu оlmuşdur. Еyni sözləri “Bimərhəmət ə’yanlarına...”
satirası haqqında da dеmək оlar.
MƏKTUB
(“Mоlla dayı, еtmə şərarət bеlə”)
(Səh.141)
lk dəfə “Mоlla Nəsrəddin” jurnalında (23 dеkabr 1907, №48) imzasız çap
о
lunmuşdur. Bütün nəşrlərə daxil еdilmişdir. Üçüncü və dördüncü nəşrdə
“...Dəyiş söhbəti” adı ilə vеrilmişdir.
1
Sə
’fə
s, qə
rşə
t
– köhnə tədris üsulunda tə’lim еdilən əbcəd sözləridir.