Microsoft Word muhazire docx



Yüklə 65,75 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix21.10.2017
ölçüsü65,75 Kb.
#6206


 

M Ü H A Z İ R Ə – 2 

 

FİZİKA 

ΧΙ-ΧVІІІ ƏSRLƏRDƏ,  



VƏ YA MEXANİKANIN İNKİŞAF DÖVRÜ 

      


ΧΙ-ΧVІІІ  əsrlərdə fizika elminin inkişafını  əsasən aşağıdakı  mərhələlərə ayırmaq 

olar: 


 

Avropa feodal elminin inkişaf dövrü (XІ- XV əsrlər); bu dövrü bir çox tarixçilər 



mexankanın formalaşmasına təkan verən dövr kimi də qiymətləndirirlər.  

 



Fizika XV əsrin sonu və XVІІ  əsrin  əvvəllərində. Bu dövr isə mexaniknın inkişaf 

dövrü adlandırılır. 



 

       Orta əsrlərdə (VІІ- XІ əsrlər) şərq dövlətləri həm iqtisadi, həm də mədəni inkişafa 

görə Avropanı çox geridə qoymuşdu.  Əgər məsələn, Biruni Ptolomeyin əlyazmalarını 

tərcümə edirdisə, Yerin radiusunu hesablayırdısa və bununla kainatın heliosentrik sistmi 

haqqında öz fikirlərini söyləyirdisə, Avropada Yer kürəsi haqqında bəsit fikirlər hökm 

sürməkdə davam edirdi.  

       XІ əsrdən başlayaraq şərqlə əlaqələrin genişlənməsi Avropa ölkələrində inqilabi və 

mədəni inkişafa təkan verdi. Əvvəlcə italiyada, sonra Paris və İngiltərədə ilk universitetlər 

meydana gəlməyə başladı. Orta əsr Avropa universitetinin bizim dövrün 

universitetlərindən kəskin fərqlənməsinə baxmayaraq, o dövrdə mövcud olan magistr, 

doktor elmi dərəcələri, professor və dosent adları, mühazirələrin elmin öyrənilməsində 

əsas vasitə olması bizim dövrdə də öz aktuallığını itirməmişdir. Bu universitetlərdə dərslər 

əsasən, latın dilində aparılırdı. XVІІІ  əsrə kimi latın dili beynəlxalq elmi dil olmuş, 

Kopernik,  Nyuton və Lomonosov öz kəşflərını o dillə dünyaya çatdırmışlar. İndiyə kimi 

avropa ölkələrində bütün diplomlar latın dilində yazılır, professor heyəti böyük mötəbər 

məclislərə orta əsr doktorlarına məxsus mantiya və papaqla gəlirlər.  

       Orta  əsrlərdən bizim dövrə kimi öz aktuallığını itirməyən bir çox cihazlar kimi, 

kompas da əvəzolunmaz bir texniki vasitə olaraq qalmışdır.  ІІ  əsrə  məxsus və bizim 

dövrlərə  qədər çatmış yazılardan məlum olur ki,  kompasın vətəni qədim Çin olmuşdur. 

Artıq  ІІ  əsrdə maqnitləşmiş iynənin istiqaməti göstərə bilməsi faktı Çinlilərə  məlum idi. 

XІІ əsrdən başlayaraq, ərəb dənizçiləri öz səyahətlərində kompasdan geniş şəkildə istifadə 

etmişlər. Kolumb da kompasdan istifadə etməklə  məşhur səyahətini həyata keçirmiş  və 

Amerika materikini kəşf etmişdir.  

 Orta 


əsr Avropasında elmin inkişafına təkan verən ilk mütəfəkkir alim Rocer Bekon 

(1214 – 1294) olmuşdur. O, feodal ideologiyasına və siyasətinə qarşı  çıxış etdiyi üçün

Oksforddan kənar edilmiş, həbsxanaya salınmış  və 1288-ci ildə – ahıl yaşlarında 

həbsxanadan çıxmışdır.  

       Bekon öz dünyagörüşünə görə qeyri-ardıcıl materialist idi. Quru əzbərçiliyi və nüfuz 

sahiblərinə kor-koranə  pərəstişi pisləyən Bekon təbiəti təcrübə yolu ilə öyrənməyə, 

müstəqil tədqiqatlar aparmağa, elmləri yeniləşdirməyə çağıraraq eksperimentə  və 

riyaziyyata  əsaslanan idrak metodunu müdafiə edirdi. Bekona görə, elmlərin məqsədi 

insanın təbiət üzərində hökmranlığını artırmaqdır. O, elmlərin yaranmasında riyaziyyatın 

böyük  əhəmiyyətini vurğulamış, bir sıra kəşflərin və ixtiraların olacağını (telefon, uçuş 

aparatları və s.) irəlicədən söyləmişdir. 



 

       Bekonun müasiri polşalı Vitello təqribən 1230-cu ildə anadan olmuş, optikaya aid 



«Prespektiv» kitabını  XІІІ  əsrin 70-ci illərində yazmışdır. O, həmçinin, göy qurşağını 

tədqiq etmiş  və onun şüaların ayrı-ayrı su damcılarında sınmasının nəticəsi olduğunu 

söyləmişdir. 

       İşıq  şüalarının yağış damcılarında sınaraq göy qurşağı  əmələ  gətirməsinin düzgün 

izahını isə Ditrix (Teodorix) Freyburqski vermişdir.  

       Tarixə  nəzər saldıqda aydın olur ki, XІІІ  əsrdə göy qurşağı bir çox tədqiqatçıları 

özünə  cəlb etdiyi üçün, onun öyrənilməsi istiqamətində aparılan tədqiqatlar nəticəsində 

əsrin sonlarında indi də öz aktuallığını itinməyən eynəklər yaranmışdır. 

       Qeyd etdiyimiz kimi, bu dövrdə mexanikanın ilk rüşeymləri yaranmağa başlamışdır.  

 

“Mexanika” sözü yunanca tərcümədə “maşınların yaranma bacarığı”mənasını verir. 



Qədim Yunanıstanda mexanika dedikdə sadə mexanizmlər (blok, vint, və s.) başa 

düşülürdü. Vaxt keçdikcə “mexanika” termininin mənası da dəyişdi. 

 Hal-hazırda mexanika materiyanın sadə  hərəkət formasını – mexaniki hərəkəti 

öyrənən elm kimi qəbul edilir. Bildiyimiz kimi, mexaniki hərəkət cismin digər cisimlərə 

nəzərən yerdıyişməsinə deyilir.  

 

Müasir mexanika özü 3 bölmədən ibarətdir:  kinematikadan, dinamikadan  və 



statikadan.  

 Kinematikanın  əsası 1736-cı ildə Eyler tərəfindən qoyulmuşdur; “kinematika” 

terminini elmə 1834-cü ildə Amper gətirmişdi. Bildiyiniz kimi, kinematikada cismin 

hərəkəti, fiziki hadisənin mahiyyətinə varmadan, riyazi formullarla verilir. 

 Dinamikanın  əsasını Nyutonun 3 qanunu təşkil edir. Bu termini elmə 1690-cı ildə 

həm riyaziyyatçı, həm də fizik kimi dövründə ad qazanmış Vilhelm Leybnis tərəfindən 

gətirilmişdir. Dinamikada isə mexaniki hərəkət qarşılıqlı təsirlər nəzərə alınaraq öyrənilir. 

 

Statika yunanca tərcümədə “dayanan” mənasını verir və bu bölmənin  əsası  qədim 



dövrlərdə Arximed tərəfindən qoyulmuşdur. 

 

Onu da yadınıza salmaq lazımdır ki, müasir mexanika klassik və relyatvistik 



olmaqla 2 böyük qrupa bölünür. Klassik mexanika Nyuton qanunları  əsasında öyrənilir. 

Relyatvistik mexanika isə klassik mexanikanın ümumiləşmiş forması olub, nisbilik 

nəzəriyyəsi əsasında öyrənilir. 

 

Çoxlu sayda zərrəciklərdən ibarət sistetlər üçün isə digər istiqamət - statistik 



mexanika yaradılmışdır. 

 

Bildiyimiz kimi, mexanika bir elm kimi sadə müşahidələr, faktların toplanması və 



sonra bunlar əsasında qanunauyğunluqların formalaşması  nəticəsində inkişaf etmişdir. 

Mexanikanın inkişafına təkan verən ilk filosof Aristotel olmuşdur. Aristotelin fikrincə 

fizika mexaniki hərəkət olub, təbii və məcburi olmaqla 2 növdən ibarətdir:  “Təbii” – səma 

cisimlərinin tərpənməz,  şar formalı Yer ətrafında dairəvi hərəkətinə deyilir. Digər bütün 

hərəkətlər isə, Aristotelin fikrincə, məcburi olub, digər cisimlərin təsiri nəticəsinaə baş 

verir. 


 Mexanikanın inkişafına təkan verən  ən böyük faktor planetlərin hərəkət 

qanunlarının kəşfi ilə bağlıdır. Hətta qədim Yunanıstanda və Vavilonda müəyyən 

edilmişdir ki, o dövr üçün məlum 7 göy cismi – Ay, Merkuri, Venera, Günəş, Mars, 

Yupiter və Saturn digər göy cisimlərinə  nəzərən yerdəyişmə edirlər və onların vəziyyəti 

heç zaman dəyişmir. 



 

 Dünyanın geosentrik sistemi haqqında təlimlərin meydana gəlməsi ilk qlobal 



partlayışa səbəb oldu. Bu sistemin əsası yunan filosofu Amansimandr tərəfindən b.e.ə. 6-cı 

əsrdə qoyulmuş, Aristotel tərəfindən isə  təkmilləşdirilmişdir. Lakin dünyanın geosentrik 

sistemini tarixçilər bir çox hallarda Ptolomey sistemi də adlandırırlar. Ptolomey sisteminin 

əsasını aşağıdakı 4 postulat təşkil edir: 

1.

 

Yer kainatın mərkəzindədir; 



2.

 

Yer tərpənməzdir; 



3.

 

Bütün göy cisimləri Yerb ətrafında hərəkət edir; 



4.

 

Bütün göy cisimlərinin hərəkəti sabit sürətlə çevrə boyunca baş verir. 



 

 

FİZİKA XV ƏSRİN SONU VƏ XVІІ ƏSRİN ƏVVƏLLƏRİNDƏ 



(Kopernik, Bruno, Kepler, Qaliley, Bekon, Dekart, Torriçelli, Boyl, Mariotta, 

Heriko, Hüygens, Nyuton və s.)  

 

Heliosentrik sistem haqqında təlimlər 

Mexanikanın inkişafına təkan verən amillər içərisində heliosentrik sistem 

nəzəriyyəsi ön planda durur.  Heliosentrik sistem nəzəriyyəsinin banisi astronom Nikolay 

Kopernik hesab olunur. O, 1475-ci ilin fevral ayının 19-da Polşanın Visla çayı ətrafında 

yerləşən Torun şəhərində tacir ailəsində anadan olmuşdur. O, kiçik yaşlarında ikən (1483-

cü ildə) atasını itirmiş; dayısının himayəsində böyümüş  və öz dövrü üçün gözəl təhsil 

almışdır. 

      

Kopernik qədim astronomiyanı  dərindən mənimsəmiş, Ptolomey sistemini antik 



astronomiyanın görkəmli müvəffəqiyyəti kimi qeyd etmiş, lakin onun səhv olduğunu 

söyləmişdir. O, heliosentrik sistem haqqında öz nəzəriyyəsinin əsaslarını əlyazma şəklində 

1530-cu ildə «Kiçik səhvlər» əsərində vermişdir.  

      


Kopernikin bu əsəri çox böyük fəlsəfi  əhəmiyyətə malikdir. Belə ki, o, qədim 

dövrün mütəfəkkirləri tərəfindən dünyanın mərkəzi hesab olunan Yeri planet elan etmiş, 

dünyanın vəhdət təşkil etdiyini, «göyün» və «Yerin» eyni qanuna tabe olduğunu 

söyləmişdir.  Kilsə xadimləri Kopernikin fikirlərinin inqilabi xarakterini yalnız çox-çox 

sonralar, Q.Qalileyin tədqiqatlarından sonra başa düşmüşlər.  İnkvizisiyanın dekreti ilə 

1616-ci ildə əsərə qadağa qoyulmuş və bu qadağa təqribən 200 il qüvvədə qalmışdır.  

 Kopermik 

təlimi aşağıdakılardan ibarətdir: 

1.

 

Orbitlər və göy cisimləri ümumi mərkəzə malik deyillər; 



2.

 

Yerin mərkəzi kainatın mərkəzi deyil. Yerin mərkəzi kütlələrin mərkəzidir və Ayın 



orbitləridir; 

3.

 



Bütün planetlər mərkəzi Günəş olan opbitlər boyunca hərəkət edirlər. Buna görə də 

dünyanın mərkəzi Günəşdir; 

4.

 

Yer və Günəş arasındakı  məsafə Yer ilə  tərpənməz ulduzlar arasındakı  məsafə ilə 



müqayisədə çox kiçikdir; və s. 

 

      



Fizikanın inkişafında Kopernik dövrü dirçəliş dövrü kimi tanınır və bu dövrdən 

başlayaraq fizika tam bir elm şəklində formalaşmağa başlayır. 




 

       Kopernikin  heliosentrik  sistem  haqqında təsəvvürləri elm qarşısında həll edilməsi 



zəruri olan bir sıra problemlər qoymuşdur. Bunlardan ən vacibi o idi ki, astronomiya elmi 

planetlərin hərəkətini yenidən öyrənməli və Kopernik nəzəriyyəsinin doğruluğunu yeni 

faktlarla sübut etməli idi. O dövrdə  təcrübi və riyazi vasitələrin çox da qənaətbəxşt 

olmadığı səbəbindən bu məsələnin həlli qeyri-mümkün sayılırdı və kök salmış ənənələrin 

əksinə çıxış etmək üçün möhkəm təbliğat işinin aparılması zəruri idi.   

       O  dövrün  tarixini  tədqiq edən alimlər Kopernik sisteminin elmdə lazımi mövqe 

tutması üçün özlərini qurban vermiş bir çox görkəmli elm xadimlərinin adlarını xüsusilə 

qeyd edirlər. Bunlardan biri italyan filosofu, şairi, katolisizmin, sxolastika və dini 

cəhalətin barışmaz düşməni Cordano Bruno olmuşdur.  

      

Cordano Bruno.  İlk təhsilini  əmisinin pansionunda almış, 16 yaşında kilsəyə 

Cordano adı ilə rahib kimi daxil olmuş  və bu adla da tarixə düşmüş Filip 1548-ci ildə 

İtaliyanın Nola şəhərində anadan olmuşdur. 

       Elmi ədəbiyyata böyük maraq göstərən, yunan və ərəb elm və fəlsəfəsini yaxından 

öyrənən cavan rahib, iyirmi dörd yaşında Kopernikin kitabı ilə tanış olur. Dövrünün 

rahiblərindən öz zəkası və ağlı ilə fərqlənən Bruno haqqında Romaya xəbər göndərilir və 

o, təqiblərə  məruz qaldığı üçün əvvəlcə Henuya, oradan Venetsiyaya, sonra Milana, 

Turinə gedir və  nəhayət  İtaliyanı  tərk edərək Jenevrəyə qaçır. Jenevrədə protestant 

fəlsəfəsinin əksinə çıxış etdikdən sonra Bruno həbs edilir. Bruno həbsxanadan  çıxdıqdan 

sonra isə İsveçrəni  tərk etmək məcburiyyətində qalır.  

       Bir çox yerlərdə yaşadıqdan sonra o, nəhayət Tuluza gəlir və Tuluz universitetində 

professor kimi fəaliyyətə başlayır. Bruno öz mühazirələrində Aristotelin təlimini kəskin 

tənqid etdiyi üçün o, professor heyəti arasında qalmaqala səbəb olur və iki ildən sonra 

oradan da qaçaraq Parisə gedir. Parisdə qısa bir zaman ərzində alim kimi şöhrət qazanan 

Brunonun keşməkeşli həyatı bununla bitmir. Parisdən Oksforda, Oksforddan Londona, 

Londondan yenidən Parisə və Parisdən Almaniyaya gedən Bruno, 1591-ci ildə həbsxanaya 

salınır və 1600-cü il fevral ayının 17-də Romanın Gül meydanında diri-diri tonqalda 

yandırılır. 

       Atomistikanın tərəfdarlarından biri olan Brunonun fikrincə, materiya bütün şeylərin 

substansiyasıdır. O, dünyanın heliosentrik sistemi nəzəriyyəsini daha da inkişaf etdirərək 

söyləmişdir ki, «Günəş sistemindən kənarda saysız-hesabsız planetlər  yerləşir, Yer isə 

hüdudsuz aləmdə  zərrəcik olduğundan kainatın mərkəzi ola bilməz». Günəşi kainatın 

mütləq mərkəzi olduğunu hesab edən Kopernikdən fərqli olaraq, Bruno “Günəş yalnız 

Günəş sisteminin mərkəzidir” fikrini söyləmişdir. 

       Bruno kimi  Kepler  də, heliosentrik sistem haqqında təsəvvürlərinə görə öz 

dövrünün digər qurbanı olmuşdur.  

      

Kepler.  Brunonun bir şəhərdən digər  şəhərə, bir ölkədən digər ölkəyə qaçdığı bir 

vaxtda avstriya əsgərinin altı yaşlı cılız, çəlimsiz oğlu məktəbə gedir və heç kəsin ağlına 

belə gəlmir ki, valideynləri tərəfindən atılmış bu oğlan gələcəkdə öz elmi nailiyyətləri ilə 

dünyanı  lərzəyə salacaq. Bu dahi alim, planetlərin hərəkət qanunauyğunluqlarını  kəşf 

etdikdər sonra öz adını ölməzliyə qovuşdurmuş İohan Kepler idi. 

       Kepler  1571-ci  il  dekabrın 27-də anadan olmuş  və valideynləri ayrıldıqdan sonra 

babasının himayəsində böyümüş  və Tübinhen akademiyasında ali təhsil almışdır. O 



 

dövrdə Tübinhendə dərs deyən dahi pedaqoq Mestlin Keplerdə astronomiya və riyaziyyata 



böyük maraq oyadaraq onu Kopernikin kitabı ilə tanış edir.  

       1593-cü  ildə Kepler akademiyanı  əla qiymətlərlə bitirir və riyaziyyat, fəlsəfə 

müəllimi kimi fəaliyyətə başlayır. Lakin məvacibin çox aşağı olması onu müəllimliklə 

yanaşı təqvim, ulduz cədvəli (nücum falı) tutmağa vadar edir. 

       Bütün bunlarla yanaşı Kepler elmi fəaliyyətlə də məşğul olmağa imkan tapır. Kepler 

belə güman edir ki, astronomlara məlum olan altı planet arasındakı  məsafələr, və 

həmçinin, onların Günəşdən olan məsafələri sadə  ədədi münasibətlərlə verilə bilər

1

.     



 Bu 

hesablamaları aparan zaman mən planetlər arasındakı  məsafələri və onların 

fırlanma periodlarını dəqiq öyrənmiş və əzbərləmişdim» deyən Kepler, nəticələrini 1596-

ci ildə çap etdirdiyi «Kosmoqrafik sirr» əsərində  ətraflı  şərh etmişdir. O, bu əsərini 

dövrünün dahi astronomlarından biri olan Danimarkalı Tixo Braqeyə (1546-1601) və 

İtaliyalı Qalileyə göndərir. Kopernik sistemini qəbul etməyən Braqe, Kepler ideyasını başa 

düşmür. Lakin onda hesaba olan marağı yüksək qiymətləndirərək, birgə işləmək üçün, onu 

Praqaya dəvət edir. Qaliley isə Tixo Braqedən fərqli olaraq, Keplerin əməyini yüksək 

qiymətləndirir. Uzun illər məktub vasitəsilə elmi nailiyyətləri ilə bölüşən bu iki dahi alim, 

bir-birindən güc toplayaraq, öz ideyaları yolunda yorulmadan mübarizə aparmışlar.  

Kepler həm də Mars orbitini təyin etmək üçün hesablamalar aparır.  Əvvəlcə o, 

Kopernik kimi bu orbitin dairəvi olduğunu hesab edir. Düzgun hesablamalar apardıqdan 

sonra Kepler başa düşür ki, Mars orbiti ellips formasındadır; Günəş  həmin orbitin 

mərkəzində yerləşir; Mars bu ellips boyunca bərabər sürətlə hərəkət etmir – Günəşə yaxın 

məsafələrdə tez, ondan uzaqda isə  ləng fırlanır. O, bu nəticələrini 1609-cu ildə Praqada 

nəşr etdirdiyi «Yeni » kitabında verir.  

Keplerin bu kəşfi də ona maddi cəhətdən xeyir gətirmir. 1610-cu ildə aclıqdan onun 

həyat yoldaşı və oğlu ölür, Keplep isə iki uşaqla tək qalır. Təqribən həmin dövrdə Qaliley 

tərəfindən Yupiterin dörd peyki tapılır. Bu kəşf üzərində çox düşünən Kepler, digər 

planetlərin də peyklərinin olduğu fikrinə gəlir. O, Marsın iki, Saturnun altı və ya səkkiz 

peykinin ola bilməsi ehtimalını irəli sürür. Dahi alim və astronom Keplerin uzaqgörənliyi 

nəticəsində söylədiyi bu fikirlər yalnız sonralar edilən kəşflər nəticəsində sübut 

olunmuşdur. 

     


 

Çətin həyat şəraitinə baxmayaraq, 1619-cu ildə dahi alim «Dünyanın harmoniyası» 

əsərini yazır. Bu əsərdə o, planetlərin hərəkətinin üçüncü qanununu verir, və bununla da, 

elmi fəaliyyətinin ilk günlərində qarşısına qoyduğu bütün məqsədlərinə çatmış olur. 

       Ömrünün sonunda onun həyatı daha da pisləşir. Aclıq və pulsuzluq onu əldən salır. 

1630-cu ildə iş axtarmağa gedən alim soyuqlayır və noyabrın 15-də vəfat edir. 

 

Gəlin Kepler qanunlarının riyazi ifadəsini, həm də mahiyyətini yadımıza salaq: 



                                                 

1

 



Müxtəlif kombinasiyaları  nəzərdən keçirən Kepler, planetlərin Günəşdən olan məsafələrinin 

həndəsi qurma ilə tapıla biləcəyinə  əmin idi: o, əvvəlcə Günəş sferasına yaxın olan Merkuri 

sferası  ətrafında düzgün səkkiz guşəli fiqur çəikr; sonra onun ətrafında Veneranın sferasını, 

veneranın sferasından sonra isə iyirmi guşəli digər fiqur çəkir; bu fiqurdan sonra Kepler, Yer 

sferasını və onun ətrafında on iki guşəli yeni fiqur çəkir. Bunlardan sonra Mars sferasını və ondan 

sonra tetraedr çəkir. Tetraedr ətrafında Yupiterin sferasını verir və onun ətrafında isə altı guşəli 

fiqurdan sonra Saturnun sferasını çəkir. 

 



 

 



 

Kepler özünün birinci qanununda bildirir ki, bütün planetlər ellips boyunca hərəkət 

edir və Günəş ellipsin fokuslarından birində yerləşir. Onun fikrincə planetlərin orbitləri 

bir-birinin içərisinə girmiş ellipslər toplusundan ibarətdir. Keplerə  qədər bu fikir heç bir 

alimin ağlına gəlməmişdir. Bu səbəbdən də onun bu qanununu qiymətləndirmək çox 

çətindir. 

Keplerin ikinci qanununun da əhəmiyyəti birincidən az deyil. Bu qanun planetlərin 

Günəş ətrafında hərəkət sürətlərinin dəyişdiyini göstərir. Elliptik orbit planeti Günəşdən nə 

qədər çox uzaqlaşdırsa, hərəkət sürəti bir o qədər azalır, Günəçə yaxınlaşdıqca isə, əksinə, 

sürət də artır. 

Keplerin üçüncü qanunu isə, planetlərin orbitlərini bir-biri ilə müqayisə etməyə 

kömək edir. Bu qanunda deyilir ki, planet Günəşdən nə  qədər uzaq yerləşsə, onun orbit 

boyu tam dövrü uzun çəkir və həmin planetin “ili” də buna uyğun olaraq, daha uzun olur.      

Məhz bu 3 qanun Nyuton tərəfindən mexanika qanunlarının kəşfinə yol açmışdır. 

 

+

Focus



Sun

++

Focus



Sun

Keplerin

birinci

qanunu

(ellipslər

qanunu):

«Günəş

sisteminin

hər

bir

planeti,

fokuslarının

birində

Günəş

yerləşən ellips boyunca hərəkət

edir:

a

c

e

=

Burada –ellipsin mərkəzi ilə fokusu arasındakı məsafə, –böyük yarımox, 



– isə ellipsin ekssentrisiteti adlanır.

Sun

A

A

A

Sun

A

A

A

Keplerin

ikinci

qanunu

(sahələr qanunu): Hər bir

planet Günəşin mərkəzindən

keçən, Günəş

və planeti

birləşdirən bərabər radius-

vektora malik müstəvi ilə

hərəkət edir.

Keplerin üçüncü qanunu: Günəş ətrafında hərəkət edən planetlərin

periodlarının kvadratları nisbəti, onların yarımoxlarının kubları nisbətinə

bərabərdir:

3

2



3

1

2



2

2

1



a

a

T

T

=



 

Mühazirə 2-yə aid imtahan sualları 

1.

 

Mexanika nədir? 



2.

 

Mexanikanın inkişafına təkan verən kəşflər 



3.

 

Mexanikanın inkişafında Aristotel və Arximedin nailiyyətləri 



4.

 

Kinematikanın, dinamikanın və statikanın yaradıcıları  



5.

 

Orta əsr Avropasında elmin inkişafı 



6.

 

Rocer Bekon orta əsr Avropasında elmin inkişafına təkan verən ilk mütəfəkkir alim kimi 



7.

 

Heliosentrik sistem haqqında təlimlər 



8.

 

Kopernik heliosentrik sistem təliminin banisi kimi 



9.

 

Cordano Brunonun elmi dünya görüşü 



10.

 

Keplerin planetlərin hərəkət qanunauyğunluqlarını kəşf edən dahi alim kimi tarixdə rolu 



11.

 

Kepler qanunları və onların Nyuton mexanikasının yaranmasında rolu 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Yüklə 65,75 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə